طبق ارزیابی بسیاری از کارشناسان منطقه، ترکیه از روال مذاکرات برای پیوستن به اتحادیه‌ی اروپا ناخشنود است و از مدت‌ها پیش تلاش می‌کند با یک دیپلماسی فعال، موقعیت خود را بیش از پیش در میان همسایگان و کشورهای خاورمیانه تحکیم کند.

دولت ترکیه با موضعگیری خود در جریان تحولات اخیر کشورهای عربی که به «بهار عربی» معروف شده، تلاش کرد به اعتبار خود در منطقه بیفزاید و رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر این کشور را در میان مردم کشورهای عربی محبوب کند.

ترکیه در سال‌های گذشته همواره تلاش کرده است خود را طلایه‌دار دمکراسی در منطقه نشان دهد و به الگویی برای کشورهای اسلامی منطقه تبدیل شود.

سیاست نزدیکی به همسایگان

برخی از کارشناسان منطقه معتقدند که ترکیه به گونه‌ای روزافزون از کشورهای غربی رویگردان می‌شود. سیاست نزدیکی به اروپا برای پیوستن به اتحادیه‌ی اروپا، سیاستی بود که عمدتا از طرف نخبگان مدرن شهری دنبال می‌شد. ولی در دوره‌ی زمامداری رجب طیب اردوغان، گرانیگاه قدرت در حال انتقال از دست نخبگان شهری به دست نیروهای اسلامی سنتی با منشاء روستایی است.

مذاکرات برای پیوستن ترکیه به اتحادیه‌ی اروپا، از سال ۲۰۰۵ به کندی و با نارضایتی ترکیه پیش می‌رود. ولی ترکیه در عوض در تلاش دستیابی به پیمانی برای ایجاد یک منطقه‌ی تجارت آزاد با کشورهایی چون اردن، لبنان، سوریه و عراق بوده است.

ترکیه تا کنون همواره ادعا می‌کرد که در رابطه با همسایگان خود هیچ مشکلی ندارد. ولی به گفته‌ی برخی از ناظران، حوادث جاری در سوریه، می‌تواند ترکیه را به یک بازنگری در سیاست خارجی خود وادارد.

با شروع سرکوب گسترده‌ی مخالفان در سوریه، ترکیه مرزهای خود را به روی آوارگان سوری گشود. طی روزهای گذشته حدود ۹۰۰۰ آواره‌ی سوری که از بیم پیگرد توسط ارتش سوریه، از خانه و کاشانه آواره شده بودند، وارد خاک ترکیه شدند.

چالشی ویژه

از سوی دیگر، تشدید بحران سیاسی در سوریه و اوضاع انفجاری در این کشور، ترکیه را که با ایران بر سر گسترش نفوذ در سوریه در رقابت است، با چالشی ویژه روبرو ساخته است. سوریه متحد نزدیک و درازمدت جمهوری اسلامی ایران است.

در حالی که ترکیه آشکارا از رژیم بشار اسد انتقاد و سیاست سرکوب خشن این رژیم را نکوهش می‌کند و بشار اسد را به انجام اصلاحات فوری فرامی‌خواند، جمهوری اسلامی آشکارا از سیاست سرکوب مردم سوریه توسط دولت این کشور پشتیبانی می‌کند. در هفته‌های گذشته بارها از طرف محافل بین‌المللی به جمهوری اسلامی انتقاد شد که به رژیم سوریه در سرکوب مخالفان یاری می‌رساند.

سمیح ایدیز، کارشناس سیاست خارجی روزنامه‌ی ترکی «ملیت» معتقد است که بحران سوریه دارای آن‌چنان ظرفیتی است که می‌تواند مناسبات میان آنکارا و تهران را سردتر کند. ایدیز خاطر نشان می‌سازد که کل سیاست ترکیه برای نزدیکی به سوریه شکست خورده و ترکیه ناچار است در سیاست خاورمیانه‌ی خود بازنگری کند، زیرا این سیاست نتایج مورد نظر را به همراه نداشته است.

از سوی دیگر، بحران سوریه نقش ترکیه را در منطقه برای کشورهای اروپایی اعتلا می‌بخشد. کشورهای اروپایی تاثیر مستقیمی بر رویدادهای سوریه ندارند، در حالی که ترکیه می‌تواند این خلاء را پرکند.

به گفته‌ی محافل دیپلماتیک، در روزهای گذشته چند کشور اروپایی از ترکیه درخواست کرده‌اند که از وزن خود برای تاثیرگذاری بر حوادث سوریه استفاده کند. آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان نیز اخیرا با اردوغان در همین رابطه یک گفت‌وگوی تلفنی داشت.

ترکیه در گذشته نیز تلاش کرد در مناقشه میان غرب و جمهوری اسلامی بر سر برنامه‌ی اتمی ایران، نقشی میانجیگرانه ایفا کند. آخرین تلاش‌ها در این زمینه، به سال گذشته بازمی‌گردد که بطور مشترک با برزیل انجام گرفت.

ولی شماری از کارشناسان نیز نقش تاکنونی ترکیه در منطقه را با بدبینی می‌نگرند. در محافل دیپلماتیک اتحادیه‌ی اروپا گفته‌ی می‌شود که با توجه به بحران سوریه، سیاست ترکیه مبنی بر «نداشتن مشکل با همسایگان» آشکارا شکست خورده است.

برخی از کشورهای اروپایی حتا ترکیه را نکوهش می‌کنند که با تلاش‌های خود رژیم بشار اسد را در محافل بین‌المللی مقبول‌تر کرده و به همین دلیل مقصر است. بر این پایه گفته می‌شود که سیاست مشت آهنین اسد در سرکوب مخالفان، بیش از همه برای رهبران ترکیه مایوس‌کننده است.

BM/MM