باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، هفته آینده، چهار سال پس از سخنرانی مشهور خود در قاهره که در آن وعده مناسبات تازه آمریکا با جهان عرب را داد، به خاورمیانه بازمی‌گردد. در این میان تحولاتی اساسی در بسیاری از کشورهای عربی رخ داده و آمریکا را با ملغمه‌ای از دمکراسی‌خواهی، اسلام‌گرایی و فروپاشی نظم عمومی در این کشورها روبرو ساخته است. "بهار عربی" رابطه آمریکا و خاورمیانه را آسان‌تر نکرده است.

افزون بر این، از آن هنگام تا کنون گامی موفق برای حل کشمکش میان اسرائيل و فلسطینیان برداشته نشده و تصویر آمریکا در منطقه بهبود نیافته است. اگرچه این کشور هنوز با امکانات اقتصادی و نظامی خود مهم‌ترین قدرت تاثیرگذار در منطقه است، اما این بدان معنا نیست که می‌تواند تغییری را به منطقه دیکته کند.

در برنامه سفر اوباما این بار نه مصر جای دارد، نه لیبی و نه عراق. با روی کار آمدن اخوان‌المسلمین در مصر، روابط این کشور که در زمان حسنی مبارک متحد مهمی برای آمریکا محسوب می‌شد، با ایالات متحده سرد شده است. لیبیایی‌ها نیز با وجود آنکه از آمریکا به‌خاطر کمک برای سرنگونی قذافی قدردانی می‌کنند، اما خاطره قتل کنسول آمریکا در بنغازی هنوز بر روابط میان آنان و آمریکا سایه افکنده است. و در مورد عراق، ۲۰ مارس سالگرد دهمین سال حمله آمریکا به این کشور است و با وجود خروج نیروهای آمریکایی از عراق، روابط دو کشور هنوز طعم تلخ خود را از دست نداده است.

سفر سه‌روزه اوباما به خاورمیانه این بار محدود است به دیدار از اسرائیل، اردن و کرانه باختری رود اردن. اما چرا اوباما در حال حاضر به اسرائیل سفر می‌کند؟ او که در دوره نخست ریاست جمهوری خود و زمانی که از او انتظار می‌رفت به اسرائيل برود، از این سفر خودداری کرده بود؟

تحلیلگران تردید دارند که موضوع سفر اوباما به اسرائيل فرآیند صلح خاورمیانه باشد. مفسر هفته‌نامه آلمانی "دی تسایت" (۱۴ مارس / ۲۴ اسفند) می‌نویسد: «داشتن چنین انتظاراتی اشتباه است، چون تغییری در پرسش محوری مذاکره داده نشده است. اوباما جادوگر نیست و نمی‌توان از او انتظار داشت معجزه کند. اما پرسشی که همواره او را هنگام مذاکره با اسرائيلی‌ها و فلسطینی‌ها همراهی خواهد کرد، این خواهد بود که چگونه می‌توان موضوع ایجاد دو حکومت مستقل در کنار هم را به عنوان راه حل کشمکش خاورمیانه زنده نگاه داشت.»

اشاره این مفسر به بحثی است که به‌تازگی از سوی مخالفان تاسیس دو حکومت مستقل فلسطین و اسرائيل یا کسانی که ناامید از پیشرفت مذاکرات صلح خاورمیانه‌اند شنیده می‌شود. آنان می‌گویند: «راه حل دو حکومت مرده است». در برابر اما سلام  فیاض، نخست وزیر تشکیلات خودگردان فلسطین، در مصاحبه با "دی تسایت" (۱۴ مارس / ۲۴ اسفند) بار دیگر بر لزوم برپایی دو حکومت مستقل تاکید کرد و گفت، راهی دیگر وجود ندارد، مگر بخواهند با همین وضعیت بسازند. او همچنین گفت که تلاش‌ها برای کشاندن طرف‌های کشمکش بر سر میز تا کنون با شکست مواجه بوده و "واشنگتن هم نمی‌تواند با مثلا دورآگاهی (تله‌پاتی) از عهده این کار برآید". فیاض تاکید کرد که در عین تلاش برای انجام مذاکرات باید کمک کرد تا "شرایط زندگی مردم و توانایی عمل تشکیلات خودگردان فلسطین" بهبود یابد و از این طریق "تحولی مهم" ایجاد شود.

ایران و سوریه موضوع بحث پشت درهای بسته

تحلیلگران تردیدی در این مورد ندارند که دو موضوع اصلی گفت‌وگوی اوباما و مقام‌های اسرائیلی ایران و سوریه خواهند بود. از جمله مفسر روزنامه "نویه تسورشه تسایتونگ" (۱۷ مارس / ۲۷ اسفند) معتقد است که اسرائیل و آمریکا پشت درهای بسته درباره برنامه اتمی ایران و جنگ در سوریه بحث خواهند کرد. این مفسر می‌نویسد: «موفقیت – یا عدم موفقیت – در برخورد با این دو کشور حساس بر قضاوتی که درباره سیاست خارجی اوباما خواهد شد، تاثیر خواهد گذاشت.»

این مفسر می‌نویسد، اگرچه آمریکا اعلام می‌کند حاضر به تحمل آن نیست که ایران بمب اتمی بسازد، اما نتوانسته مانع آن شود که جمهوری اسلامی فناوری لازم را برای نزدیک شدن به هدف خود به‌دست آورد. به نظر این مفسر، ایجاد توازن برای آمریکا راحت نیست: از سویی بر ایران فشار بیاورد و احتمال استفاده از "گزینه نظامی" را طرح کند، بی‌آنکه سخنش تهدیدی توخالی به نظر برسد و از سوی دیگر جلوی حمله اسرائيل به ایران را بگیرد که به معنای ورود همزمان آمریکا به جنگ نیز خواهد بود. و به هر حال آمریکا و اروپایی‌ها تا کنون توانسته‌‌اند با تحریم‌ها باعث شوند ایران به پای میز مذاکره برگردد.

"دی تسایت" می‌نویسد، از سویی بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائيل، در مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد که با توجه به اینکه ایران به تولید اورانیوم غنی‌شده و بهبود فناوری هسته‌ای خود ادامه می‌دهد، از نظر او در تابستان ۲۰۱۳ از "خط قرمز" عبور خواهد شد، اما از سوی دیگر اوباما هنوز دلیلی برای حمله نظامی به ایران ندیده است. و چون معلوم نیست که ایران به رفتار خود که حاکی از عدم آمادگی برای رسیدن به سازش و توافق با غرب است ادامه دهد، بنابراین هنوز زمان آنکه آمریکا و اسرائيل بخواهند تصمیمی جدید با هم بگیرند و به توافقی برای برخورد با ایران برسند نرسیده است.

در مورد سوریه نیز تحلیلگران معتقدند که آمریکا و اسرائیل با هم توافق خواهند داشت. به دلیل بدتر شدن وضعیت مردم در سوریه و آوارگان این کشور و پیامدهای ناگوار این وضعیت برای منطقه، آمریکا و اسرائيل درصددند، در صورتی که رژیم اسد از سلاح شیمیایی استفاده کند، دست به حمله بزنند. از این رو انتظار می‌رود که بحث خاصی در این زمینه وجود نداشته باشد که اوباما به خاطر آن عزم سفر به اسرائيل را کرده باشد.

«هدف اصلی اوباما جلب افکار عمومی اسرائيل است»

اما "دی تسایت" با استناد به منابع آمریکایی دلیل سفر روز چهارشنبه (۲۰ مارس / ۳۰ اسفند) به اسرائيل را در این می‌داند که رئیس‌جمهور آمریکا در صدد رساندن پیامی مستقیم به مردم اسرائيل و بخصوص نسل جوان این کشور است. این نشریه می‌نویسد: «اوباما درست از این کار در نخستین دوره ریاست جمهوری‌اش صرف نظر کرده بود و برای همین هم نتانیاهو و هم بخش بزرگی از مردم اسرائيل نسبت به او بدبین شدند.»

"دی تسایت" اشاره دارد به اینکه اگر چه روابط دو کشور در عرصه‌های امنیتی بهبود یافته، اما مردم از خود می‌پرسند که نظر اوباما درباره اسرائيل واقعا چیست؛ چون اوباما از قاهره، ریاض، و استانبول دیدن کرده است، تا به گفته خود روابط تازه‌ای را با کشورهای اسلامی سامان دهد؛ "در حالی که یک سفر او به اورشلیم می‌توانسته جلوی ترس و بی‌اعتمادی جامعه اسرائيل نسبت به سیاست آمریکا را بگیرد".

مفسر "دی تسایت" معتقد است که اوباما می‌داند برای مردم اسرائيل روابط آمریکا با کشورشان بسیار مهم است و آنان از نخست وزیری حمایت نخواهند کرد که این روابط را به خطر بیندازد. بنابراین او "تلاش خواهد کرد راهی به دل مردم [اسرائیل] پیدا کند، از این طریق که درک و تفاهم نسبت به ترس‌و نگرانی‌های آنان نشان دهد.

او از این طریق هم خواهد توانست آن آینده‌ای را که برای حل کشمکش اسرائيلی‌ها و فلسطینی‌ها می‌بیند با مردم اسرائيل در میان بگذارد و نظر آنان را بدان جلب کند".

همچنین به نوشته "دی تسایت"، انتظار می‌رود که اوباما نسبت به قربانیانی که مردم اسرائيل در این راه خواهند داد تفاهم نشان دهد و بر وعده خود تاکید کند که از این کشور حمایت سیاسی، نظامی و اخلاقی خواهد کرد.

این احتمال دیده می‌شود که او در مورد نتایج ادامه وضعیت حاضر در کشمکش با فلسطینی‌‌ها هشدار دهد و در رابطه با ایران، بر تهدید خود علیه جمهوری اسلامی تاکید کند و بگوید که با تمام قوا از دسترسی پیدا کردن ایران به سلاح اتمی جلوگیری خواهد کرد.