در دو هفته نخست سال‌جاری میلادی، بازار نفت روزهای پرنوسانی را سپری کرد. در آخرین روزهای سال ۲۰۰۹ هر بشکه نفت در بازارهای اروپائی حدود ۷۹ دلار معامله شد. درپایان نخستین هفته امسال، نرخ نفت به ۸۳ دلار رسید. اما روز چهارشنبه، قیمت‌ها در روتردام بار دیگر به سطح پایان سال پیش بازگشت.

نفت و بحران مالی جهانی

نوسانات بهای نفت در سه سال اخیر، علاوه بر بحران،ها، جنگ‌ها و فاجعه‌های طبیعی، بیش از هرچیز متاثر از بحران مالی جهانی بوده است. از آغاز سال ۲۰۰۷ تا تابستان سال ۲۰۰۸ میلادی، سیر صعودی بهای نفت ادامه داشت. این سیر صعودی در ماه جولای سال ۲۰۰۸ به نقطه اوج خود رسید. در این زمان هر بشکه نفت ‌خام تا ۱۴۹ دلار معامله شد.

بحران مالی جهانی ابعاد گسترده خود را در تابستان ۲۰۰۸ نشان داد. این بحران سبب شد که اقتصاد جهانی از رشد بیافتد و حتی کشورهای صنعتی مسیر رشد منفی را طی کنند. همین موضوع تقاضای نفت را در بازارهای جهانی کاهش داد و سبب شد که بهای نفت خام در پایان سال ۲۰۰۸ میلادی به بشکه‌ای ۴۰ دلار کاهش یابد.

سال‌طلائی کنسرن‌ها

سال ۲۰۰۸ به رغم گسترش بحران مالی جهانی، برای کنسرن‌های نفتی یک سال طلائی بود. برپایه آمارهای رسمی، در این سال در آمد تنها دو کنسرن نفتی شل و اکسون موبایل، با حجم بیش از هزار میلیارد دلار، از مجموع درآمد ۱۲ کشور عضو اوپک بالاتر رفت. در همین دوره مالی، درآمد نفتی همه کشورهای عضو اوپک به ۹۶۵ میلیارد دلار رسید.

اوپک، بیش از ۴۰ درصد نیازهای نفتی جهان را تامین می‌کند. الجزایر، لیبی، نیجریه، آنگولا، اکوادور، ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی و ونزوئلا در حال حاضر عضو این سازمان هستند. جمعیت این دوازده کشور نزدیک به ۳۵۰ میلیون نفر است.

بحران نیجریه

نیجریه، با ۱۴۸ میلیون نفر شهروند، پرجمعیت‌ترین کشور عضو اوپک است. جمعیت زیاد سبب شده است که این کشور فقیر آفریقائی با ۲۸۷ دلار، کمترین درآمد سرانه نفتی را، در میان ۱۲ کشور عضو اوپک، داشته باشد.

ناآرامی‌های نیجریه، در چند سال اخیر، یکی از دلایل نوسان در بازار نفت بوده است. شورشیان مسلح دلتای نیجر، معتقدند که بخش عمده ثروت نفت نیجریه را کنسرن‌های نفتی غارت می‌کنند و سهم بومیان از این ثروت طبیعی، بسیار ناچیز است. آن‌ها با همین بهانه، به تاسیسات نفتی، حمله می‌برند و اغلب صدور نفت را دستخوش اختلال می‌کنند.

درآمد ۶ کنسرن، دو برابر اوپک!

هرسال اسامی ۵۰۰ واحد از پر درآمدترین شرکت‌های ثبت شده در بورس‌های جهان، در فهرست "فورتون" به ثبت می‌رسد. در سال ۲۰۰۸ میلادی، از ده کنسرنی که به عنوان غول‌های ردیف اول تا دهم در این فهرست معرفی شدند، شش کنسرن در عرصه استخراج و صدور نفت فعالیت داشتند. مجموع درآمد این شش کنسرن، ۱۹۹۷ میلیارد دلار اعلام شد. این رقم تقریبا دو برابر مجموع درآمد ۱۲ کشور عضو اوپک بود.

جایگاه نخست را در فهرست فورتون کنسرن رویال داچ شل به خود اختصاص داد. درآمد این کنسرن به تنهائی ۴۵۸ میلیارد دلار بود.

تازه‌ترین گزارش اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده آمریکا، مجموع درآمد نفتی ۱۲ کشور عضو اوپک را در سال پیش ۵۷۵ میلیارد دلار برآورد کرده، که فقط حدود ۱۳ درصد بیش از درآمد کنسرن شل در سال ۲۰۰۸ است.

درآمد پنج کنسرن نفتی دیگر، در سال ۲۰۰۸ میلادی چنین ثبت شده است:

اکسون موبایل (آمریکا) ۴۴۳ میلیارد دلار

بی‌پی (بریتانیا ۳۶۷ میلیارد دلار

شورون (آمریکا) ۲۶۳ میلیارد دلار

توتال (فرانسه) ۲۳۵ میلیارد دلار

کونوکون فیلیپس(آمریکا) ۲۳۱ میلیارد دلار

نقش عراق و احتمال تحریم نفت ایران

علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس خبرگان و دبیر مجمع تشخیص مصلحت جمهوری اسلامی، روز ۱۴ دیماه در دیدار با گروهی از دانشجویان علوم سیاسی دانشگاه آزاد هشدار داد که «غربی‌ها اگر بتوانند تولید نفت را در برخی کشورهای منطقه افزایش دهند، شاید به دنبال تحریم خرید نفت ایران باشند.»

یکی از کشورهای مورد اشاره رئیس مجلس خبرگان در منطقه عراق است.

دولت عراق روز یازدهم دسامبر سال گذشته ده میدان نفتی این کشور را به مزایده گذاشت. امتیاز بهره برداری از دومین میدان بزرگ نفتی عراق را، کمپانی شل با مشارکت پتروناس مالزی کسب کرد. این میدان در جزیره مجنون واقع است. در حال حاضر، روزانه تنها حدود ۴۶ هزار بشکه نفت از جزیره مجنون استخراج می‌شود. کنسرن‌های شل و پتروناس، پس از بردن مزایده اعلام کردند که تولید این میدان را ظرف ده سال به روزانه یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه خواهند رساند.

مرغوبیت نفت عراق

نفت عراق سبک است و استخراج آن‌ نیزآسان و کم‌هزینه برآورد شده است. به همین دلیل روز یازدهم دسامبر سال گذشته، به رغم شرایط امنیتی نامناسب، نمایندگان ۴۴ کنسرن جهانی در مزایده بغداد شرکت کردند.

در محافل سیاسی اتحادیه اروپا گفته می‌شود که به ویژه بریتانیا برای سرعت بخشیدن به بهره‌برداری از نفت عراق علاقه نشان می‌دهند. سیاستمداران در لندن معتقدند که ظرفیت تولید نفت عراق را می‌توان به سرعت به حدی رساند که در شرایط اضطراری، بازارهای جهانی از نفت ایران بی‌نیاز شوند.

مقامات عراقی، هنگام مزایده امتیاز میدان‌های نفتی، اعلام کردند که هدف نهائی آن‌ها رساندن تولید نفت عراق به سطح عربستان سعودی است. عربستان سعودی در حال حاضر روزانه بیش از ۹ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند.

جواد طالعی

تحریریه: فرید وحیدی