ایران خودرو، بزرگترین شرکت اتوموبیل‌سازی ایران با مشکلات مالی عظیمی دست به گریبان است به گونه‌ای که شایعه‌ی ورشکستگی آن نیز گهگاه بر سر زبان‌ها می‌افتد.

سال گذشته ایران خودرو بخشی از اموال و دارایی خود را فروخت تا بتواند سودی را که به سهامداران خود وعده داده بود، بپردازد. به نوشته‌ی روزنامه‌ی اعتماد، امسال ظاهراَ مدیران ایران خودرو قصد دارند به سهامداران اعلام کنند که سود آنها از تولیدات و معاملات این شرکت در سال ۱۳۸۷ صفر بوده و ۱۲۰ میلیارد تومان نیز ضرر و زیان به بار آمده است.

سابقه‌ی بحران

تا ۴ ماه پیش که منوچهر منطقی از مدیرعاملی ایران‌خودرو استعفا داد، دولت نهم در چارچوب رقابت‌ها و دسته‌بندی‌های سیاسی، به این شرکت نگاه چندان مثبتی نداشت. شرکت خودروسازی مورد علاقه دولت، سایپا بود که مدیران آن بیشتر "خودی" بودند. گرچه برخی از رسانه‌ها و کارشناسان، این رقابت‌ها و نیز تلاش برای بدنام‌کردن مدیریت قبلی را، یکی از دلایل طرح "بحران مالی" در ایران خودرو می‌دانند، اما اظهارات مدیران قبلی این شرکت نیز بر وجوهی از بحران در آن دلالت داشت. منوچهر منطقی در آخرین دیدار خود با خبرنگاران قبل از استعفا، اعلام کرد که سیاست‌های اقتصادی دولت نهم ۲۵ درصد وقت ایران خودرو را تلف کرده است.

اخیراَ رسانه‌های ایران خبر دادند که ایران خودرو برای مقابله با بحران مالی خود برخی قطعات ضروری را در اتوموبیل‌های ساخت این شرکت نصب نمی‌کند. روز ۱۴ تیر سال جاری، یک مقام ارشد راهنمایی و رانندگی تهران اعلام کرد که اتوموبیل‌های جدید ساخت ایران‌خودرو فاقد کنیستر هستند. فقدان این قطعه باعث ورود بخار بنزین به هوای شهرها و افزایش خطر سرطان ریه در میان اهالی می‌شود. ظاهراً اقدام ایران خودرو برای کاستن از هزینه‌ی تولید اتوموبیل‌های‌ ساخت این شرکت و مهار بخشی از فشارهای ناشی از بحران مالی بوده است.

آمار و ارقامی نجومی

گرچه در باره‌ی میزان بدهی واقعی ایران خودرو رسماَ رقمی اعلام نمی‌شود، اما نادر قاضی‌پور، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس این رقم را بیش از ده میلیارد تومان اعلام کرده است.

ایران‌ خودرو در زمینه‌ی فروش محصولات خود در داخل مشکلی ندارد و برای برخی از تولیدات آن، مشتریان باید در صف انتظار بمانند. سال گذشته این شرکت ۵۵۰ هزار دستگاه خودرو فروخته که به دلیل فقدان رقابت در بازار و انحصاری‌بودن بازار داخلی، از کیفیت و استانداردهای بین‌المللی لازم برخوردار نبوده‌اند، اما ۶ هزارمیلیارد تومان درآمد ایجاد کرده‌اند. برخی از صاحبنظران و کارشناسان با استناد به این سطح بالای درآمد، معتقدند که دلیل بحران مالی ایران خودرو نه در بازاریابی و عدم فروش محصولات آن که در پروژه‌های سیاسی و غیراقتصادی‌یی است که دولت محمود احمدی‌نژاد خواهان اجرای آنها بوده است.

اخیراَ احمد قلعه بانی، رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در اشاره به برخی این نوع پروژه‌ها از دولت محمود احمدی‌نژاد "عاجزانه" خواست که " پای سیاست را از صنعت خودرو کشور بیرون" بکشد و "شرکتی همچون ایران خودرو را بیش از این سیاسی نکنند تا بتوانند بر اساس فاکتورهای شناخته شده علمی و اقتصادی به تولید خود ادامه دهد." سخنان قلعه‌بانی در واکنش به اقدام دولت در موظف‌ساختن ایران‌خودرو به ساخت برخی از سایت های تولید خودرو در استان های مازندران، کرمانشاه، آذربایجان شرقی، همدان و مرکزی بود.

تکالیف اجبای دولت

هزینه ایجاد هر سایت تولید خودرو در داخل کشور بین ۶۰ تا ۱۵۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود. ایجاد چنین سایتی در خارج از کشور تا ۲۰۰ میلیون دلار هزینه دارد. ایران خودرو در حال حاضر در کشورهایی مانند آذربایجان، مصر، الجزایر، سنگال، بلاروس، ونزوئلا و سوریه خط تولید راه انداخته است. به نوشته‌ی روزنامه‌ی اعتماد، این گونه سرمایه‌گذاری‌ها " تاکنون نزدیک به دو میلیارد دلار هزینه تحمیلی از سوی دولت به عهده این شرکت گذاشته شده تا خودرو ایرانی در کشورهای دیگر به تولید برسد." اعتماد در ادامه می‌نویسد: " سایت های تولید خودرو در خارج از کشور هم اکنون در پایین ترین ظرفیت، خودرو به تولید می رسانند و مجبورند برای رقابت در بازارهای آزاد به قیمتی پایین تر از داخل کشور محصول تولیدی خود را به فروش برسانند. اما دستور ساخت کارخانه خودرو در داخل و خارج کشور، تنها دستور دولت به ایران خودرو نبوده و از سال ۸۴ به بعد دستورات مختلفی را برای این شرکت صادر شده است... تا این شرکت مجبور باشد برای اجرای هرکدام از این دستورات منابع مالی کنار بگذارد."

استدلال دولتی‌ها

در برابر این استدلال‌ها، مدیران جدید ایران خودرو معتقدند مشکلات مالی به وجود آمده به سبب عملکرد هفت ساله مدیران سابق این شرکت است. به گمان هواداران دولت احمدی‌نژاد، بحران مالی و مدیریتی پاشنه آشیل مدیریت سابق بوده است. در همین راستا، رسانه‌های نزدیک به دولت، عامل اصلی بحران ایران خودرو، یعنی کمبود نقدینگی را ناشی از نگاه سیاسی مدیریت سابق به فعالیت این شرکت، تصمیمات غیر واقع بینانه و سرمایه گذاری‏های سیاسی به جای توجیه فنی و اقتصادی و چابک نبودن سیستم مدیریتی آن در سال‌های گذشته می‌دانند.

این که ایران خودرو، به عنوان بزرگترین شرکت اتوموبیل‌سازی ایران دچار بحرانی مالی است، ظاهراَ کمتر مورد تردید است. ولی ظاهراَ توضیح ریشه‌های این بحران، ابعاد آن و راه برون‌رفت از آن که با زندگی ۳۵ هزار شاغل ایران خودرو گره خورده همچون بسیاری از مسائل دیگر در ایران به تابعی از دسته‌بندی‌ها و رقابت‌های جناحی بدل شده است.

FW/FV