بحث درباره مسائل امنیتی و دفاعی در کنفرانس مونیخ بیش از همه کارشناسان کهنه‌کار و علاقمندان مسن‌تر را به خود جلب می‌کند. موضوعات تخصصی‌ای چون غنی‌سازی اورانیوم در ایران یا بررسی جزییات سامانه دفاع موشکی ناتو در اروپا، شرکت‌کنندگان ویژه‌ای را می‌طلبد که کمتر جوانند و با خطراتی همچون جنگ سایبری و کارکرد رسانه‌های اجتماعی آشنایی ندارند.

محور اصلی بحث‌های کنفرانس مونیخ مسايل رایج دفاعی–امنیتی بودند، اما جنبش و قیام مردم تونس و مصر، کارشناسان و سیاستمداران را مجبور به بررسی تحولات اخیر در شمال آفریقا و خاورمیانه کرد.

آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا، و هرمان فان رومپوی، رئیس دائمی شورای اتحادیه اروپا، همگی درباره نقش شبکه‌های اجتماعی اینترنتی در تغییرات تونس و مصر سخنانی ابراز داشتند.

اغلب کارشناسان امنیتی سخن از "انقلاب تویتری" می‌راندند، بی‌آنکه به لحاظ آماری روشن باشد که تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر مردم تا چه اندازه است. بی‌شک مسایلی همچون فقر، بیکاری، فساد مالی و فقدان چشم‌اندازی روشن برای جوانان، بسیاری از معترضان را به خیابان‌ها کشاندند. حتا زمانی که اینترنت و تلفن‌های همراه از کار افتادند، مردم به اعتراضات خود ادامه دادند.

مسلماَ بکارگیری گسترده اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در کشورهای مختلف جهان سبب ایجاد نگرشی جدید به موضوعات امنیتی شده است. شبکه‌های اجتماعی "فیس‌بوک" و "تویتر" در کمترین زمان ممکن توانستند ده‌ها هزار نفر را برای تظاهرات گسترده بسیج کنند، بی‌آنکه رهبری متمرکز یا نقش سنتی احزاب لازم باشد.

جنبش مردم مصر یکی از این نمونه‌های موفق در استفاده از شبکه‌های اجتماعی است. قیام مصریان بدون رهبری واحد و در فقدان رهبری سیاسی احزاب به پیش برده شد. حال پرسش اینست که چه حزبی از شانس بیشتری برخوردار است؟ چه نیرویی می‌تواند پس از برکناری مبارک، نه تنها اصلاحات را به پیش برد، بلکه ثبات این کشور بزرگ عربی را تضمین کند؟ در اروپا و آمریکا هنوز پاسخ‌هایی روشن برای این پرسش‌ها وجود ندارد.

خطر اینترنت برای کشورهای غربی

شاید این تغییرات بطور غیرمستقیم دستاورد غرب باشد. آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، به درستی در سخنان خود تاکید کرد که آزادی و خلاقیت در جوامع آزاد، اصولاَ انقلاب در شبکه‌های اجتماعی را میسر کرده است. اروپا و آمریکا، همچون هزاران کاربر بی‌نام اینترنت، می‌توانند به نقش خود در بی‌اثر کردن قطع ارتباطات توسط مستبدان ببالند. شبکه‌های اجتماعی در کشورهای غربی به یاری کاربران خود در کشورهای استبدادی موفق شدند با ایجاد راه‌های نوین از تیغ محدودیت و سانسور بگریزند.

اما بکارگیری گسترده اینترنت و حضور همه‌جانبه آن در عرصه‌های مختلف تنها برای مستبدان و حکومت‌های غیردمکراتیک خطرناک نیست، کشورهای غربی نیز در این عرصه با خطراتی از نوع دیگر مواجه هستند.

حملات سایبری به کامپیوترهای شرکت‌های اقتصادی، نهادهای دولتی و تاسیسات نظامی خطری نه چندان جدید است که در کشورهای غربی مستمراَ در حال افزایش است. اخلال در کار سیستم‌های اطلاعاتی و دزدی سایبری جرایمی هستند که کشورهای غربی با تاخیر زیاد شیوه‌های مقابله با آن را آغاز کرده‌اند.

به نظر می‌رسد که مبارزه با تهاجمات اینترنتی و جنگ‌های سایبری هم‌اکنون بیشتر بصورت منفرد در کشورهای مختلف دنبال می‌شود. صدر‌اعظم آلمان در سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی خواهان تهیه استراتژی مشترک علیه جنگ‌های سایبری شد.

توماس دمزیر، وزیر کشور آلمان، نیز برای مقابله با حملات سایبری خواستار تاسیس مرکزی جدید در آلمان شده است. اما کارشناسان شک دارند که بتوان هکرها در آسیای شرقی را مورد پیگرد حقوقی قرار داد. در کنفرانس امنیتی مونیخ هیچ کس درباره هزینه‌ی لازم برای تدوین و اجرای استراتژی مشترک علیه حملات سایبری سخنی بر زبان نیاورد.

حال کارشناسان کهنه‌کار مسایل امنیتی باید عرصه‌ی نگرش و عمل خود را گسترش دهند. در کنار سامانه‌ی دفاع موشکی و توسعه جنگ‌افزارهای اتمی، حملات سایبری نیز موضوعی محوری در سیاست آتی امنیتی به شمار می‌آید. به گفته کارشناسان امنیتی، گرچه کشورهای غربی آفریننده‌ی اینترنت هستند، اما در جنگ سایبری دیگر کشورهای جهان از آنان پیشی گرفته‌اند.

آندریاس نول/شهرام اسلامی

تحریریه: کیواندخت قهاری