بحث پشت‌پرده انتقال گاز خزر از مسیر ایران به اروپا
۱۳۹۱ شهریور ۲۷, دوشنبه
شرکت "بریتیش پترولیوم"، (بی پی) اخیرا در عشق‌آباد اعلام کرد، ترکمنستان با ذخائری حدود ۲۴ تریلیون و ۳۰۰ میلیارد متر مکعب گاز، چهارمین کشور صاحب گاز در جهان یعنی پس از روسیه، ایران و قطراست.
شرکت انگلیسی "گافنی کلاین و همکاران" Gaffney Cline&Assosiates نیز پیش از این حتی با انتشار گزارشی ذخائر بزرگترین حوزه‌های گازی در ترکمنستان "یول آتان"، "عثمان جنوبی"، "مناره" و "یاشلار" را در حدود ۲۶ تریلیون مترمکعب تخمین زده بود. اما بزگترین مشکل ترکمنستان انتقال این گاز به بازارجهانی است.
احداث دو خط لوله ترکمنستان به ایران
در سال ۱۳۷۶ (۱۹۹۶) با احداث خط لوله‌ی "کرپچه – کردکوی" توسط "شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران" صادرات گاز ترکمنستان به ایران آغاز شد. دومین خط لوله‌ی گازی "دولت آباد- سرخس- خانگیران" در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۰ (۶ آذر۱۳۸۸) با حضور روسای جمهور دو کشور افتتاح شد. ایران اکنون تا سقف ۲۰ میلیارد مترمکعب در سال از ترکمنستان گاز خریداری می‌کند.
یک مقام سابق وزارت نفت و گاز ترکمنستان به دویچه‌وله می‌گوید که خط لوله‌ی کرپچه کردکوی، نخستین خط لوله ترکمنستان به ایران، در اصل با هدف انتقال گاز این کشور به اروپا احداث شده است. وی می‌افزاید به رغم تشدید تحریم‌های اقتصادی علیه ایران توسط اتحادیه اروپا و آمریکا، بحث ترانزیت گاز منطقه از ایران ادامه دارد. در سوم سپتامبر ۲۰۱۲ مقام‌های انرژی اتحادیه اروپا، ترکمنستان و ترکیه در عشق‌آباد پیرامون انتقال گاز ترکمنستان به اروپا مذاکره کردند.
پیش از این نیز در سال ۲۰۰۹ با انعقاد قراردای بین ترکمنستان و اتحادیه اروپا قرار شد که سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز به اروپا صادر شود. در سال ۲۰۱۱ هم طرف اروپائی به مذاکرات رسمی خود برای احداث خط لوله "ترانس خزر" ادامه داد.
"مخالفت آمریکا با ترانزیت گاز از ایران
به عقیده‌ی پرفسور محمت سیف‌الدین ارول، رئیس "مرکز استراتژیک اویروآسیا" (آسام) در ترکیه، ترانزیت و انتقال گاز ترکمنستان از خاک ایران با صرفه‌تر از خط لوله ترانس‌خزراست. به لحاظ فنی نیز انتقال گاز از طریق خاک ایران امکان‌پذیرهست، اما برای اجرای چنین پروژه‌ای آمریکا باید موافقت کند.
این کارشناس ترک تاکید دارد، ترکیه فقط از تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران پیروی می‌کند و موافق تحریم‌های یک‌جانبه از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا نیست. بااین حال او نتیجه می‌گیرد احتمال ترانزیت گاز ترکمنستان از طریق خاک ایران علاوه بر موفقیت اقتصادی برای ایران، اهمیت سیاسی نیز دارد و در شرایط کنونی آمریکا با آن مخالفت خواهد کرد.
ولادیمیر سوکور از"مؤسسه تحقیقاتی جیمزتاون در واشنگتن" که درباره‌ی‌مسایل مربوط به امور گاز تحقیق می‌کند، در گفت‌‌و گو با دویچه وله سیاست آمریکا را به‌خاطرمخالفت با ترانزیت گاز از طریق خاک ایران مورد انتقاد قرار می‌دهد. سوکورمی‌گوید، خرید گاز از ایران و ترانزیت گاز از خاک این کشور به استقلال گازی اروپا و کشورهای صاحب گاز منطقه کمک خواهد کرد تا خود را «از یوغ خط لوله‌های گازپروم روسیه نجات دهند.»
بی‌ثباتی بازار گاز
آلکساندر راهر، کارشناس آلمانی و نویسنده‌ی کتاب‌های پرفروش مربوط به روسیه و جمهوری‌های اتحاد شوروی سابق در آلمان می‌گوید که در شرایط کنونی استقلال گازی اتحادیه اروپا و آمریکا با "انقلاب شیل" امکان‌پذیراست.
وی به دویچه وله در این رابطه چنین توضیح می‌دهد: «در ظرف یک‌سال گذشته آمریکا توانست با بکارگیری روش نوینی در استخراج گاز از سنگ‌های ریزدانه Shale "شیل" که منشا نفتی و گازی دارند، به صورت ارزان، آسان و سریع‌گاز استخراج کند و اکنون این کشور به لحاظ نیازمندی‌های گازی مستقل شده است.»
به نظر این کارشناس تابحال "انقلاب شیل" جدی گرفته نمی‌شد و روسیه و چین دیرمتوجه این "انقلاب انرژی" شدند و تازه به فکر به‌کار بستن این روش جدید افتاده‌اند.
آمریکا دارای منابع گاز و نفت عظیمی است که از لایه‌های سنگی متورق زمین (Slate) به دست می‌آیند. این لایه‌ها معمولا ترکیبی از سنگ‌های آتش‌فشانی و سنگ‌های تغییر شکل یافته‌ی رسوبی هستند. بهره‌برداری از این منابع، به دلیل سنگینی آن‌ها و بالابودن هزینه استخراج‌شان، تاکنون مقرون به‌صرفه نبوده است، اما ابداع تکنولوژی‌های نوین، جدی‌تر شدن بحران انرژی و افزایش بهای انواع مواد خام در سطح‌جهان، اکنون بهره‌برداری از این‌منابع را سودآور کرده است.
"ولت‌آنلاین"، هم پیش از این در مقاله‌ای با عنوان «آمریکا در آستانه‌ی انقلاب عظیم مواد خام» نوشته است: «هم‌اکنون روندی آغاز شده که می‌تواند در اقتصاد آمریکا و تجارت جهانی انقلابی بزرگ ایجاد کند.» به نوشته‌ی "ولت آنلاین" در حال حاضر یک چهارم گاز آمریکا از این طریق به‌دست می‌آید و تا سال ۲۰۳۵ این روش نیمی از نیازهای گازی آمریکا را تامین خواهد کرد.
قطع وابستگی نفتی آمریکا به خاورمیانه
آلکساندر راهر، کارشناس آلمانی تاکید می‌کند: «آمریکائی‌ها با همین انقلاب شیل بزودی گاز مایع را به اروپا صادر خواهند کرد، بنابراین آمریکا دیگر به عنوان بازار و مصرف‌کننده گاز طبیعی هم مطرح نیست.»
راهر پیش‌بینی می‌کند که به‌زودی بازار انرژی اروپا با گاز اشباح می‌شود و این امر بر سرنوشت خط لوله‌هایی که قرار است از کشورهای آسیای‌میانه، حوزه دریای خزر و ایران به اروپا کشیده شوند، تاثیر تعیین‌کننده‌ای خواهد گذاشت.
از سوی دیگر همین کارشناس به یک فاکتور دیگر هم اشاره می‌کند که در احداث خط لوله‌ها به اروپا تاثیر مثبتی دارد. وی در این رابطه چنین توضیح می‌دهد: «نیاز شدید کشورهای آسیائی به گاز یکی از فاکتورهائی هست که اروپا به آن زیاد توجه نمی‌کند. در وضعیت کنونی کشوهای آسیائی تشنه‌ی گاز هستند و بخش عمده‌ای از گاز کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس به این منطقه سرازیر خواهد شد. بنابراین برخی ازخط لوله‌ها که قرار است از سوی اتحادیه اروپا احداث شود، جدی گرفته خواهد شد.»
صدور گاز ترکمنستان از طریق خاک ایران؟
شاید به همین سبب هست که فعالیت ترکیه و اتحادیه اروپا در روزهای اخیر برای انتقال گاز حوزه‌ی دریای خزر و ترکمنستان به اروپا بیشترشده است. ترکیه در نظر دارد با گزینه‌ی انتقال گاز ترکمنستان از طریق خاک ایران و همچنین انتقال گاز "شاه دنیز۲ " از بخش جمهوری آذربایجان از دریای خزر را، با احداث خط لوله "ترانس آناتولی" پیش ببرد.
پروژه‌ی ترانس آناتولی گاز جمهوری آذربایجان را به تركیه و سپس توسط خط لوله نابوکوی غربی به اروپا انتقال خواهد داد. قراراست از طریق خط لوله ترانس آناتولی تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۵۰ میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه و اتحادیه اروپا انتقال یابد.
روزنامه‌های ترکیه خبر می‌دهند که تا ۵ سال دیگر احداث این خط لوله پایان می‌یابد. بخش عمده‌ی هزینه این پروژه که حدود ۷ میلیارد دلار برآورد می‌شود، قرار است از طریق شرکت سوکار، شرکت نفت‌وگاز آذربایجان تامین شود.
پروژه سیاسی یا اقتصادی؟
اما به دلیل به تاخیر افتادن و عملی نشدن پروژه‌ی نابوکو، کم نیستند تعداد کارشناسانی که به چشم‌انداز پروژه‌ی خط لوله ترانس آناتولی هم با تردید می‌نگرند. الهام شابان، رئیس "مرکز پژوهشی نفت در باکو" برای تردید خود دلیل می‌آورد که کشورهای اروپائی و شرکت‌های انرژی غربی در تحقق پروژه‌ی انتقال گاز به اروپا گام جدی برنداشتند و در این زمینه سرمایه‌گذاری نکرده‌اند. در نتیجه این پروژه‌ها بیشتر به عنوان یک "پروژه‌ی سیاسی" باقی مانده‌اند.
محمت سیف‌الدین ارول، رئیس "مرکز استراتژیک اویروآسیا" (آسام) در ترکیه هم در گفت‌وگو با دویچه وله تاکید می‌کند که با توجه به وضعیت کنونی، ایران قادر نیست گاز خود را به اتحادیه اروپا صادر کند و نیز آمریکا با ترانزیت گاز کشورهای منطقه از خاک ایران موافقت نخواهد کرد. بنابراین بحث پیرامون ترانزیت گاز فعلا ادامه پیدا خواهد کرد.
آلکساندر راهر، کارشناس آلمانی هم با توجه به دستاوردهای علمی آمریکا در عرصه‌ی بکارگیری روش جدید استخراج گاز از منابع جدیدی چون "شیل" پیش‌بینی می‌کند، اروپا از وابستگی به گاز نجات پیدا خواهد کرد.
راهر نتیجه می‌گیرد، قیمت گاز سقوط پیدا خواهد کرد و درباره‌ی تاسیس خط لوله‌هایی با مسافت‌های طولانی و جدید که باید با قمیتی گزاف احداث شوند، بازنگری خواهد شد.