۸۰ درصد میدان‌های نفتی ایران نیمه‌ی دوم عمر خود را می‌گذرانند و "پیر" محسوب می‌شوند. بازدهی چنین میدان‌هایی مدام کاهش می‌یابد و استخراج نفت از آن پرهزینه‌تر می‌شود. صنعت نفت ایران محتاج سرمایه‌گذاری‌های کلان و تجهیزاتی است که تشدید تحریم‌های غرب فراهم کردن آن‌ها را مدام دشوارتر می‌کند.

تاثیر تحریم‌ها که مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی آن را نفی می‌کنند در آمار و ارقامی که در مورد وضعیت صنعت نفت ایران منتشر می‌‌شود آشکار است. تولید نفت خام در ایران هر سال کاهش می‌یابد و واردات بنزین که مسئولان از سال گذشته وعده‌ی جشن خودکفایی در تولید آن را می‌دادند دوباره آغاز شده است.

تایید کاهش تولید نفت ایران

پس از تایید و تکذیب‌های مکرر نمایندگان مجلس و مدیران وزارت نفت مدیر عامل شرکت مناطق نفت خیز جنوب، هرمز قلاوند اذعان می‌کند «متوسط تولید نفت ایران سالانه حدود ۳۰۰ تا ۳۳۰ هزار بشکه کاهش می‌یابد». او روز دوشنبه، ۳۱ مرداد، در گفتگو با خبرگزاری مهر با اشاره به "پیر بودن اغلب میدان‌های نفتی ایران" این میزان کاهش را طبیعی خوانده است.

به گفته‌ی قلاوند «شرکت ملی نفت ایران امسال برای طرح‌های نگهداشت توان تولید نفت خام و گاز طبیعی به حدود پنج میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد.» او خاطر نشان می‌کند بخش‌های مختلف صنعت نفت و گاز امسال نیازمند بیش از ۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری‌هستند. روند نزولی میزان استخراج نفت در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی در جذب سرمایه‌های لازم برای این بخش ناکام بوده است. برآورد می‌شود حدود دو سوم شرکت‌های نفتی بین‌المللی همکاری خود با ایران را قطع کرده‌اند.

راه دشوار افزایش تولید نفت

غلامحسین نوذری که دو سال آخر دولت نهم وزیر نفت بود می‌گوید «ما با تولید روزانه ۴ میلیون بشکه شرکت ملی نفت را تحویل گرفتیم. اما طی دوران مدیریت من رکورد ۴ میلیون و ۲۳۰ هزار بشکه در روز هم داشتیم.» به گزارش خبرآنلاین نوذری با اشاره به این که اکنون تولید به زیر ۴ میلیون بشکه در روز رسیده می‌گوید «کسانی که در کار تولید نفت هستند خوب می‌دانند که واقعا افزایش حتی هزار بشکه‌ای تولید نفت چقدر دشوار است و برای رسیدن به برنامه و جبران افت تولید کنونی راه دشواری در پیش رو داریم.»

بانک مرکزی گزارشی از وضعیت "تولید انرژی" در ۶ سال اخیر میزان تولید نفت در سال ۸۹ را کمتر از ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه ذکر کرده است. برخی از مدیران نفتی این ارقام را نادرست می‌دانند اما از ذکر رقم دقیق خودداری می‌کنند.

خطر قطع صادرات نفت تا چند سال دیگر

براساس گزارش سالانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) ایران در سال ۲۰۱۰ میلادی جایگاه خود را به عنوان دومین صادرکننده نفت به نیجریه واگذار کرد. متوسط صادرات نفت ایران در این سال روزانه به ۲ میلیون و ۲۴۶ هزار بشکه کاهش یافته است.

عدم تزریق گاز کافی به چاه‌های قدیمی استخراج نفت را با مشکل روبرو کرده است. بر طبق مصوبات وزارت نفت روزانه باید ۲۹۰ میلیون متر مکعب گاز به چاه‌های ایران تزریق شود. این میزان در سال‌های اخیر حدود ۸۰ میلیون متر مکعب بوده است.

عدم تزریق کافی گاز تنها یکی از معضلات این حوزه است. در دو سال اخیر شماری از اعضای کمیسیون انرژی مجلس سیاست‌های نفتی دولت را به شدت مورد انتقاد قرار داده‌اند. حمیدرضا کاتوزیان رئیس این کمیسیون سال گذشته با سرزنش دولت به خاطر "سوء مدیریت" در این بخش گفته بود اگر همچنان از سرمایه‌گذاری در صنعت نفت غفلت شود، ایران در مدت هفت سال آینده، وارد کننده نفت خواهد شد.

انفجار پالایشگاه آبادان، نمودی از مشکلات

حادثه‌ی انفجار و آتش‌سوزی در پالایشگاه آبادان در سوم خرداد سال جاری نمونه‌ای از مشکلات گوناگون صنعت نفت را به نمایش می‌گذارد. این پالایشگاه قرار بود ۲۲ بهمن سال پیش افتتاح شود و ۶ میلیون لیتر بنزین به ظرفیت تولید روزانه‌ی داخلی اضافه کند. با آماده نشدن پالایشگاه گشایش آن به ۱۲ فروردین موکول شد اما در این تاریخ نیز کارهای مقدماتی به پایان نرسیده بود.

پالایشگاه آبادان سوم خرداد در حالی به اصرار مسئولان آماده‌ی افتتاح اعلام شد که کارشناسان این وزارتخانه نسبت به وجود مشکلاتی در یکی از کمپرسورهای آن هشدار داده بودند. این تجهیزات از کمپانی زیمنس خریداری شده که به گفته‌ی مدیران وزارت نفت به دلیل تحریم‌ها از اعزام متخصصان خود برای راه‌اندازی دستگاه‌ها خودداری کرده است.

دستور رسمی واردات بنزین

افتتاح فاز سوم این پالایشگاه قرار بود بخشی از جشن‌های خودکفایی در تولید بنزین باشد. عماد حسینی سخنگوی کمیسیون انرژی پنجم تیرماه به خبرگزاری ایلنا گفت «در حال حاضر با مصرف ۷۰ میلیون لیتر بنزین، پالایشگاه‌های داخلی تنها ۴۴ میلیون لیتر تولید می‌كنند و مابقی بنزین وارداتی است.» او می‌گوید «واقعه آبادان تنها به خدشه‌دار شدن حیثیت كشورمان انجامید لذا این بار باید با انجام كارهای كارشناسی دقیق از وقوع مجدد این حادثه جلوگیری كرد.»
عماد حسینی اعتقاد دارد با وضعیت كنونی برپایی جشن خودكفایی زودهنگام به نظر می‌رسد. ناصر سودانی، نایب رئیس این کمیسیون امروز، ۳۱ مرداد مصرف بنزین را ۶۰ میلیون لیتر در روز و میزان تولید را ۴۸ میلیون لیتر اعلام کرده است. سودانی به خبرگزاری مهر گفت وزارت نفت در شرایط فعلی و به علت برخی مشکلات دستور واردات روزانه ۱۴ میلیون لیتر بنزین به کشور را صادر کرده است. ایران در ماه‌های گذشته بخشی از نیاز خود را با برداشت از ذخائر استراتژیک سوخت تامین کرده بود.

ونزوئلا رقیب نفتی ایران؟

جمهوری اسلامی علاوه بر کمبود منابع مالی و سرمایه‌گذاری‌های خارجی، برای دست یافتن به تجهیزات مورد نیاز صنایع خود که اغلب توسط کمپانی‌های غربی تولید می‌شوند با مشکل روبروست. یکی دیگر از مشکلاتی که پیامد تحریم‌های غرب است از دست دادن خریداران مطمئن قبلی است. اخیرا و به دنبال تحریم‌های بانکی و مالی، هند که یکی از خریداران مهم نفت ایران محسوب می‌شود در بازپرداخت بدهی‌های خود دچار مشکل شد.
این بدهی‌ها که به پنج میلیارد دلار رسیده بود اکنون از راه‌های فرعی به ایران پرداخت می‌شود. به رغم این، شركت ریلاینس هند که بزرگترین واردکننده مواد نفتی به این کشور به شمار می‌رود از ابتدای سال جاری خرید نفت از ایران را متوقف کرده است. ظاهرا ونزوئلا که در دوران محمود احمدی‌نژاد روابط بسیار دوستانه‌ای با تهران برقرار کرده رقیب ایران شده و قرار است نفت مورد نیاز شرکت هندی را تامین کند.

بازگشت به نیم قرن پیش

از سال گذشته گزارش‌های متعددی در مورد تلاش کشورهایی چون عربستان و آنگولا برای تصاحب بازار نفت ایران، به ویژه در چین و هند که بزرگترین مشتریان ایران هستند، منتشر شده است. ماه مه سال ۲۰۱۰ در حالی که چین واردات نفت خود را از ایران به شدت کاهش داد صادرات نفت از عربستان و آنگولا به این کشور به ترتیب ۳۶ درصد و ۵۶ درصد افزایش داشت
.
برنامه پنجم توسعه دولت را موظف کرده سطح تولید نفت را به ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز برساند. با روند کاهشی که به ویژه در سه سال گذشته وجود داشته دست یافتن به این هدف با وجود تحریم‌ها و کمبود سرمایه‌گذاری و کمک فنی کمپانی‌های خارجی تقریبا ناممکن به نظر می‌رسد. این در حالی است که ایران در سال‌های میانی دهه‌ی پنجاه خورشیدی روزانه شش و نیم میلیون بشکه نفت استخراج می‌کرد و میزان صادراتش نیم قرن پیش (سال ۱۳۴۸) برابر صادرات نفت در سال ۱۳۸۹ بود.

BK/FW