نام‌اش را می‌شد هر چیزی گذاشت. شاید حتی همان‌طور که روزنامه‌نگاری آن روزها نوشته بود، می‌شد نام‌اش را گذاشت سنگسار اینترنتی یک زن. درست چهار سال پیش همین موقع‌ها بود، انتهای روزهای روزه‌داری در ایران، که فیلم رابطه‌ی شخصی‌ای که ادعا می‌شد مربوط به یک زن جوان بازیگر سریال‌های تلویزیونی‌ست، به صورت گسترده‌ای منتشر شد.

اول شایعه‌ی خودکشی بازیگر دهان به دهان گشت و بعد شایعاتی از بازجویی‌هایی که شخص قاضی مرتضوی در آن‌ها حضور داشته است. حتی مساله به مجلس قانون‌گذاری ایران کشید، چیزی که دیگر نه شایعه، بلکه خبر بود و حکایت از آن داشت که نمایندگان مجازاتی برای حرمت‌شکنی زن ایرانی وضع کرده‌اند.

آن فیلم اگرچه در سر چهارراه‌های تهران هم قابل دسترسی بود اما راحت‌ترین و گسترده‌ترین شکل ارایه‌اش در اینترنت بود. همان چیزی که باعث شده بود آن روزنامه‌نگار عنوان "سنگسار اینترنتی یک زن" را برای آن اتفاق انتخاب کند.

حالا درست این روزها که دوباره ایام روزه‌داری در ایران به پایان رسیده اسم یک زن ایرانی در اینترنت به کرات شنیده می‌شود، سکینه محمدی آشتیانی، زن زندانی در ایران. اما این بار موضوع سنگ‌هایی نیست که به صورت آن لاین به سر و صورت این زن پرتاب شده باشند.

اسم سکینه این بار نشان از تلاش گسترده‌ای دارد که مرکز آن در اینترنت است و هدف آن توقف و لغو حکم سنگسار این زن ۴۳ ساله.

همین دو تصویر شاید کفایت کند تا نقش دوگانه‌ی اینترنت در ارتباط با خشونت بر زنان مشخص شود. البته موضوع صرفاَ شواهد عینی روزانه نیست که نشان می‌دهد چطور دامنه خشونت به زنان تا قلب جامعه مجازی نه تنها ایرانیان بلکه سراسر جهان کشیده شده است.

یک برآورد سازمان ملل متحد نشان‌گر آن است که ۹۵ درصد رفتارهای پرخاشگرانه، آزار جنسی، زبان توهین‌آمیز و تصاویر مستهجن در فضای آن‌لاین زنان را هدف قرار داده و از سوی همسران و دوست پسرهای فعلی یا سابق‌شان انجام می‌گیرد.

اما از سوی دیگر فعالان حقوق بشر در جای جای جهان بخصوص ایران از اینترنت استفاده می‌کنند تا از خشونت به زنان کاسته شود.

آسیه امینی، فعال ایرانی مبارزه با سنگسار، به دویچه وله می‌گوید:«ممکن است در فضای اینترنتِ فارسی‌زبانان مثل خیلی از جاهای دیگر دنیا خشونت بر زنان اعمال شود اما به طور مشخص چون اینترنت یکی از ابزارهای جامعه مدنی برای مبارزه با نابرابری و خشونت جنسیتی بوده، یکی از مهم‌ترین تاثیرگذاری‌ها را هم در ایران داشته است.»

او می‌گوید که «وقتی نهادهای حکومتی مثل قضات عالی دادگستری‌ها و قوه قضائیه ایران حتی وجود سنگسار در ایران را انکار می‌کردند، کمپینی که پایگاه اصلی‌اش در اینترنت بود توانست در این زمینه فعالیت و اطلاع‌رسانی کند و سنگسار خصوصاَ زنان ایران را در دنیا مطرح کند.»

حاجیه اسماعیل‌وند و کبری دو زن محکوم به سنگسار بودند که به گفته‌ی آسیه امینی به لطف اطلاع‌رسانی‌ای که به صورت عمده در اینترنت انجام گرفت، تبرئه و آزاد شدند.

اینترنت ضد خشونت واقعی

اطلاع‌رسانی اینترنتی موفق درباره موارد خشونت بر زنان معمولاَ نتیجه شبکه‌سازی‌های اینترنتی برای مقابله با خشونت بر زنان بوده است. آسیه امینی توضیح می‌دهد: «به جای نهادهای مدنی و رسانه‌ها که همواره در ایران در معرض تهدید و سرکوب بوده‌اند، در ۱۰ سال اخیر در اینترنت بود که شبکه‌های اجتماعی توانستند پا بگیرند که بخش عمده‌ای از فعالیت‌های این شبکه‌ها هم بر مقابله با خشونت متمرکز بوده است.»

او البته توضیح می‌دهد که «وقتی می‌گویم شبکه‌های اینترنتی منظور این نیست که فقط در فضای مجازی است، بلکه منظور شبکه‌هایی‌ست که فراتر از مرز جغرافیایی از طریق اینترنت کار می‌کنند و نتیجه‌اش را در جامعه‌ی واقعی می‌بینیم. بسیاری از این شبکه‌ها کمپین‌هایی را هدایت کرده‌اند که توانسته‌اند به انسان‌های تحت خشونت و یا در معرض قربانی شدن کمک رسانند.»

امینی دوباره به تجربه‌اش در استفاده از اینترنت اشاره می‌کند: « زنی به نام مریم را که حکم اعدام‌اش قطعی شده بود و ما برای این‌که مقابله بکنیم با حکم اعدام ایشان نیاز به پرداخت دیه داشتیم از طریق فراخوان اینترنتی برای کمک مالی، توانستیم نجات دهیم.»

امینی همچنین به یکی از آخرین فعالیت‌های زنان ایران در اینترنت برای مبارزه با خشونت اشاره دارد. این اقدام ایجاد شبکه‌ای است با عنوان "ایکاوی" (International Campaign Against violence in Iran) که اولین نشست عمومی آن در ماه آینده در لندن برگزار می‌شود.

رضوان مقدم یکی از موسسان این شبکه که تمرکز اصلی‌آن بر اطلاع‌رسانی از طریق نشر مقاله و کتاب در اینترنت است، به دویچه وله می‌گوید: «عمده فعالیت ‌ما بر مساله‌ی خشونت بر زنان و کودکان که در جامعه‌ی ایرانی تحت خشونت مضاعف هستند، متمرکز است.»

اعضا و حامیان ایکاوی که به گفته‌ی مقدم قرار است بیش‌تر درباره‌ی ریشه‌یابی خشونت کار کند، در یک محدوده‌‌ی جغرافیایی نمی‌گنجند، آن‌ها در آلمان، استرالیا، ایران و آمریکا و دیگر کشورها پراکنده‌اند.

اینترنت ضد خشونت اینترنتی

با این‌همه کمتر حرکتی‌ست که دقیقاْ به نقش دو سویه اینترنت در خشونت بر زنان تمرکز داشته باشد. اما در این میان کمپینی غیرایرانی با عنوان "از تکنولوژی حمایت کن،" یکی از آن دسته از حرکت‌هایی‌ست که نه تنها از اینترنت برای کاهش خشونت بر زنان استفاده می‌کند، که خشونت آن‌لاین بر زنان را نیز مورد بحث قرار می‌دهد و سعی در مقابله با آن دارد.

کمپین "از تکنولوژی حمایت کن،" که بخش عمده‌ی فعالیت‌هایش آن‌لاین است، هر ساله پس از روز جهانی منع خشونت بر زنان (۲۵ نوامبر) و به مدت ۱۶ روز فعال است. وب‌سایت این کمپین به سه زبان انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی فعالیت دارد.

محور فعالیت‌های "از تکنولوژی حمایت کن،" برای مقابله با خشونت بر زنان، حق دسترسی امن زنان به تکنولوژی خصوصاَ اینترنت است.

برای مثال در وب‌سایت این کمپین آمده که «خشونت خانگی زنان نوی سوءاستفاده از قدرت در رابطه شخصی و خانوادگی‌ست و اینترنت می‌تواند یا به قربانی یاری رساند تا به منابع کمک متصل شود و یا به عامل خشونت امکان دهد تا خشونت خود را عمیق‌تر کند.»

در این وب‌سایت به نصب نرم‌افزارهای جاسوسی توسط مردان در کامپیوترهای همسران‌شان اشاره شده و آن را یکی از موارد استفاده‌ی عامل خشونت برای عمیق‌تر کردن کنترل و خشونت خود معرفی کرده است.

همچنین درباره‌ی تاثیر اینترنت بر آسان‌تر شدن قاچاق زنان و همچنین نقشی که اینترنت می‌تواند در پیشگیری از آن ایفا کند بحث شده است.

در وب‌سایت این‌کمپین بخشی آموزشی نیز وجود دارد که در آن به صورت قدم به قدم و آسان راه‌های مختلف حفاظت از اطلاعات خود در اینترنت و کامپیوتر شخصی ارایه شده است.

عنوان این کمپین جهانی از عنوان کمپین "از شب حمایت کن" گرفته شده که از سال ۱۹۷۷ و به صورت تظاهرات‌زنان در کشورهای مختلف آغاز شد. کمپین "از شب حمایت کن،" کمپینی اعتراضی علیه تجاوز بود و خواسته‌ی اصلی آن ایجاد فضایی امن برای زنان بود تا بتوانند آزادانه در شب رفت‌و آمد کنند.

مریم میرزا
تحریریه: بهمن مهرداد