در پی افزایش میزان گرد و غبار در هوای تهران و بسیاری از دیگر استان‌های ایران مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران به بیماران قلبی ـ تنفسی، خردسالان و سالمندان توصیه کرد، از تردد در هوای آزاد پرهیز کنند.

به گزارش سبزپرس، دکتر یوسف رشیدی هوای تهران در روز دوشنبه، ۱۵ تیرماه، را ناسالم خواند و گفت که مشخص نیست که این ذرات تا کی در هوای پایتخت باقی خواهند ماند.

گرد و غبار برون‌مرزی

دکتر مجید عباس‌پور، رئیس دانشکده‌ی محیط زیست و انرژی در تهران، می‌گوید: «این گرد و غبار مربوط به ایران نیست و از جمله از عربستان و عراق منشاء گرفته است. گرد و غبار ابتدا مسیر جنوب و سپس غرب ایران را طی کرده و اینک به تهران رسیده است».

دکتر عباس‌پور می‌‌افزاید: «از ‌آنجا ‌که که الان بارش وجود ندارد، این گرد و غبار که به صورت ایروسل (aerosol) است و متأسفانه مدت زیادی می‌ماند، از حد مجاز فراتر رفته است. به طوری که ما در غرب، کرمانشاه، اهواز و مناطق دیگر مشکل پیدا کرده‌ایم و مسئله ‌هم به گونه‌ای نیست که اینک بتوانیم کاری انجام بدهیم».

وی به اوضاع عراق در سال‌های گذشته اشاره می‌کند و می‌گوید:«از آنجا که این کشور در طول سال‌های گذشته اقدام قابل توجهی انجام نداده، میزان توفان‌ها و وزش گرد و غبار رو به افزایش گذاشته و در حال حاضر نزدیک به نیمی از ایران را فرا گرفته است».

نتیجه بیابان‌زائی

مژگان جمشیدی، کارشناس محیط زیست در ایران، علت اصلی افزایش گرد و غبار در شهرهای ایران را رشد بیابان‌زایی می‌داند. به گفته‌ی وی: «مهم‌ترین علت، پدیده‌ی بیابان‌زایی و رشد بیابان‌زایی در عراق است. اتفاقاتی که بعد از جنگ عراق و کویت افتاد و تخریب شدید مجموعه تالاب‌های بین‌النهرین، در حد فاصل بین مرز ایران و عراق، از علت‌های عمده است. ما در آنجا یک زیستگاه تالابی داشتیم که یکی از مهم‌ترین تالاب‌های منطقه‌ی خاور میانه بود. ولی امروز در آنجا حدود ۵۰۰ هزار هکتار بیابان داریم.

حتی ۶ سال قبل برنامه‌ی محیط زیست سازمان ملل به‌دولت‌های ایران، عراق و ترکیه هشدار داد که سدسازی در مسیر رودخانه‌ی دجله و فرات را متوقف کنند. دولت‌های ترکیه و عراق بیش از ۳۰ سد در مسیر رودخانه‌های دجله و فرات ساختند و باعث شدند که تالاب بین‌النهرین خشک شود. ۵۰۰ هزار هکتار بیابان در آنجا درست شده که تنها یک وزش باد می‌تواند تمام این گرد و غبار را با خودش حمل کند.»

گزارش‌‌های رسیده نشانگر آن است که میزان ذرات معلق در هوای تهران به حدود دو و نیم برابر حد مجاز رسیده است. به گفته دکتر مجید عباس‌پور، در برخی از شهرها مانند اهواز این میزان به ۱۵ برابر حد مجاز نزدیک شده است.

رسانه‌های ایران در روزهای اخیر بارها نسبت به خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف هشدار داده‌اند.

دبیر انجمن آترواسکلروز ایران در گفت‌وگو با ایسنا، به افزایش چندین برابری گرد و غبار اشاره و به مردم توصیه کرد که از ورزش کردن در این هوا خودداری کنند، تا بهبود این وضعیت تا حد امکان در خانه‌های خود بمانند، از ماسک استفاده کنند و از سفرهای غیرضروری بپرهیزند.

دکتر محمدرضا محمد حسنی گفت:«استنشاق هوای آلوده به ذرات معلق و گرد و غبار باعث نفوذ این هوا به کیسه‌های هوایی شده، بی‌نظمی ضربان قلب (آریتمی)، حملات قلبی و مشکلات تنفسی ایجاد می‌کند.

بهترین راه مبارزه

به گفته‌ی دکتر مجید عباس‌پور، دو راهکار اصلی می‌تواند کمک‌کننده باشد: «نخست اینکه در مبدأ ایجاد توفان‌های شن تا جایی که امکان‌پذیر هست گیاهان و درختانی بکاریم که بتوانند با حداقل مصرف آب، خودشان را با آن آب و هوا تطبیق دهند و راه دیگر ما‌لچ‌‌پاشی است.»

مالچ‌پاشی استفاده از مشتقات نقتی (مالچ یا قیر معطر) به منظور تثبیت ماسه‌های روان در مناطق منشاء یا انتقال تپه‌های ماسه‌ای است.

دکتر عباس‌پور توضیح می‌دهد: «مالچ یک نوع نفت سنگین است مثل نفت کوره که این نفت کوره را در سطح بیابان اسپری می‌کنند. این باعث می‌شود که این ماده نشست پیدا کند و این ذرات با وزش باد در هوا ایروسل و پراکنده نشوند.»

لزوم همکاری ایران و عراق

ایسنا گزارش داد که فاطمه‌ی واعظ جوادی، رئيس سازمان حفاظت محیط زیست، در دیدار با نخست‌وزیر عراق در بغداد، در زمینه‌ی گسترش همکاری‌های دوجانبه برای مهار گرد و غبار به توافق‌هایی دست یافته است.

مژگان جمشیدی، خبرنگار زیست‌محیطی، به نابودی مجموعه تالاب‌های بین‌النهرین، پرندگان مهاجر، گونه‌های اندمیک و بومی و معیشت مردم منطقه اشاره می‌کند و می‌گوید، پیامدهای ناشی از رشد بیابان‌زایی و افزایش گرد و غبار می‌تواند به حدی برسند که حتی امنیت ملی کشورهای مربوطه را به خطر بیاندازد. وی به موردی مشابه اشاره می‌کند و می‌گوید، شوروی سابق در دهه‌ی پنجاه و شصت میلادی با هدف افزایش اراضی زیر کشت تصمیم به ساخت چندین سد در مسیر رودخانه‌ی آمودریا گرفت که به دریاچه‌ی ‌آرال منتهی می‌شد.

خانم جمشیدی خاطرنشان می‌سازد: «نتیجه‌آن شد که امروز می‌بینیم. به گفته‌ی یونسکو، تخریب و از بین رفتن دریاچه‌ی آرال علاوه بر تبعات بهداشتی وسیع، منجر به از بین رفتن خیلی از فرهنگ‌های اطراف آن منطقه شد. حدود ۵ میلیون کودک و مادر در آن منطقه دچار بیماری‌های ریوی، از جمله ‌آسم شدند و الان با از بین رفتن دریاچه‌ی آرال یک وزش باد باعث می‌شود که گرد و غبار چه در سطح مزارع و چه در سطح دریاچه ‌بلند شود و این سموم و کودی که پای آن مزارع داده شده بود، نهایتا سر از ریه‌های مردم در بیاورد و به سرطان تبدیل شود. مطمئن باشید که این اتفاق در ایران هم می‌افتد. چنان‌که الان ما یک سال و نیم است که شاهد این فاجعه در مناطق غربی و جنوبی ایران هستیم.»

او در پایان می‌گوید: «باید فکر جدی برایش شود. سازمان محیط زیست ایران به تنهایی نمی‌تواند کاری بکند. در اینجا باید در سطح روابط بین دو دولت و وزارت خارجه وارد عمل شد. سازمان مراتع و جنگل‌ها و سازمان محیط زیست باید وارد عمل شوند، دستورات فنی و کارشناسی را بدهند و دولت‌ها در سطح کلان این موضوع را پای میز مذاکره پی بگیرند».

نویسنده: فریبا والیات

تحریریه: شهرام احدی