بحرانی شدن "عقد مصلحتی" شورشیان یمن
۱۳۹۶ شهریور ۷, سه‌شنبه
شورشیان حوثی در یمن از حدود سه سال پیش کنترل پایتخت این کشور صنعا را که دولت رئیس جمهور عبد ربه منصور هادی از آن گریخت، در اختیار دارند. حال به نظر می‌رسد که حوثی‌ها (شیعیان زیدی یمن) با شریک تاکنونی‌شان، علی عبدالله صالح که بدون کمک‌اش نمی‌توانستند تا اینجا پیش بروند، دچار اختلافات جدی شده‌اند.
علی عبدالله صالح نخست به عنوان رئیس جمهوری یمن شمالی و سپس رئیس جمهوری یمن متحد، ۳۳ سال در قدرت بود تا اینکه در سال ۲۰۱۲، ناآرامی‌های موسوم به بهار عربی او را از قدرت به زیر کشید.
پیوند میان حوثی‌ها و علی عبدالله صالح از ابتدا هم "عقدی مصلحتی" بود. صالح در مقام رئیس جمهور، شورشِ شیعیان زیدی در سال ۲۰۰۴ را در استان شمالی صعده بی‌رحمانه سرکوب کرده بود. در جریان این سرکوب بود که حسین بدرالدین حوثی، بنیانگذار این جنبش و برادر عبدالمالک رهبر کنونی حوثی‌ها کشته شد. اما از سال ۲۰۱۴ حوثی‌ها به ابزاری مناسب برای اهداف قدرت‌طلبانه صالحِ بی‌قدرت تبدیل شدند.
سهم‌خواهی شریکان جنگ
زمانی که عبد ربه منصور هادی، رئیس جمهوری یمن، در سال ۲۰۱۵ نه تنها از صنعا، بلکه از عدن هم که دولت‌اش به آنجا گریخته بود خارج شد و به هدایت دولت در تبعیدش از عربستان پرداخت، سعودی‌ها تهاجم نظامی‌شان را آغاز کردند. عربستان ایران را حامی و پشتوانه‌ی مالی و تسلیحاتی حوثی‌ها می‌داند، اما ایران همواره این اتهام را رد کرده و حمایت‌اش از شبه‌نظامیان شیعه زیدی را تنها حمایتی "سیاسی و معنوی" عنوان می‌کند.
گرچه بخش بزرگی از یمن پس از دو سال و نیم جنگ به کنترل دولت این کشور در آمده، صنعا اما هنوز هم تحت کنترل شورشی‌ها متشکل از شبه‌نظامیان حوثی و نیروهای وفادار به علی عبدالله صالح است.
تنش میان هواداران صالح و حوثی‌ها هم سابقه‌ای طولانی دارد. جدال‌های لفظی دو جبهه‌ی این ائتلاف "شکننده" بالاخره به نبردهای خیابانی در صنعا کشیده شد. درگیری‌های خشونت‌بار شنبه گذشته (۲۶ اوت/ ۴ شهریور) که در جریان آن یکی از فرماندهان عالی‌رتبه نظامی صالح کشته شد، تنها نشانه‌ای از این تنش‌های کهنه است. برخی گزارش‌ها حتی از شمار بیشتری کشته خبر داده بودند.
توافق حوثی‌ها و هواداران صالح
خبر توافق میان حوثی‌ها و هوادارن صالح برای پایان دادن به تنش‌های اخیر هم تغییری در اصل اختلافات و "شکننده" بودن ائتلاف آنها نمی‌دهد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
محمد عبدالسلام، سخنگوی حوثی‌ها، روز سه‌شنبه (۲۹ اوت/ ۷ شهریور) توافق میان جریان خود و حزب "کنگره سراسری مردمی" صالح را برای پایان دادن به تنش‌هایی که از پنجشنبه گذشته آغاز شده‌اند، اعلام کرد.
به گفته عبدالسلام، توافق شده که تمامی عوامل تنش اخیر در صنعا کنار گذاشته شود، وضعیت امنیتی به شکل پیش از فعالیت‌های هفته گذشته برگردد، تحقیقات بی‌طرفانه‌ای درباره حوادث اخیر صورت گیرد و طرفین هم تا زمان اعلام نتایج تحقیقات خویشتنداری کنند.
چشم‌انداز پس از جنگ
اما اگر این تنش هم برطرف شود، اختلاف منافع به جای خود باقی است. به نظر می‌رسد که جبهه‌های سیاسی در یمن در راستای ایجاد نظم و ثبات پس از جنگ و برای تثبیت موقعیت خود در جهت کسب سهم بیشتری از قدرت، بیش از پیش اقدام به سنگربندی سیاسی کرده‌اند.
بیشتر بخوانید: بحران از یاد رفته؛ یمن میان جنگ و تباهی
وضعیت دردناک غیرنظامیان یمن و فشار بر عربستان و متحدانش، به جبهه‌بندی برای سهم‌خواهی هر چه بیشتر جبهه‌ها در این کشور کمک می‌کند. نشانه‌هایی از خستگی سعودی‌ها از فرسایشی شدن جنگ دیده می‌شود. آنها زیر فشار شدید بین‌المللی قرار گرفته‌اند.
وضعیت انسانی در یمن هم فاجعه‌بار است. صدها هزار نفر در معرض قحطی و گرسنگی هستند و شیوع وبا بیداد می‌کند. در عین حال هیچ ملاحظه‌ای هم در مورد غیرنظامیان در کار نیست؛ امری که باعث ناخشنوندی فروشندگان سلاح به ریاض، به‌خصوص آمریکا به عنوان شریک ائتلاف تحت رهبری عربستان می‌شود. جنگ یمن تاکنون بیش از ۱۰ هزار قربانی گرفته و میلیون‌ها نفر را آواره کرده است.
نمایش قدرت
تنش میان حوثی‌ها و علی عبدالله صالح در آستانه جشن ۳۵ سالگی حزب او موسوم به "کنگره سراسری مردمی" در روز ۲۴ اوت در صنعا آغاز شد. قرار بود که این مراسم به نمایش قدرت صالح تبدیل شود؛ امری که حوثی‌ها را ناآرام می‌کرد.
ماری کریستینه هاینتسه، کارشناس مسائل یمن در شهر بن آلمان، به روزنامه اتریشی "استاندارد" گفته است، حمایت مردمی از حوثی‌ها مدام رو به کاهش است، زیرا آنها از ارائه خدمات ضروری به مردم ناتوان هستند.
علاوه بر این، فساد مالی در میان حوثی‌ها نیز از طریق افزایش مداوم حضور آنها در ویلاهای صنعا، در برابر چشم همگان است. خانم هاینتسه می‌گوید، صالح با "هوشمندی استراتژیک" نظارت عمومی به وزارتخانه‌ها را به حوثی‌ها سپرده و بدین ترتیب این حوثی‌ها هستند که مسئول نارسایی‌ها شناخته می‌شوند.
پیش از جشن‌ها، عبدالمالک حوثی در جریان سخنرانی‌اش در روز شنبه گذشته از "توطئه" سخن گفت. صالح با سخنرانی دیگری به او پاسخ داد و حوثی‌ها را متهم کرد که توافق‌های دو طرف در سال ۲۰۱۵ را نقض کرده‌اند.
"توطئه"ی صالح
در پس "توطئه"ی مورد نظر رهبر حوثی‌ها، تلاش‌های امارات متحده عربی، دومین عضو مؤثر ائتلاف به رهبری عربستان، برای برقراری آتش‌بس قرار دارد. حوثی‌ها نگران بودند که صالح چنین آتش‌بسی را در روز ۲۴ اوت اعلام کند. از نگاه آنها، بر اساس توافق پشت پرده، در مقابل قرار بوده فرزند صالح، یعنی احمد صالح سفیر پیشین یمن در امارات متحده، رئیس دولت انتقالی شود. همچنین گفته شده که صالح برای جلب موافقت رؤسای قبایل هم با آنها تماس گرفته است.
نیروهای وفادار به صالح بدین‌گونه می‌توانسته‌اند برای دوران احتمالی پس از جنگ، هم با هزینه کردن حوثی‌ها و هم با هزینه کردن پرزیدنت هادی، دست بالا را داشته باشند.
یک دیپلمات عرب به "استاندارد" گفته است، سعودی‌ها نیز چنین نقشه‌ای را تأیید می‌کرده‌اند، زیرا قطعا راه حلی بدون صالح که خود پیش‌تر تحت حمایت آنها بوده وجود ندارد. علاوه بر این، با چنین نقشه‌ای از نفوذ حوثی‌ها، و از این طریق ایران، به میزان چشمگیری کاسته می‌شده است. به گفته این دیپلمات، این نوع آتش‌بس در جنگی چنین پرهزینه و "نامحبوب" می‌توانسته مورد موافقت عربستان بوده باشد.
با وجود این، کارشناسان گسست کامل میان حوثی‌ها و هواداران صالح را نامحتمل می‌دانند و ائتلاف این دو جبهه را کماکان از ضرورت‌های تداوم زندگی سیاسی‌شان ارزیابی می‌کنند، زیرا موقعیت چانه‌زنی آنها به تنهایی، در برابر دولت به رسمیت‌شناخته‌شده‌ی هادی بسیار ضعیف خواهد بود.
جنگ از یاد رفته
ائتلافی نظامی به رهبری عربستان سعودی از مارس ۲۰۱۵ دخالت نظامی در یمن را آغاز کرد. ایران نیز در این میان متهم به ارسال سلاح برای حوثی‌ها و از این طریق کمک به فرسایشی شدن هر چه بیشتر جنگ یمن است. بحران یمن جنگی نیابتی میان ایران و عربستان سعودی ارزیابی می‌شود؛ جنگی که در درجه اول بر سر تثبیت یا گسترش نفوذ دو کشور در منطقه در جریان است.
بیشتر بخوانید: "مسیرهای جدید" سپاه برای ارسال تجهیزات نظامی به شورشیان یمن
این جنگ جلوه‌ای از رقابتی است که به‌خصوص پس از سرنگونی صدام حسین در عراق و خلأ قدرت در منطقه، میان این دو قدرت منطقه‌ای پدیدار شد. رقابت میان ایران و عربستان در کشورهایی چون سوریه، عراق، لبنان و بحرین نیز به دامنه‌دارتر شدن تنش میان دو کشور و فرسایشی شدن هر چه بیشتر جنگ یمن کمک می‌کند و آن را در سایه بحران‌های منطقه‌ای قرار می‌دهد.
این جنگ یمن را بر لبه پرتگاه تباهی کامل قرار داده است. به گزارش سازمان بهداشت جهانی، شمار تلفات وبا در یمن از مرز ۲ هزار نفر گذشته است، حدود ۲ میلیون کودک از سوءتغذیه رنج می‌برند و ۶۰ درصد جمعیت یمن نمی‌دانند چگونه باید وعده‌ی بعدی غذای خود را تأمین کنند.
به گزارش سازمان ملل، زیرساخت‌های اصلی یمن نیز از جمله تأسیسات پزشکی، بهداشتی و آب‌رسانی یا به‌شدت آسیب دیده یا کاملا نابود شده‌اند.