بالا گرفتن تنش لفظی بین تهران و کابل بر سر حقابه هیرمند
۱۴۰۲ اردیبهشت ۲۹, جمعه
وزارت خارجه جمهوری اسلامی واکنش تند طالبان به هشدار رئیسی درباره حقابه ایران از آب رود هیرمند را "قویا" رد کرد. طالبان گفته مقامهای ایران باید ابتدا "معلومات" خود را تکمیل و سپس درخواستشان را با "الفاظ مناسب" طرح کنند.
تبلیغات
وزارت خارجه دولت ابراهیم رئیسی "بیانیه صادره از سوی هیات حاکمه افغانستان" درباره حقابه ایران از رود هیرمند را "متناقض و نادرست" خواند.
به گزارش خبرگزاری ایرنا در بیانیه وزارت خارجه که روز جمعه، ۲۹ اردیبهشت منتشر شد حاکمان افغانستان متهم شدند که در یک سال و نیمی که قدرت را در دست دارند به تعهدات خود درباره رهاسازی و تامین حقابه ایران از رود هیرمند عمل نکردهاند.
ابراهیم رئیسی روز پنجشنبه در جریان یک سفر استانی به شرق ایران گفته بود: «میخواهم به حاکمان افغانستان عرض کنم که این مطلب ما را عادی تلقی نکنند، آن را بسیار جدی بگیرند. من به مسئولین و حاکمان افغانستان اخطار میدهم که حق منطقه استان سیستان و بلوچستان را صریحا بدهند.»
اظهارات رئیس دولت سیزدهم بلافاصله با واکنش تند حاکمان کابل روبرو شد و یکی از فرماندهان طالبان در ویدئویی با پر کردن یک دبه آب برای ابراهیم رئیسی ضمن تمسخر او ادعا کرد که رودخانه هیرمند (هلمند) آبی برای تحویل به ایران ندارد.
ایران و افغانستان نیم قرن پیش برای بهرهبرداری از آب رودخانه مرزی هیرمند پیمانی امضاء کردند که عدم تعهد کابل به اجرای کامل آن در سالهای گذشته چالشها و جدلهای زیادی را برانگیتخته است.
طالبان در بیانیه روز پنجشنبه تکرار کرده که به این پیمان متعهد است و مسئولان جمهوری اسلامی را به بیاطلاعی درباره وضعیت رودخانه هیرمند و کمآبی آن به دلیل خشکسالی متهم کرد.
تمسخر "اخطار قاطع" رئیسی توسط طالبان
با وجود لحن تند بیانیه طالبان و تمسخر ابراهیم رئیسی اما دبیر شورای اطلاع رسانی دولت، احسان صالحی در یک پیام توئیتری مدعی شد که بیانیه حاکمان کابل نشان میدهند که "پپام اخطار قاطع رئیس جمهور" دریافت شده است.
پس از احداث سد کمال خان بر روی رود هیرمند در ولایت نیمروز تنشها میان دو کشور بر سر حقابه ایران از این رود مدام افزایش یافته است.
درخواست دریافت نفت در ازای آب
محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری پیشین افغانستان در مراسم افتتاح این سد گفته بود کشورش دیگر آب رایگان به کسی نمیدهد و به ایران توصیه کرد در ازای دریافت آب، به افغانستان نفت بدهد.
وزارت خارجه دولت سیزدهم در بیانیه خود ادعای طالبان درباره کمآب شدن هیرمند به خاطر خشکسالی را رد کرده و میگوید پذیرش این ادعا "مستلزم بررسیهای کارشناسی، وفق مفاد معاهده بوده" که تاکنون توسط کارشناسان ایرانی راستیآزمایی نشده و به همین دلیل "غیرحقوقی و غیرقابل قبول" است.
در این بیانیه تاکید شده: «تا زمانی که به کارشناسان جمهوری اسلامی ایران اجازه داده نشود که طبق معاهده هیرمند بخصوص ماده ۵ پروتکل شماره یک آن معاهده، از مسیر و بالادست هیرمند بازدید کنند، هرگونه اظهار نظر در خصوص کاهش آب هیرمند پذیرفته نیست.»
وزیر خارجه دولت رئیسی نیز روز گذشته در واکنش به بیانیه طالبان درباره خشکسالی و کمآبی هیرمند تاکید کرده بود که "ملاک بود و نبود آب، بازدید فنی و عینی است و نه صدور بیانیه سیاسی".
حسین امیرعبداللهیان در یک پیام توئیتری نوشت، در ماههای گذشته بارها از ملامتقی، سرپرست وزارت خارجه افغانستان خواسته که مقامهای این کشور "طبق عهدنامه هیرمند، به تعهدات خودشان عمل کنند و امکان بازدید هیاتهای فنی و سنجش میزان آب را فراهم کنند که نکردند."
یکی از مسائل مورد مناقشه وضعیت سد کجکی در بالادست رودخانه هیرمند است که امیرعبداللهیان روز پنجشنبه از حاکمان کابل خواست "تا دیر نشده" دریچههای این سد را باز کنند.
نقش کارگزاران جمهوری اسلامی در پیچیدهتر شدن مناقشه
کاوه مدنی، کارشناس امور آب و معاون سابق سازمان محیط زیست ایران در یک پیام توئیتری با انتشار تصاویر هوایی از وضعیت دو سد کمال خان و کجکی در اردیبهشت پارسال و امسال میگوید حجم ذخایر این سد بیشتر شده است.
مدنی با اشاره به "پیچیدهتر" شدن مناقشه بر سر آب هیرمند کارگزاران جمهوری اسلامی را متهم کرد که "به جای برنامهریزی و سرمایهگذاریهای راهبردی برای افزایش ظرفیت چانهزنی و تعامل مقندرانه با کشور همسایه، به دنبال دسترسی به منابع لایتناهی آب در عمق چند هزار متری و اشتغالزایی از طریق توسعه کشاورزی در یک منطقه کمآب بودند!"
گفتوگوهای "با حسن نیت" و بیحاصل؟
وزارت خارجه در بیانیه خود میگوید جمهوری اسلامی از زمان قدرتگیری طالبان همواره "با حسن نیت و در پرتو اصل حسن همجواری" درباره مسائل مختلف در ارتباط با مناسبات دو کشور، از جمله در مورد اجرای معاهده هیرمند و تامین حقابه ایران با مقامات افغانستان مذاکره و گفتوگو کرده است.
مطابق شواهد و همان گونه که امیرعبداللهیان هم اعتراف کرده این گفتوگوها تا کنون به نتیجهای نرسیده و کشمکش میان دو کشور بر سر آب همچنان ادامه دارد.
وزارت خارجه دولت رئیسی در بیانیه خود نوشته است: «عدم اجرای معاهده و عدم تامین حقابه هیرمند از سوی افغانستان و صدور بیانیههای سیاسی بدون اقدام عملی، به هیچ وجه قابل قبول نیست و جمهوری اسلامی ایران حقوق خود را برای اتخاذ تدابیر لازم محفوظ دانسته و بر مسئولیت کامل افغانستان در این خصوص تاکید دارد.»
مسئولان جمهوری اسلامی تا کنون درباره "اتخاذ تدابیر لازم" توضیح دقیقی ندادهاند و مشخص نیست به جز گفتوگو و مذاکره "با حسن نیت" با سران طالبان چه تدابیری برای تامین حقابه ایران از آب هیرمند در دستور کار دارند.
گزارش تصویری؛ با چهرههای طالبان آشنا شوید
طالبان؛ مردانی هستند ریشو، عمامه بر سر، لباسهایی محلی بر تن و غالبا با چهرههایی عبوس. جوانترهای طالبان مسلح هستند و در اعمال خشونت لحظهای درنگ نمیکنند. با چهرههای طالبان در این گزارش تصویری آشنا شوید.
عکس: Sefa Karacan/AA/picture alliance
هبتالله آخندزاده
این عکس تنها عکس موجود از رهبر طالبان است. آخندزاده از قوم نورزی و پشتون است. او متولد سال ۱۹۶۰ در منطقه پنجوایی قندهار است. آخندزاده جانشین اختر محمد منصور، رهبر قبلی گروه طالبان است که در سال ۱۳۹۵ در حمله هوایی آمریکا در خاک پاکستان کشته شد. او سابقه نظامی ندارد اما مسئول دادگاههای نظامی طالبان بوده و گفته میشود بیشتر فتواهای طالبان را او صادر میکند.
عکس: Social Media/REUTERS
ملا عبدالغنی برادر آخوند
برادر در سال ۱۹۶۸ در ولسوالی دهراوود ولایت ارزگان در جنوب افغانستان متولد شد. او که یکی از چهار بنیانگذار طالبان در سال ۱۹۹۴ است به طایفه درانی، از طوایف پشتون تعلق دارد. برادر در زمان حمله آمریکا به افغانستان معاون وزیر دفاع حکومت طالبان بود. او در سال ۲۰۱۰ در پاکستان دستگیر شد و در سال ۲۰۱۸ به درخواست آمریکا آزاد شد تا نمایندگی طالبان در مذاکرات صلح را برعهده گیرد.
عکس: Sefa Karacan/AA/picture alliance
عبدالحکیم حقانی (فرد نشسته در عکس)
عبدالحکیم حقانی متولد ۱۳۳۶ در قندهار و از پشتونهای درانی از قوم اسحاقزی است. گفته میشود او تشکیل گروه طالبان هم نقش مهمی داشته است. عبدالحکیم حقانی از سوی رهبر طالبان به عنوان رئیس تیم ۲۱ نفره مذاکره با آمریکا معرفی شد. حقانی قبلا قاضیالقضات طالبان و از نزدیکان اختر محمد منصور، رهبر سابق طالبان بود که پس از کشته شدن او نامش به عنوان یکی از گزینهها برای رهبری طالبان مطرح بوده است.
عکس: U.S. Department of State/AA/picture alliance
شیر محمد استانکزی
شیرمحمد عباس استانکزی، متولد ۱۳۳۸ در ولایت لوگر، در شرق افغانستان است. او فارغالتحصیل دانشکده نظامی کابل است و در دوران حکومت طالبان، معاون وزیر امور خارجه و مدتی نیز معاون وزیر بهداشت بود. استانکزی مدتی ریاست تیم مذاکرهکننده طالبان با آمریکا را بر عهده داشت و بعد از آن، عضو شورای رهبری، معاون دفتر سیاسی و معاون تیم مذاکرات در دوحه شد.
عکس: Sefa Karacan/AA/picture alliance
سراجالدین حقانی
اطلاعات دقیقی از محل تولد او در دست نیست و گمان میرود بین سالهای ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۹ متولد شده باشد. وزارت دادگستری آمریکا با انتشار این تصاویر برای دستگیری او ۵ میلیون دلار جایزه تعیین کرده است. سراج الدین فرزند جلالالدین حقانی از رهبران گروه مجاهدین در دوران جنگ علیه شوروی است که تشکیلات خود را داشت. او اکنون معاون هبتالله آخوندزاده، رهبر طالبان است.
عکس: dpa/picture alliance
محمد یعقوب
در رسانههای ایرانی این تصویر به عنوان محمد یعقوب، پسر ملاعمر، اولین رهبر طالبان منتشر شده است. او احتمالا متولد سال ۱۳۷۰ و از قوم هوتکی بخشی از "قبیله غلزی" و پشتون است. پس از اینکه هبتالله آخوندزاده در سال ۱۳۹۵ به رهبری طالبان رسید، او به عنوان مسئول کمیته نظامی در ۱۵ ولایت افغانستان و عضو شورای تصمیمگیری طالبان تعیین شد و در اردیبهشت ۹۹ به عنوان رئیس کمیسیون نظامی طالبان معرفی شد.
عکس: IRNA
ذبیحالله مجاهد
یکی از سخنگویان رسمی طالبان است. او در ۱۷ اوت سال ۲۰۲۱ چهره خود را به عموم مردم نشان داد. او پس از دستگیری محمد حنیف در سال ۲۰۰۷ سخنگوی طالبان شد و بهطور منظم با روزنامهنگاران از طریق تماسهای تلفنی، پیامک، ایمیل، توییتر و پستهایش در وبسایتهای جهادی ارتباط بر قرار میکرد. او مسئول تأیید یا رد حملات طالبان در سراسر افغانستان است.
عکس: Stringer/REUTERS
محمد نعیم وردک
سخنگوی دفتر سیاسی طالبان حدود چهل سال سن دارد و در پیشاور پاکستان در مطالعات اسلامی به زبان عربی لیسانس گرفته و در دانشگاه اسلامی اسلام آباد تا درجه دکترا در سال ۲۰۱۰ پیش رفته است. او برخلاف شاهین، سخنگوی قبلی بیشتر به زبان عربی و پشتو مسلط است و به زبان انگلیسی تسلط کمتری دارد. افرادی که او را دیدهاند، میگویند وردک "خشک مزاج، کم حرف و بسیار مذهبی" است.
عکس: Sefa Karacan/AA/picture alliance
سهیل شاهین
از سخنگوی سابق دفتر سیاسی طالبان به عنوان طالب "قلم بهدست" یا "حنجره طالبان" یاد میشود. او نویسنده و شاعر به زبان پشتو است و در دورانی که طالبان کابل را در کنترل داشتند "کابل تایمز" تنها روزنامه انگلیسی زبان پایتخت را مدیریت میکرد. شاهین حدود ۵۱ سال پیش در ولایت شرقی پکتیا متولد شده و از قوم "طوطاخیل" و پشتونتبار است. او مدتی نیز سرپرست سفارت "امارات اسلامی" افغانستان در پاکستان برعهده داشت.
عکس: Sergei Savostyanov/TASS/dpa/picture alliance
مداخله شوروی و طالبان
پس از مداخله اتحاد شوروی (سابق) در افغانستان، ۹۰ هزار افغان و جنگجویان دیگری از کشورهای عربی در طول دهه ۱۹۸۰ میلادی در پاکستان و با حمایت آمریکا تحت آموزش نظامی قرار گرفتند. در ۱۰ اکتبر سال ۱۹۹۴ میلادی در اوج جنگهای داخلی افغانستان گروهی وارد منطقه سپین بولدک ولایت قندهار در جنوب افغانستان شدند و نام خود را "تحریک اسلامی طلبای کرام" نهادند.
عکس: Hurriyet/AP/picture alliance
خوشبینی افغانها به طالبان
طالبان با تبلیغ شعارهای دینی اسلام مانند جهاد با شرک و کفر و اینکه هر کس کشته شود به بهشت خواهد رفت، پیروان زیادی در افغانستان و پاکستان پیدا کردند. در آغاز مردم افغانستان طالبان خوشبین بودند و گمان میکردند، آنها میتوانند به جنگهای داخلی پایان دهند.
عکس: Santiago Lyon/AP/picture alliance
پیشروی سریع تا کابل
طالبان به سرعت مناطقی را در جنوب افغانستان که زیر تسلّط دولت مجاهدین به رهبری برهانالدین ربانی بود، اشغال کردند. آنها یک ماه و دو روز پس از اعلام موجودیت، ولایت قندهار و در روز ۲۶ سپتامبر سال ۱۹۹۶ کابل را هم به تصرف درآوردند. آنها به محض ورود به کابل قتلعام را شروع کردند و جنازه محمد نجیب، رئیس جمهور و برادرش را در چهارراه آریانا به نمایش گذاشتند.
عکس: AFP/Getty Images
پیشروی سریع تا کابل
طالبان به سرعت مناطقی را در جنوب افغانستان که زیر تسلّط دولت مجاهدین به رهبری برهانالدین ربانی بود، اشغال کردند. آنها یک ماه و دو روز پس از اعلام موجودیت، ولایت قندهار و در روز ۲۶ سپتامبر سال ۱۹۹۶ کابل را هم به تصرف درآوردند. آنها به محض ورود به کابل قتلعام را شروع کردند و جنازه محمد نجیبالله (تصویر)، رئیس جمهور و برادرش را در چهارراه آریانا به نمایش گذاشتند.
عکس: Vyacheslav/RIA Nowosti/dpa/picture alliance
امارات اسلامی افغانستان
طالبان سپس نام حکومت خود را امارت اسلامی افغانستان گذاشتند و تشکیلات خود را از طریق رادیو اعلام کردند. کشورهای پاکستان، امارات متحده عربی و عربستان سعودی تنها سه کشوری بودند که طالبان را به رسمیت شناختند.
عکس: Gulabuddin Amiri/AP/picture alliance
بربریت طالبانی
حکومت طالبان با رادیو، تلویزیون، موسیقی، نقاشی، مجسمهسازی و آثار هنری مخالف بودند و مجسمههای بودا در بامیان را که از جمله آثار فرهنگی و باستانی افغانستان بود را منهدم کردند.
عکس: Paul Almasy/akg-images/picture alliance
طالبان و زنان
در دوران طالبان زنان اجازه نداشتند بدون مرد محرم یا بدون حجاب از خانههایشان بیرون بروند. تحصیلات و کار برای زنان ممنوع بود.
عکس: AP
مجازات اسلامی
در دوران طالبان مجازات اسلامی سنگسار، قطع دست و اعدام در ملا عام رواج داشت. طالبان مردم را برای ادای نماز، به زور از مغازههایشان به مساجد میفرستادند. در نظام طالبان ریش مردان باید بلند میبود و موهای سر باید کوتاه میبود. (عکس: صحنهای از اعدام یک زن)
عکس: picture-alliance/dpa
رابطه طالبان با القاعده
اسامه بن لادن سرمایه دار سعودی و رهبر شبکه تروریستی القاعده (نفر سمت چپ) یک سال بعد از استقرار طالبان به جلالآباد افغانستان رفت. پس از حملات تروریستی یازدهم سپتامبر سال ۲۰۰۱ و عدم تسلیم بنلادن به آمریکا از سوی طالبان، حمله به افغانستان آغاز شد و دور اول حکومت طالبان فروپاشید.