تابستان گذشته زمانی که جاسوسی و شنود آژانس امنیت ملی آمریکا و همتای آن در بریتانیا از اطلاعات و حریم خصوصی شهروندان آلمان افشا شد، دولت آلمان مسئله را زیاد بزرگ نکرد و کوشید موضوع را در چارچوب مذاکرات آشکار و پنهان میان سه کشور رفع و رجوع کند. اما افشاگری‌های بعدی اداورد اسنودن که از شنود تلفن همراه آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان حکایت داشت موضوع را ابعاد وسیع‌تری بخشید و واکنش‌های گاه تندی را در سطح مقام‌های برلین به دنبال آورد.

از جمله خانم مرکل با حیرت گفت که «این غیرقابل قبول است که دوستان علیه یکدیگر جاسوسی کنند». مقام‌های دولت آلمان آشکار و پنهان خواهان توضیح آمریکا و توقف چنین جاسوسی‌هایی شدند و تهدید کردند که به ویژه مذاکرات مربوط به تبدیل آمریکا و اتحادیه اروپا به یک منطقه آزاد تجاری را به حال تعلیق درآورند.

اکنون اما دولت مرکل نگران آن است که شکاف میان برلین و واشنگتن مناسبات دو سوی اقیانوس را بیش از حد خدشه‌دار کند.

تاکیدهای روشن سخنگوی دولت آلمان

«مناسبات حسنه میان دو سوی اقیانوس اطلس برای آلمان از اهمیت بالایی برخوردار است. ما در روابطمان با آمریکا کماکان در چارچوب همکاری میان متحدان عمل خواهیم کرد. این سیاست گذشته ما بوده و در آینده نیز هر تصمیمی را در همین چارچوب خواهیم گرفت». این سخن که روز دوشنبه بر زبان اشتفان زایبرت، سخنگوی دولت آلمان جاری شد، معنای دیگری نداشت جز آن که ادوارد اسنودن، افشاگر اسناد آژانس امنیت ملی آمریکا باید امکان پناهنده‌شدن به آلمان را منتفی بداند.

این در حالی است که احزاب سبز و چپ و شماری از شخصیت‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آلمان با گرایش‌های گوناگون خواهان اقدام آلمان در اعطای پناهندگی به اسنودن هستند. از نظر آنها اقدام اسنودن خدمت بزرگی به جهان غرب است، زیرا چشم‌ها و گوش‌ها را به روی ابعاد فعالیت نهادهای جاسوسی در نقض حقوق شهروندی مردم کشورهای مختلف گشوده و حساسیت‌ها نسبت به حراست از داده‌ها و حریم‌ شخصی شهروندان و کنترل نهادهای امنیتی را ابعاد بی‌سابقه‌ای بخشیده است.

اسنودن، همکار سابق آژانس امنیت ملی آمریکا که اینک برای یک سال در روسیه پناهندگی گرفته آخر هفته گذشته در دیداری غیرمنتظره با یک نماینده مجلس آلمان اعلام آمادگی کرد که به عنوان شاهد در باره جاسوسی‌های آژانس یادشده در خاک آلمان به ادای توضیح بپردازد. اسنودن که به دلیل افشاگری‌هایش از سوی آمریکا تحت تعقیب قرار دارد، برای شهادت در آلمان خواهان تضمین‌های لازم برای اقامت امن در این کشور شده است.

آمریکا اما اقدام احتمالی یک کشور متحد خود در اعطای پناهندگی به یک "خائن" را به آسانی تحمل نخواهد کرد. مقام‌های برلین بیم دارند که چنین اقدامی توافق‌های موفقیت‌آمیز میان دفتر صدراعظم و سازمان‌های اطلاعاتی این کشور از یک سو و نهادهای همتا در آمریکا برای کاهش جاسوسی‌های آمریکا در خاک آلمان را به خطر بیاندازد.

حزب سوسیال دمکرات آلمان نیز، که قرار است در کنار حزب دمکرات مسیحی خانم مرکل دولت آینده این کشور را تشکیل دهد، از زبان فرانک-والتر اشتاین‌مایر نسبت به برهم‌خوردن هر چه بیشتر مناسبات حسنه میان برلین و واشنگتن هشدار داده است. اشتاین‌مایر در دولت گرهارد شرودر (۱۹۹۹- ۲۰۰۵) رئیس دفتر صدراعظم و هماهنگ‌کننده سازمان‌های اطلاعاتی آلمان بود. به گفته وی همین حالا هم مناسبات میان دو کشور با شدیدترین بحران از زمان اختلاف بر سر حمله یا عدم حمله به عراق در سال ۲۰۰۳ روبرو است.

دیون تاریخی و منافع سیاسی و امنیتی

اشتفان زایبرت، سخنگوی دولت آلمان در اظهارات روز دوشنبه خود همچنین بر حساسیت دولت به مصون‌ماندن داده‌های اطلاعاتی شهروندان و مقام‌های کشور تاکید کرد. او از تلاش برای حصول توافق با آمریکا بر سر ایجاد اعتماد متقابل و دستیابی به مبنایی برای فعالیت‌های اطلاعاتی که به جاسوسی‌های گسترده‌اخیر آلوده نشود نیز، سخن گفت.

زایبرت در عین حال گفت که نکته اصلی این است که همه این موارد در چارچوب منافع امنیتی و همکاری متحدانه و تقویت مناسبات حسنه با آمریکا انجام می‌شود. تلاش زایبرت برای فرستادن علائم و پیام‌های مثبت به سوی آمریکا تا آنجا پیش رفت که گفت: «از دوستی و اتحاد و همکاری با آمریکا هیچ کشوری مثل آلمان بهره‌مند نشده است.»

دولت برلین چه به خاطر نقش برجسته آمریکا در بازسازی آلمان در سال‌های پس از جنگ، چه به دلیل دریافت حمایت گسترده از آمریکا در دوران جنگ سرد و چه به خاطر نقش واشنگتن در احیای وحدت دو آلمان، خود را به شدت مدیون ایالات متحده می‌داند. از همین رو مرکل نیز به شدت محتاط است که مناسبات میان دو کشور در سایه افشاگری‌های اخیر بیش از حد سرد و تخریب نشود. در همین راستا آنگلا مرکل هفته پیش در اجلاس سران اتحادیه اروپا به شدت با خواست قطع مذاکرات با آمریکا بر سر ایجاد منطقه آزاد تجاری میان دو سوی اقیانوس به مخالفت برخاست.

دولت آلمان همچنان چین و روسیه را رقبای اصلی خود می‌داند و نه آمریکا و سایر متحدان خود در ناتو را. ورای این جهت‌گیری دیرینه امنیتی و خارجی، منافع امنیتی و اطلاعاتی نیز در رویکردهای دولت آلمان نقش عمده‌ای بازی می‌کند.

سازمان‌های اطلاعات خارجی و داخلی آلمان سال‌های متمادی است که از یافته‌ها و اطلاعات همتایان خود در آمریکا بهره‌مند می‌شوند، موضوعی که در یک دهه اخیر در چارچوب مبارزه با تروریسم ابعاد گسترده‌تری هم یافته است. بسیاری از موفقیت‌های آلمان در خنثی‌کردن اقدامات تروریستی در این کشور، به تبادل اطلاعاتی با نهادهای امنیتی آمریکا مربوط می‌شود. تندکردن لحن نسبت به آمریکا و به خطر انداختن مناسبات حسنه با این کشور از این جهت نیز به سود آلمان نیست.