رضا صالحی امیری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، روز یکشنبه (۱۵ اسفند/ ۵ مارس) در رابطه با مذاکرات مقام‌های ایران و عربستان بر سر حج ۱۳۹۶ گفته است: «مذاکرات موفقی در عربستان داشتیم. هیأت ۵ نفره ایرانی که به عربستان اعزام شده بودند با وزیر حج عربستان سه دور مذاکرات داشتند و در رابطه با برخی از مسائل به توافق رسیدیم و در بخشی دیگر مسائلی وجود دارد که در حال گفت‌وگو درباره آنها هستیم».

صالحی امیری گرچه "سیاست قطعی ایران" را اعزام به حج عنوان کرده، اما افزوده است که «اگر عربستان شروط ایران را بپذیرد».

به گفته‌ی وزیر ارشاد ایران، توافق‌های دو کشور طی مذاکراتی در جده و مکه حاصل شده و "بخش دیگر نیز در دور دوم مذاکرات به قطعیت خواهد رسید" و نتیجه آن اعلام خواهد شد.

حل "بیشتر مسائل"

هم‌زمان قاضی ‌عسگر، نماینده رهبر جمهوری اسلامی در سازمان حج و زیارت، در رابطه با مذاکرات هیأت ایرانی با مقام‌های عربستان سعودی گفت: «بیشتر مسائلی که مورد بحث بوده حل شده است». او افزود: «یکی دو مورد باقی مانده که امیدواریم در چند روز آینده حل شود».

نماینده ولی فقیه در سازمان حج و زیارت یکی از موضوعات باقیمانده را حادثه منا عنوان کرد. قاضی عسگر به نقل از مقام‌های عربستان گفت، تحقیقات در رابطه با حادثه منا در عربستان ادامه دارد و قرار است کمیته حقیقت‌یاب آن کشور و نمایندگان ایران مدارک خود را در این رابطه ارائه دهند.

قاضی عسگر افزود: «همین که پذیرفته شود چه کسانی در این قضیه دخالت داشتند و مسئله دیه را حل کنند، موانع از سر راه برداشته می‌شود». به گفته‌ی او، در صورت توافق حدود ۸۰ هزار زائر ایرانی در سال ۹۶ به حج اعزام خواهند شد.

حمید محمدی، سرپرست سازمان حج و زیارت جمهوری اسلامی نیز پیش‌تر از پیشرفت نسبی مذاکرات ایران و عربستان سعودی درباره حج سال آینده خبر داده بود.

محمدی گفته بود: «مذاکرات هیأت ایرانی با طرف سعودی پیشرفت نسبی داشته و اگر در ارتباط با تحقق انتظارات مورد تاکید، به نتیجه دست پیدا کنیم، مسیر حج برای زائران ایرانی باز شده و حجاج ما به حج مشرف می‌شوند».

دولت ایران روز چهارم اسفند (۲۲ فوریه) هیأتی را برای مذاکره با مقام‌های عربستان سعودی بر سر مراسم حج به جده فرستاده بود. اعلام شده بود که سفر هیأت ایرانی به دعوت رسمی وزارت حج عربستان و در تاریخی از پیش تعیین‌شده صورت گرفته است.

هیأت ایرانی مرکب از مسئولان سازمان حج و زیارت و نمایندگان رهبر جمهوری اسلامی است. علی خامنه‌ای در سالگرد حادثه منا با حمله‌ای مجدد به عربستان سعودی، این حادثه را "اثبات مجدد بی‌لیاقتی این شجره خبیثه ملعونه در اداره حرمین شریفین" خوانده بود.

روزنامه کویتی: عربستان شروط ایران را پذیرفته است

در همین حال خبرگزاری ایرنا به نقل از روزنامه "الجریده" کویت، از موافقت عربستان با "اکثر خواسته‌های طرف ایرانی" خبر داده و نوشته که قرار است "باقیمانده" خواسته‌های هیأت ایرانی در جلساتی مشترک بررسی شود.

به نوشته‌ی این روزنامه کویتی «سعودی‌ها تاکید کرده‌اند که در مراسم حج امسال امنیت و سلامت زوار ایرانی را به طور کامل تامین خواهند کرد و روند دستیابی زوار ایرانی به روادید را نیز تسهیل می‌نمایند».

به گزارش الجریده، مقام‌های عربستان سعودی همچنین بر محکوم شدن دو پلیسی که دو نوجوان ایرانی را مورد آزار جنسی قرار داده بودند تاکید کرده و گفته‌اند که آنان اینک دوره محکومیت خود را در زندان می‌گذرانند.

شروط ایران

جمهوری اسلامی پیش از اعزام هیأت خود به جده طی نامه‌ای به مقام‌های عربستان سعودی، شروطی را در برابر آنان قرار داده بود. این ‌شروط "تامین امنیت، حفظ شأن زائران ایرانی" و نیز "تحقق حقوق زائران جان‌باخته در فاجعه منا" عنوان شده بودند.

سرپرست سازمان حج و زیارت ایران در همین راستا گفته بود: «اگر عربستان خواسته‌های منطقی ایران را در مذاکرات بپذیرد، اعزام حجاج ایرانی به سرزمین وحی از سر گرفته خواهد شد». حمید محمدی اعزام هیأت ایرانی به عربستان را نشانگر عزم جدی جمهوری اسلامی برای از سرگیری "حج عزّتمندانه" خوانده بود.

سرپرست گروه اعزامی ایران به عربستان سعودی در عین حال با اشاره به "فضای تبلیغی نامناسبی که علیه شیعیان در عربستان وجود دارد"، افزوده بود: «قطعا باید اطمینان داشته باشیم که مشکلی برای حجاج ما پیش نخواهد آمد و آن‌ها در کمال سلامت و آرامش مناسک را به جا بیاورند». اما در صورتی که چنین اطمینانی از سوی عربستان به طرف ایرانی داده نشود، «در این صورت امکان حضور حجاج فراهم نمی‌شود».

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز ضمن اشاره به تلاش دولت برای "حل موضوع" تأکید کرده بود که سیاست ایران "اعزام حجاج است". رضا صالحی امیری نیز همچون سرپرست سازمان حج گفته بود: «البته ما شروط خود را به عربستان اعلام کرده‌ایم که اگر عربستان شروط ما از قبیل تامین کرامت، امنیت، شأن، پرداخت دیه و برگزاری دعای کمیل را قبول کند، ما حجاج خود را اعزام می‌کنیم».

چند هفته پیش اما نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس، جمشید جعفرپور، گفته بود که نبایستی برای حضور در مناسک حج به هر قیمتی با عربستان مذاکره کرد. او تاکید کرده بود که عربستان باید در خصوص "فاجعه منا و کشتار زائران در حج" پاسخگو باشد.

سیاسی شدن حج

عربستان بارها ایران را به سیاسی کردن مراسم حج متهم کرده است. حمله به سفارت و کنسولگری عربستان در ایران و به آتش کشیدن این اماکن، به قطع روابط دو کشور انجامید. قطع رابطه ایران و عربستان همچنین باعث اختلال در اعزام زائران ایرانی به مکه برای مراسم حج شد. این اختلال اما به عنوان جلوه‌ای از تنش‌های ایران و عربستان ارزیابی می‌شود که هر یک دیگری را به ناامن کردن منطقه و دخالت در امور داخلی دیگر کشورها متهم می‌کند.

در جریان حادثه منا در مهرماه ۹۴ بر اثر ازدحام و فشار جمعیت، ۴۶۵ زائر ایرانی جان خود را از دست دادند. ایران این حادثه را "بی‌لیاقتی" دولت عربستان ارزیابی کرد.

سپس به دلیل اختلافات متعدد دو کشور، از جمله اعدام شیخ نمر روحانی شیعه در عربستان و حمله "افراد خودسر" به سفارت عربستان و به آتش کشیدن آن، ایران و عربستان بر سر تأمین امنیت زائران ایرانی به توافق نرسیدند و زائران ایرانی به این خاطر و نیز تحت تاثیر قطع روابط سیاسی دو کشور، از "حج واجب" سال جاری محروم شدند.