دولت محمود احمدی‌نژاد در سال ۸۶ اعلام کرد قصد دارد در معاملات نفتی خود ارزهای معتبر جهان را جایگزین دلار کند. خارج کردن دلار از سبد ذخائر ارزی کشور نیز اقدامی بود که از همان زمان مورد بحث بود و رسما در شهریور ۸۸ در دستور کار قرار گرفت.

هر ارزی به جز دلار و یورو

پاییز سال ۸۷ در حالی که احمدی‌نژاد ادعا می‌کرد «ما در تبدیل دلار به ارزهای دیگر سود زیادی کردیم»، کارشناسان از زیان هنگفتی سخن می‌گفتند که به دنبال پایین رفتن ارزش یورو در برابر دلار به کشور تحمیل شده بود. گزارش‌های رسمی بانک مرکزی جمهوری اسلامی از سقوط ارزش یورو این زیان را تایید کردند. میزان این خسارت حدود پنج میلیارد دلار برآورد می‌شود.

اکنون حمیدرضا رحیمی، معاون اول احمدی‌نژاد از تصمیم دولت برای خارج کردن دلار و یورو از تمام معاملات نفتی خبر می‌دهد. رحیمی اول مرداد ماه ۸۹ گفته است «در زمینه استفاده از ارز در قراردادهای نفتی‌مان نیز از هر ارزی كه به نفعمان باشد استفاده می‌كنیم و مهم خارج كردن دلار و یورو از سبد معاملاتمان است.»

تحریم‌های اروپا و جایگزینی یورو با درهم

سخنان رحیمی در حالی ابراز شد که یک هفته‌ی پیش یک نشریه اقتصادی انگلیسی از برنامه‌های تهران برای جایگزین کردن درهم امارات متحده عربی با یورو در معاملات خود با اروپا خبر داده بود. نشریه‌ی اینترناسیونال اویل دیلی روز جمعه (۱۶ ژوئیه / ۲۵ تیر) نوشت شرکت ملی نفت ایران چندی قبل از مشتری‌های اروپایی خود برای تغییر واحد ارزی در مبادلات آتی نظرخواهی کرده بود، ولی هنوز تصمیم نهایی را اتخاذ نکرده است.

یکی از مسئولان اجرایی اتحادیه اروپا که در معاملات نفتی فعال است علت تلاش ایران را نگرانی از شدت گرفتن تحریم‌های مالی و بانکی علیه تهران عنوان می‌کند. بنا بر این گزارش این مقام مسئول نسبت به موفقیت ایران در این طرح ابراز تردید کرده است.

یک روز پیش از سخنان معاون محمود احمدی‌نژاد، پنج‌شنبه ۳۱ تیرماه، نمایندگان ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا موافقت خود را با مجموعه‌ای از تحریم‌های تازه این اتحادیه علیه جمهوری اسلامی اعلام کردند. این تحریم‌ها در پی تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت، و به منظور تشدید اقدام‌های تنبیهی علیه تهران اعمال می‌شود. مطابق گزارش‌های منتشر شده، صنایع نفت و گاز ایران در مرکز تدبیرهای مورد توافق اعضای اتحادیه اروپا قرار دارند.

یوآن به جای دلار و یورو

در همین حال خبرگزاری رویترز، اول مرداد، از قول منابع آگاهی که نامشان فاش نشده از مذاکراتی میان ایران و چین خبر داد که هدف آن توافق بر سر جایگزینی یوان با دلار و یورو در معاملات نفتی میان دو کشور است. چینی‌ها چند ماه پیش چنین پیشنهادی را مطرح کرده بودند. ظاهرا این پیشنهاد با محدودیت‌هایی همراه است که با تمام هدف‌های تهران همخوان نیست.

چین پیشنهاد کرده ایران با افتتاح حسابی بر پایه یوان در این کشور بهای نفت صادراتی خود را به آن واریز کند. در صورت توافق میان دو طرف ایران قادر خواهد بود از این حساب برای خرید بنزین و کالاهای دیگر از چین استفاده کند. گفته می‌شود چینی‌ها با توجه به گسترده شدن تحریم‌های یک جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران، اکنون رغبتی به همکاری در این زمینه ندارد.

با تشدید تحریم‌ها که همکاری بانک‌ها و موسسه‌های مالی خارجی با جمهوری اسلامی را محدود می‌کند، تهران بیش از پیش به دنبال یافتن راه‌هایی برای دور زدن این تحریم‌هاست. در این میان پیشنهاد چین چندان سودمند نخواهد بود. چین به دلیل رای مثبتی که به قطعنامه‌های شورای امنیت داده نمی‌تواند واسطه‌ای برای معاملات ارزی ایران با دیگر کشورها باشد.

ضربه زدن به دلار "بی‌ارزش"؟

دولت جمهوری اسلامی اقدام‌های خود برای فاصله گرفتن از یورو و دلار را یک پیروزی معرفی می‌کند. محمود احمدی‌نژاد بارها دلار را "کاغذی بی‌ارزش" خوانده و ادعا کرده تدبیر دولت او در جایگزینی دلار با یورو این ارز را کم‌اعتبارتر کرده است. در حالی که از زمان اجرایی شدن این طرح ایران ارزش دلار رو به افزایش بوده است.

به نظر می‌رسد تدبیرهای مالی و ارزی دولت با توجه به تحریم‌ها بیشتر از سر ناچاری و تلاشی است برای یافتن راه‌های مقاله با تحریم. تا کنون برخی از این تدبیرها مانند تبدیل دلار ضررهای هنگفتی به دنبال داشته و بعضی دیگر الزاما عملی نیستند. هفته‌ی گذشته هنگامی که مقام‌های ایرانی از طرح جایگزینی درهم امارات با یورو در معاملات نفتی با کشورهای اروپایی خبر می دادند، رئیس بانک مرکزی امارات این طرح را "شبیه به شوخی" خواند و احتمال عملی شدن آن را رد کرد.

ادعاهای دولت در مورد سرمایه‌گذاری خارجی

بنابر گزارش‌هایی که در هفته‌های اخیر منتشر شده، با تشدید تحریم‌ها، ایران در فروش نفت و در جذب سرمایه‌های خارجی برای توسعه صنایع این بخش با مشکلات زیادی روبروست. به گزارش ایلنا معاون اول احمدی‌نژاد ضمن پذیرش «وجود تحریم‌ها و مشكلاتی كه برای كشور ایجاد كرده‌اند» ادعا می‌کند «با وجود تحریم، ایران در ردیف ششم در رشد سرمایه گذاری خارجی در میان كشورهای جهان قرار دارد.»

گزارش‌های دیگر که حتا از سوی منابع دولتی مورد تایید قرار گرفته نشان می‌دهد روند جذب سرمایه‌های خارجی از زمان روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد رو به کاهش بوده است. روزنامه سرمایه ۷ شهریور ۸۸ با استناد به آمار رسمی گزارش داد «در چهار سال گذشته حجم سرمایه گذاری خارجی در صنعت نفت ایران روند نزولی را طی کرده و ۶۴ درصد کاهش داشته است.»

BK/BM