گروه کاری برای اقدامات مالی علیه پولشویی (FATF) یک سازمان بین دولتی است که در سال ۱۹۸۹ با ابتکار کشورهای بزرگ عضو گروه ۷ ( G7 ) تشکیل شد تا در ارتباط با سیاست‌های توسعه در جهت مبارزه با پول‌شویی اقدام کند. فعالیت این سازمان در سال ۲۰۰۱ به اقدام در مبارزه با تأمین مالی تروریسم گسترش یافت.

هدف اصلی گروه ویژه، اعمال استانداردهایی است که تضمین کند ریسک پولشویی، تامین مالی تروریسم و تامین مالی سلاح‌های کشتار جمعی در یک کشور به نحو اطمینان‌بخشی کاهش یافته است. ارزیابی گروه ویژه از سلامت مالی و بانکی یک کشور یک عامل مهم در شکل‌دهی به روابط بانکی آن کشور با شبکه بانکی جهان است.

پیوستن به این گروه ویژه، عضویت در کنوانسیون‌هایی مانند پالرمو در زمینه مبارزه با جنایات سازمان‌یافته و نیز کنوانسیون تامین مالی تروریسم را نیز کم و بیش الزامی می‌کند.

دولت ایران مدت‌ها قبل و در دوران قبل و پس از برجام، پیوستن ایران به (FATF) را در دستور کار قرار داده است و بنا بر گفته ولی‌الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی ایران، این مسئله در شورای عالی امنیت ملی در دست بررسی است.

هیچکدام این مواردی که جزو وظایف این گروه هستند و کشورهای عضو ملزم به رعایت آنها، منفی و پرسش برانگیز نیست. هیچ کشوری نمی‌خواهد مرکزی برای پولشویی و قاچاق باشد. هیچ دولتی هم مایل نیست متهم به حمایت مالی از تروریسم شود.

با این حال نواهای مخالف در میان برخی از اصول‌گرایان با پیوستن ایران به این گروه کاری این روزها شدت گرفته است. "کاپیتولاسیون، خود تحریمی، ننگین و شرم‌آور" تنها بخش‌هایی از توصیفاتی هستند که مخالفان FATF از آنها برای بیان اعتراضشان استفاده می‌کنند.

این در حالی است که کارشناسان اقتصادی معتقدند تنها راه ایران برای پیوستن به اقتصاد جهانی، عضویت در FATF است.

مهرداد عمادی مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا در این باره به دویچه‌وله می‌گوید: «هر اقتصادی که بخواهد به سیستم جهانی و سیستم بانکی بپیوندد، باید در درون خودش تمام ابزارهای لازم را اگر ندارد ایجاد بکند و اگر دارد، از این ابزارها برای ردیابی پول​های فاسد استفاده کند. پول​هایی که از مواد مخدر، قاچاق کالا، فرار مالیاتی و خرید و فروش غیرقانونی اسلحه به دست می‌آیند. این​ چهار بخش عمده مربوط به پولشویی​ست که این ابزارها نه تنها از آنها جلوگیری می​کند، بلکه سیستم مبارزه با پولشویی اینها را گزارش می​دهد که بقیه کشورها به​خصوص کشورهای همسایه و کشورهای شریک تجاری هم بدانند که چه یافته‌هایی در اقتصاد یک کشور وجود دارد.»

از سوی دیگر وارد شدن به ساز و کار FATF به شفافیت اقتصادی کمک می‌کند. و شفافیت اقتصادی یک یاز عوامل مهم برای سلامت یک اقتصاد است. به عقیده عمادی الان در دنیا راه دیگری برای رسیدن به این اهداف غیر از همین ساز کارهای مشخص‌شده در FATF وجود ندارد.

"کاپیتولاسیون و خود تحریمی"

بیشترین مخالفان پیوستن ایران به FATF در میان نمایندگان اصول‌گرای مجلس هستند. این نمایندگان FATF را نوعی کاپیتولاسیون دانسته و پیوستن ایران به آن را "خودتحریمی" ارزیابی کرده‌اند.

مهرداد عمادی در پاسخ به این گروه می‌گوید: «چطور ما به این می​​گوییم کاپیتولاسیون؟ کاپیتولاسیون به چه کشوری؟ در جایی که خود آمریکا عضو این گروه است و یا بریتانیا سال ۲۰۰۹ به دلیل رعایت نکردن استانداردهای این گروه توبیخ شد. کاپیتولاسیون این است که شما استقلال خودتان را در یک مورد از نظر حقوقی به یک کشور دیگر منتقل کنید. FATF اما قانونی​ست مثل مقررات مالی مبارزه با خرید و فروش انسان سازمان ملل که همه آن را پذیرفته​اند.»

عمادی با ذکر مثالی نحوه ساز و کار FATF را توضیح می‌دهد: «مثل این است که یک توافقی در یک شهر یا محله صورت گرفته باشد که ما با همدیگر همکاری کنیم و تمام اطلاعاتی را که مربوط به خرید و فروش کالا خارج از سوپرمارکت​هاست، این​ها را آشکار کنیم تا کالاهای غیرقانونی و قاچاق از پشت وانت وارد این محله نشود، چون دقیقا ما می​خواهیم جلو قاچاق را بگیریم. بعد کسی در محله بیآید بگوید این یعنی اینکه ما دیگر استقلال در محله نداریم. شما چرا باید نگران باشید که شفافیت در نظارت روی اقتصاد باشد؟ این هم کار خود شما را آسان می​کند، هم دسترسی به منابع مالی بیرون را آسان می​کند و هم فساد را در کشور کم می​کند.»

مهرداد عمادی می‌گوید طرح این گونه مسائل این شبهه را به وجود می‌آورد که کسانی نگرانی‌های دیگری دارند که نمی‌خواهند آنها را آشکار کنند و از راه بهانه‌هایی مثل نقض استقلال کشور یا کاپیتولاسیون و خودتحریمی وارد می‌شوند. به عقیده او کسانی که می‌گویند ایران نباید FATF را امضا کند در حقیقت می‌گویند هزینه‌های مربوط به فساد اقتصادی همچنان باید پرداخت شود و جلوی آن گرفته نشود.

"کمک‌رسانی به حماس و حزب‌الله"

دغدغه اصلی گروه‌های مخالف اما ظاهرا چیز دیگری است. حسین شریعتمداری مدیرمسئول روزنامه کیهان و نماینده رهبر در موسسه کیهان درباره FATF نوشته است: «مسئله اینجاست که (FATF) بیان می‌دارد نباید هیچ کشوری به گروه‌های تروریستی کمک مالی یا پول آن‌ها را جابه جا کند؛ مشکل ما در تعریف تروریسم است چرا که آنها حزب‌الله، سپاه قدس و انصار‌الله را تروریست می‌دانند.»

کمک‌های جمهوری اسلامی به گروه‌هایی چون حماس و حزب‌الله بر کسی پوشیده نیست. مقامات ایران هم بارها آن را اعلام کرده‌اند. اما بر اساس مفاد FATF راه کمک به گروه‌هایی که از نظر سازمان ملل تروریستی هستند باید بسته شود.
مهرداد عمادی در این باره می‌گوید: «آن بخش​هایی که مربوط به تامین مالی​ست، یعنی انتقال اسلحه نیست، من فکر می​کنم که در چارچوب FATF هم مشکلی نیست که اگر یک موقع ایران مثلا بخواهد برای ساختن مسکن در مناطق شیعه‌نشین لبنان کمک کند. اما آن بخش مربوط به تامین منابع برای نیازهای نظامی، بله، برخی از این گروه​ها جزو لیست تروریسم هستند. اینجا ایران بالاخره باید یک ارزیابی سود و زیان بکند که آیا پیوستن به سیستم اقتصاد جهانی و بازسازی اقتصاد ایران و بیرون کشیدن اقتصاد ایران از عمیق​ترین رکودش پس از جنگ جهانی دوم برایش مهم​تر است یا ادامه کمک‌های نظامی به حزب​الله. اگر ما بخواهیم این کمک​های مالی را در راستای نیازهای نظامی ادامه دهیم، این مورد پرسش واقع خواهد شد و گریزی از آن نیست.»

"حالا وقتش نیست"

گروه دیگری از کارشناسان اما معتقدند که پیوستن ایران به FATF لازم و ضروری است اما نه الان چرا که اقتصاد ایران و به خصوص سیستم بانکی این کشور بیش از آن بیمار است که بتواند عضویت در چنین گروهی را تاب بیاورد.

هوشنگ امیراحمدی جزو این گروه است. او ابتدا تاکید می‌کند که بر خلاف گفته علم‌الهدی امام جمعه مشهد او هیچگاه درباره عضویت ایران در FATF نگفته که "اگر مصدق بود و این قرارداد را می‌دید دق می‌کرد". این نقل قول از امیراحمدی درباره یک قرارداد نفتی به نام IPC است و ربطی به FATF ندارد.

امیراحمدی معتقد است ایران در نهایت باید به FATF بپیوندد اما نه الان. او به دویچه‌وله می‌گوید: «فقط ۳۷ کشور در دنیا عضو FATF هستند که کشورهای بسیار پیشرفته در اروپا و آمریکای شمالی​اند. چندتا کشور هم از آمریکای لاتین به اضافه ترکیه و دو کشور دیگر هم عضو​اند. یعنی کشورهایی که سیستم​های مالی، بانکی و مکانیزم​های بازارشان بسیار قدرتمند و پیشرفته است. سرمایه​داری بالا و پیشرفته​ای دارند. ایران کشوری​ست که هم مکانیزم​های بازارش بسیار ناقص است و هم سیستم بانکی​​ای که الان دارد سیستمی​ نیست که برای بازارهای مالی و اقتصادی جهانی طراحی شده باشد. این سیستم بانکداری ایران بیشتر برای حمایت از سیاست​ خارجی جمهوری اسلامی در منطقه، برای حمایت از نیروهای به اصطلاح​ خودشان انقلابی یا اسلامی طراحی شده، مثل حزب​الله و امثالهم. همچنین در داخل کشور بانک​ها بیشتر برای پرکردن جیب عده​ای که وارد این میدان شده​اند به وجود آمده‌اند. یعنی در واقع سیستمی​ست که کاملا غرق است در پولشویی، فساد و در هر نوع مکانیزمی که متاسفانه باید یک سیستم بانکی از آن دوری کند.»

این کارشناس سیاسی معتقد است دولت روحانی اول باید سیستم بانکی را به طور کامل پاک کند و برای این کار یک رشته اقدامات ضروری است: «یکی از کارهایی که باید بکند اینکه باید بخش وسیعی از بانک​ها در همدیگر ادغام بشوند. ایران این همه بانک نمی‌خواهد. تعداد بانک‌ها در ایران غیرعادی​ست. دوم بخشی از این بانک​ها شاید اصلا باید به​طور کلی از بین بروند. بخش وسیعی از مدیران این بانک​ها فاسدند و باید عوض بشوند. اکثر مدیرانی که در این بانک​ها هستند، حالا نه فقط در سطح خیلی بالای مدیریت بلکه حتی سطح متوسط، این​ها کسانی​اند که در این ۳۰ـ ۲۰ ساله گذشته درگیر همین سیاست خارجی انقلابی جمهوری اسلامی و جریان​های فساد مالی داخل کشور بوده​اند. بنابراین باید یک پاکسازی کامل از افراد، ادغام بانک​ها و ایجاد مکانیزم​های انضباطی بسیار شدید در درون بانک​ها و بین بانک مرکزی و این​ بانک​ها و بین دولت و این بانک‌ها صوت بگیرد.»

امیراحمدی معتقد است اگر بدون این اقدامات و پاکسازی‌ها ایران وارد سیستم FATF شود، کل سیستم بانکی سقوط خواهد کرد.