قرارداد انتقال گاز ترکمنستان به هندوستان بنام "تاپی" قرار است ۲۴ دسامبر امسال توسط سران کشورهای ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هندوستان امضاء شود. از دید کارشناسان این طرح پس از اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه ایران فعال شده است.

از سوی دیگر ترکمنستان رسما اعلام کرده که قصد دارد حدود ۴۰ میلیارد متر‌مکعب گاز به اروپا صادر کند. عراق نیز خبر داده که گاز خود را از طریق خط لوله‌ی نابوکو به اروپا صادر می‌کند. تحولات کنونی مربوط به امور گاز در منطقه، پس ازتشدید تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، جدی‌تر شده است.

ایران و بازار گاز اروپا

علیرغم اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، جمهوری اسلامی نیز شتاب فراوانی برای احداث شبکه‌ی داخلی خط لوله‌ی گازی را آغاز کرده است.

جواد اوجی، معاون وزارت نفت و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران به تازگی گفته است:«خط لوله‌ی انتقال گاز دوم سراسری شمال و شمال شرق و خط دوم انتقال گاز ترکمنستان به ایران به‌زودی افتتاح می‌شود.» وی همچنین خبر داده که درمراسم گشایش این خطوط روسای جمهوری ترکمنستان و ایران نیز حضور خواهند داشت.

طول دو خط لوله‌ای که ایران قرار است افتتاح کند، حدود ۵۰۰ کیلومتراست.

مقام‌های رسمی ایران اما گفته‌اند که کل مسیر خط انتقال گاز شمال و شمال شرقی بیشتر از هزار کیلومتر خواهد بود. به‌گفته مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، اجرای این طرح ظرفیت صادرات گاز ایران به اروپا را افزایش می‌دهد.

شانس‌های برباد رفته

ایران در حال حاضر به اروپا گاز صادر نمی‌کند. به عقیده کارشناسان غربی، با تشدید تحریم‌های اخیر شورای امنیت، آمریکا و اتحادیه اروپا، ایران در آینده نزدیک نیز شانسی برای صدور گار به اروپا ندارد.

ولادیمیر سوکور، کارشناس "موسسه‌ی تحقیقی بنیاد جیمز تاون در واشنگتن" به دویچه‌وله می‌گوید:«ایران قرار است از طریق شبکه خط لوله‌ی جدید نیازهای داخلی را، از جمله در استان‌های سمنان، خراسان ‌رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، گلستان و مازندران تامين کند.

ایران به لحاظ دخیره‌ی گازی دومین کشور دنیا به حساب می‌آید، اما مجبور است بخشی از گاز مورد نیاز خود را از ترکمنستان و جمهوری آذربایجان وارد کند. با این همه تا قبل از گسترش تحریم‌ها، مشارکت ایران در طرح نابوکو مطرح بود.

ترکمنستان، تامین کننده اصلی گاز اروپا

بایمراد خوجامحمداف، معاون نخست وزیر ترکمنستان اخیرا در نشست "نفت و گاز ترکمنستان-۲۰۱۰" که در عشق آباد برپا شد، اعلام کرد:« ترکمنستان هم در حال ساخت خط لوله گاز "شرق- غرب" با ظرفیت ۳۰ میلیارد متر مکعب جهت صادرات گاز به غرب است. ما همه ساله حدود ۴۰ میلیارد مترمکعب گاز مازاد خواهیم داشت، بنابراین کشورهای اروپایی نباید نگران باشند».

بنابه گفته مقام‌های ترکمنستان، این کشورقصد دارد برای صدور گاز خود از خط لوله‌ی نابوکو استفاده کند. این کشور با انتقال گاز خود از طریق جمهوری آذربایجان به خط لوله نابوکو موافقت کرده است.

راینهارد میچه‌ک، مدیرعامل خط لوله‌ی نابوکو پیش از این در مصاحبه با دویچه‌وله تائید کرده بود که ترکمنستان علاوه برصدور گاز خود به روسیه، چین و ایران، بخشی از گاز خود را نیز به اروپا صادر خواهد کرد.

آذربایجان و ترانزیت نفت و گاز

با توجه به ترانزیت نفت و گاز منطقه توسط جمهوری آذربایجان، این کشور در سیاست راهبردی آمریکا نیز جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. در کنفرانسی که هفته گذشته زیر عنوان "روابط آمریکا و آذربایجان، وضع مشارکت راهبردی" در واشنگتن برگزار شد، ریچارمورنینگ‌استار، نماینده‌ی ویژه وزارت امور خارجه‌ی آمریکا در مسائل انرژی اوروآسیا گفت:«آذربایجان در زمینه مناسبات دوجانبه و چند جانبه برای آمریکا یک کشور مرکزی محسوب می‌شود».

مورنیگ استار همچنین تاکید کرد که دولت آمریکا طرفدار سیاست تنوع سازی منابع و مسیرهای تأمین کننده‌ی نفت و گاز در منطقه خزر و آسیای مرکزی است.

ولادیمیر سوکور که درکنفرانس واشنگتن سخنرانی کرده، به دویچه‌وله می‌گوید:« تصمیم کنونی دولت ترکمنستان می‌تواند وابستگی گازی اروپا و کشورهای آسیای میانه و حوزه دریای خزر را به خط لوله‌ی روسیه کاهش دهد.

زیان اروپا از تحریم ایران

سوکور ضمن تاکید بر این نکته که با اعمال تحریم‌ها ایران دیگر شانسی برای فروش گاز خود به اروپا ندارد، معتقد است که تحریم‌نفت و گاز ایران به نفع روس‌ها تمام می‌شود. وی توضیح می‌دهد:«انزوای ایران بایستی خاتمه یابد. این تحریم‌ها به ثروتمد‌تر شدن روس‌ها انجامیده و برای اروپا نیز نتایج مثبتی ببار نیاورده است».

واقیف شریف‌اف، مدیر خبرگزاری "ترند کاپیتال" آذربایجان، در کنار مسئله هسته‌ای ایران و مسئله‌ی تحریم‌ها، لاینحل ماندن وضعیت حقوقی دریای خزر را هم بزرگترین مانع حضور ایران در بازار گازی دنیا می‌شمارد.

وی به دویچه‌وله می‌گوید: « فرض کنیم ایران مسئله‌ی هسته‌ای ندارد وعلیه این کشور تحریمی اعمال نشده است. با این‌حال هیچ شرکت نفت و گازغربی، تا زمانی‌که ایران مسئله‌ی رژیم حقوقی دریای خزر را حل نکند، حاضر نمی‌شود در بخش دریای خزرایران فعالیت کند».

تحریم‌ها و ثبات صدور گاز

اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه ایران پروژه‌ی "تاپی" را فعال‌ترکرده است. کارشناسان حتی می‌گویند که با ورود هندوستان به طرح تاپی، اجرائی شدن آن زمینه عینی می‌یابد. از سوی دیگرعراق نیز قصد دارد از طریق خط لوله‌ی نابوکو گاز خود را به اروپا صادر کند. ازهمه مهمتر، مشارکت ترکمنستان اجرای خط لوله نابوکو را مقرون به صرفه کرده است .

کارشناسان اکنون نتیجه می‌گیرند، دروضعیت کنونی خط لوله‌ی نابوکو بدون درنظرگرفتن توان گازی ایران هم می‌تواند مورد بهره‌برداری قرار گیرد. تا چندی پیش این‌نظر غالب بود که بدون تزریق گاز ایران، نابوکو مقرون به صرفه نخواهد بود.

سهامداران پروژه خط لوله‌ی نابوکو شرکت‌های او. ام. فا.OMV اتریش، مول MOL مجارستان، بلغار گاز بلغارستان، ترانس گاز رومانی، بوتاش ترکیه و RWE آلمان هستند. حداکثر ظرفیت انتقال خط لوله‌ی نابوکو ۳۱ میلیارد متر مکعب گاز در سال خواهد پیش‌بینی شده است.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: جواد طالعی