برنامه موشکی ایران در کنار برنامه هسته‌ای آن برای کشورهای منطقه و غرب یک نگرانی جدی تلقی می‌شود. اگرچه به عقیده کارشناسان دقت و برد موشک‌های ساخت ایران هنوز در حدی نیست که خطری برای اروپا و یا آمریکا به شمار آید، اما می‌تواند با مجهز شدن به کلاهک هسته‌ای تهدیدی برای صلح منطقه باشد و مسابقه تسلیحاتی در آن را بیش از پیش گسترش دهد.

مسابقه‌ای که هم‌اکنون نیز ابعادی زیان‌بار چه برای صلح و جه برای اقتصاد و مناسبات سیاسی منطقه پیدا کرده است. روز‌گذشته (۲ سپتامبر) ترکیه اعلام کرد رادار موشک‌یاب ناتو را در خاک خود مستقر خواهد کرد. روسیه بلافاصله به این خبر واکنش نشان داد.

دمیتری راگوزین، نماینده روسیه در ناتو گفت که چنین خبری او را متعجب نمی‌کند،زیرا در سفر ماه گذشته به ترکیه با اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در این باره گفتگو کرده است.  راگوزین افزود «این اقدام ترکیه اگرچه تهدیدی در لحظه برای منافع استراتژیک روسیه نیست، اما مرحله آغازین یک پروژه بزرگ است که نگرانی عمیقی برای روسیه به همراه دارد.» نماینده روسیه در ناتو در مصاحبه با خبرگزاری نووستی گسترش سپر موشکی آمریکا در مرز شمال غربی روسیه و سپس استقرار موشک‌های رهگیر در لهستان تا سال ۲۰۲۰ را یک خطر واقعی برای روسیه نامید.

کارشناسان روسی هم‌جنین هشدار می‌دهند که خطر تجهیزاتی که در حمایت از سپر موشکی ‌آمریکا در ترکیه مستفر می‌شوند نباید دست کم گرفته شود. این رادارها می‌توانند مرزهای جنوبی روسیه، از دریای سیاه تا دریای خزر و تا قزقزیستان شمالی که مهمترین پایگاه نظامی روسیه در آن جاست را به کنترل ناتو در‌آورند. 

ایران برگ برنده برای روسیه؟

روسیه و ناتو در نشست نوامبر سال گذشته در لیسبون بر سر ایجاد یک سامانه دفاعی ضد موشکی به توافق رسیدند اما برای روسیه این نگرانی هم‌چنان وجود دارد که خود یکی از اهداف سپر دفاعی ناتو باشد. ناتو اما بر خطر ایران تاکید می‌کند.

اگر از دست‌کاری‌هایی که ایران در نمایش‌های ویدیویی خود برای نشان دادن توان موشکی‌اش می‌کند بگذریم، توان موشکی واقعی ایران تا چه اندازه است؟

هوشنگ حسن‌‌یاری، استاد کالج نظامی کینگستون کانادا با استناد به داده‌های مقام‌های نظامی ایران می‌گوید: ایران از نظر موشکی پیشرفت‌های بسیار زیادی نسبت به قبل از انقلاب و پس از جنگ با عراق کرده است.»

او به استقرار بخش راداری این سامانه در ترکیه اشاره می‌کند و معقتد است که این می‌تواند نشانه نگران کننده بودن توان موشکی ایران برای ناتو باشد  و می‌افزاید: «ولی این که آیا این نگرانی واقعی است یا نه، بحث دیگری است.»

به باور رهبران ناتو موشک‌هایی که ایران در مانورهای خود به این سو و آن سو پرتاب می‌کند، اگر هیچ نتیجه‌ای نداشته باشد، دستکم خطر تهدیدات را افزایش می‌دهد. نیکلا سرکوزی چهارشنبه گذشته تاکید کرد که "بلندپروازی های نظامی− اتمی" ایران می‌تواند منجر به یک حمله پیشگیرانه به این کشور شود.

تا چند هفته دیگر دیمیتری راگوزین نماینده روسیه در ناتو به ایران می‌رود تا قدرت موشکی ایران و اهداف پشت آن را بررسی کند. آیا مناسبات با ایران می‌تواند نقش ویژه‌ای به روسیه در مذاکرات در زمینه سپر ضد موشکی با اعضای ناتو دهد؟

روسیه می‌تواند آن طور که آقای راگوزین گفته است اطلاعاتی از مقام‌های ایرانی به دست ‌آورد و در «گام‌هایی تمام و عیار» برای توسعه «روابط حسنه» با ایران و در مناسبات با شرکای غربی‌اش به نمایش بگذارد.

هوشنگ حسن‌یاری می‌گوید روسیه نه به فکر منافع ایران است، نه ناتو «این ادامه سیاست گذشته این کشور است یعنی کسب امتیازات بیشتر از کشورهای مختلف و نشان دادن این که به عنوان یک قدرت مطرح جهان توانایی تاثیرگذاری بر سیاست کشورها را دارد.»

ارزیابی هوشنگ حسن یاری این است که این سیاست در کنار فعالیت‌های اخیر روس‌ها در رابطه با پرونده هسته‌ای ایران بعید نیست به کسب امتیازاتی برای روس‌ها بیانجامد.

ترکیه شریک ناتو، مورد اطمینان عرب‌ها

به گفته ایگور آشوربجلی از نمایندگان شورای کارشناسان روسیه در مسائل دفاع هوایی و فضایی، این کشور می‌تواند با سیستم دفاع ضد موشکی مدرن خود، S-500، در سپر دفاعی ناتو شرکت کند، اما نقطه ضعف روسیه این است که نمی‌تواند این سیستیم را به شکلی فعالانه ارائه کند و به همین خاطر هم تصور ناتو این است که روسیه چیزی برای عرضه ندارد.

آیا امیتازاتی که روسیه تلاش می‌کند از "برکت" برنامه موشکی و هسته‌ای ایران بگیرد،  جبران ناچیز گرفته شدن نقش روسیه در سامانه دفاعی ناتو را می‌کند؟ به گفته کارشناسان برای پاسخ‌گویی به این سوال هنوز زود است، اما بازی برنده را ترکیه از مدت‌ها پیش شروع کرده است. هوشنگ حسن یاری درباره نقش ترکیه می‌گوید:

«امروز خلاء بزرگی در رهبری سیاسی منطقه خاورمیانه وجود دارد و ترکیه در پی پر کردن این است. ترکیه در این زمینه تا حد زیادی هم موفق شده است، به دلیل سیاستی که در قبال "بهار عربی" در پیش گرفته، موضع روشنی اعلام کرده و خود را در کنار انقلاببون قرار داده است. حتی همکاری‌های پیشین ترکیه با اسرائیل نتوانست کشورهای عربی را از ترکیه دور کند، جون این کشورها مظمئن هستند که ترکیه به آن‌ها حمله نخواهد کرد و این فقط ایران است که خطر محسوب می‌شود و ترکیه از این شرایط استفاده کامل می‌کند.»

به نظر هوشنگ حسن‌یاری ترکیه همکاری خود را با ناتو ادامه خواهد داد و در آینده نقش مهم‌تری نیز بازی خواهد کرد.

مریم انصاری
تحریریه: فرید وحیدی