"بده بستان هسته‌ای ایران و روسیه؛ تهران به دنبال کمک مسکو"
۱۴۰۱ آبان ۱۳, جمعه
سی‌ان‌ان در گزارشی می‌نویسد، مقامات اطلاعاتی آمریکا بر این باورند که ایران به دنبال کمک‌های روسیه برای گسترش برنامه هسته‌ای خود است تا در صورت عدم تحقق توافقی پایدار با قدرت‌های جهانی بتواند به سراغ برنامه جایگزین برود.
شبکه خبری سی‌ان ان در گزارش اختصاصی از قول منابع مطلع اطلاعاتی آمریکا نوشته است که یافته‌ها نشان می‌دهند که ایران برای تهیه مواد هسته‌ای اضافه و تولید سوخت هسته‌ای از روسیه درخواست کمک کرده است. به نوشته سی‌ان‌ان، این سوخت می‌تواند به ایران در تأمین انرژی راکتورهای اتمی کمک و زمان دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را کوتاه‌تر کند.
با این حال کارشناسان در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان تأکید کردهاند، خطر گسترش سلاح‌های هسته‌ای بسته به اینکه سوخت برای کدام راکتور استفاده خواهد شد، متفاوت است.
از سوی دیگر این گزارش می‌افزاید، مشخص نیست که آیا روسیه با این درخواست ایران موافقت کرده است یا خیر. چرا که به نوشته این شبکه خبری، روسیه مدت‌هاست که در ظاهر مخالف دستیابی ایران به سلاح اتمی است.
مقام اطلاعاتی آمریکایی گفته است، پیشنهاد و درخواست همکاری از سوی ایران در بحبوحه‌ی همکاری‌های در حال گسترش ایران و روسیه مطرح شده است که در ماه‌های اخیر ارسال پهپاد و دیگر تجهیزات از سوی ایران به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین را در برمی‌گیرد و در مقابل مسکو احتمالا در زمینه چگونگی سرکوب اعتراض‌ها به ایران مشاوره می‌دهد.
ایران بارها تأکید کرده است که برنامه هسته‌ای این کشور برای مقاصد صلح‌آمیز است و برنامه تسلیحاتی خود را رسما متوقف کرده است.
"برجام فعلا در دستور کار ما نیست"
مقامات آمریکایی اما اعلام کردهاند که فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم ایران از پارامترهای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بسیار فراتر رفته و مدت زمانی که این کشور برای تولید ماده شکاف‌پذیر کافی برای ساخت سلاح اتمی نیاز دارد دارد، به تنها چند ماه کاهش یافته است.
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا تیرماه امسال به مقامات ایالت متحده هشدار داده بود که برنامه اتمی ایران با سرعت در حال پیشرفت است و هرچه این مسئله بیشتر به درازا بکشد، زمان دستیابی جمهوری اسلامی به تسلیحات اتمی کوتاه‌تر می‌شود. بلینکن در آن زمان تأکید کرده بود که برپایه گزارش‌ها این زمانِ کوتاه شده، به چند ماه رسیده که به گفته او در صورت عدم تغییر در وضعیت، "به چند هفته خواهد رسید".
سی ان ان در گزارش خود می‌نویسد، دولت بایدن گزارش‌های جدید همکاری میان ایران و روسیه را با نگرانی رصد می‌کند. به نوشته این شبکه خبری، هرگونه حمایت پنهانی روسیه که بتواند تلاش‌های ایران برای تولید سلاح هسته‌ای را تقویت کند، با توجه به عضویت روسیه در گروه ۱+۵، تغییر قابل توجهی در سیاست روسیه خواهد داشت.
آدرین واتسون، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا در واکنش به گزارش مقامات اطلاعاتی آمریکا، به سی‌ان‌ان گفته است: «همانطور که گفتیم، برجام در دستور کار ما نیست.» این مقام آمریکایی ادامه داده است: «ما در همکاری با شرکایمان روی این مسئله کار می‌کنیم که روابط روبه گسترش میان ایران و روسیه را افشا کرده و آنها را وادار به پاسخگویی کنیم. در مقابله با هرگونه همکاری که با پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در تضاد باشد، قاطع خواهیم بود.»
به نوشته سی‌ان‌ان نمایندگی ایران در سازمان ملل و وزارت خارجه روسیه به درخواست‌ها برای اظهارنظر در این موضع واکنشی نشان نداده‌اند.
ادعای اوکراین در مورد درخواست کمک ایران از روسیه
ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین هفته گذشته این موضوع را مطرح کرده بود که ایران در ازای حمایت نظامی از مسکو از این کشور برای پیشبرد برنامه اتمی خود درخواست کمک کرده است. سی‌ان‌ان اما از قول منابع آگاه اطلاعاتی آمریکا می‌نویسد، اطلاعات به دست آمده توسط آمریکا از وجود یک بده بستان صریح و مشخص حکایت نمی‌کند.
سی‌ان‌ان در گزارش خود ادامه می‌دهد، در عوض به نظر می‌رسد که تلاش‌ها برای نزدیکی به روسیه دست‌کم تا حدی ناشی از این باور در میان مقامات ارشد جمهوری اسلامی است که از احیای توافق هسته‌ای دست شسته‌اند یا معتقدند در صورت احیا هم این توافق، دوامی نخواهد داشت.
منابع آگاه به سی‌ان‌ان گفته‌اند که نگرانی ایران در تابستان، زمانی که به نظر می‌رسید دستیابی به یک توافق با ۱+۵ محتمل‌تر است، شدیدتر بود. ایران در آن زمان بیم آن داشت که دولت آتی آمریکا بتواند همچون ترامپ به طور یکجانبه از توافق خارج شود و به همین دلیل در پی توافقی جانبی با روسیه بود که بتواند در صورت لزوم برنامه هسته‌ای خود را به سرعت از سرگیرد.
ایران در جریان مذاکرات احیای برجام پیوسته به دنبال گرفتن تضمین عدم خروج دوباره آمریکا از برجام بوده است. این در حالی است که مقامات دولت بایدن اعلام کردهاند نمی‌توانند تضمینی در این‌باره به ایران بدهند.
"انگیزه روشن ایران؛ تولید سریع‌تر و ارزان‌تر سوخت"
یک مقام ارشد آمریکا در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان در پاسخ به این پرسش که آیا روابط رو به گسترش ایران و روسیه فاکتوری تعیین‌کننده در شکست مذاکرات احیای برجام است، بدون وارد شدن به جزییات گزارش منابع اطلاعاتی آمریکا، می‌گوید: «مسلما توافقات جانبی با روسیه که ساختار توافق ۲۰۱۵ را از اساس تضعیف می‌کنند، مشکلی جدی خواهد بود و باعث کاهش بیشتر احتمال بازگشت به توافق می‌شود.»
جیمز اکتون یکی از مسئولان برنامه سیاست هسته‌ای بنیاد "کارنگی برای صلح بین‌المللی" در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان با اشاره به اینکه "معتقد نیست که ایران لزوما نیازمند این کمک باشد"، اما از انگیزه روشن ایران برای درخواست کمک سخن گفته است: «انگیزه تولید سوخت سریع‌تر، ارزان‌تر و در مدت‌زمانی کوتاه‌تر است.»
این پژوهشگر با مقایسه رابطه روسیه و آمریکا در گذشته و اکنون و تیره شدن روابط روسیه و آمریکا که همزمان بهبود روابط روسیه با ایران را به دنبال داشته، می‌گوید: «خروج آمریکا از برجام احتمالا تمایل روسیه را برای کمک به ایران در این زمینه افزایش داد، به ویژه اکنون که به نظر می‌رسد توافق جدید دور از دسترس است.»
گزینه‌هایی که دوباره روی میزند
مقامات آمریکایی در روزها و هفته‌های اخیر تأکید کردهاند که دستیابی به توافق دست کم در شرایط کنونی بلاموضوع است. سرکوب خشونت‌بار معترضان در ایران از یک سو و حمایت نظامی ایران از روسیه در جنگ اوکراین در سوی دیگر، نزدیکی آمریکا با ایران را در مسیر دستیابی به یک توافق بیش از پیش دشوار کرده است.
راب مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران روز دوشنیه (۹ آبان) تأکید کرده بود، در حالی که آمریکا همچنان به دیپلماسی برای محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران متعهد است اما اگر ایران به رویه کنونی ادامه دهد و تغییری مشاهده نشود، آمریکا دیگر "وقت خود را برای یک توافق هسته‌ای تلف نخواهد کرد."
مالی همچنین گفته بود، در عوض آمریکا تمرکز خود را روی مسائل دیگر خواهد گذاشت؛ مثلا حمایت از معترضان در ایران یا یافتن راهی برای توقف ارسال تسلیحات از ایران به روسیه.
نماینده ویژه آمریکا با تأکید بر اینکه ترجیح آمریکا همچنان تکیه بر دیپلماسی است، گفته بود، اگر دیپلماسی برای احیای برجام شکست بخورد، "گزینه نظامی" همچنان روی میز خواهد بود.
برنامه هسته‌ای ایران به روایت تصویر
نمایندگان ایران و ۱+۵ دوم آوریل ۲۰۱۵ بر سر چارچوب برنامه‌ای به توفق رسیدند که در صورت نهایی شدن به مناقشه اتمی ۱۲ ساله ایران و غرب پایان می‌بخشد. ابعاد برنامه هسته‌ای ایران چیست و چه مراکزی برای پیشبرد آن احداث شده‌اند؟
عکس: Keyhan
توافق اتمی لوزان
دوم آوریل ۲۰۱۵ و دو روز پس از ضرب‌الاجل تعیین‌شده، سرانجام بیانیه مشترک مذاکره‌کنندگان هسته‌ای ایران و نمایندگان گروه موسوم به ۱+۵ (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) در لوزان سوئیس منتشر شد. این بیانیه چارچوب توافق نهایی است که قرار است تا پایان ژوئن ۲۰۱۵ تنظیم شود و در صورت تحقق به ۱۲ سال مناقشه هسته‌ای ایران با غرب پایان می‌دهد. ابعاد برنامه هسته‌ای ایران چیست؟
عکس: Getty Images/AFP/F. Coffrini
برنامه اتمی ایران پیش از انقلاب
محمدرضا شاه پهلوی در مراسم افتتاح کرسی انرژی اتمی در دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۲. وی همزمان با تاسیس سازمان انرژی اتمی، قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را در دی ماه ۱۳۵۳ (نوامبر ۱۹۷۴) منعقد کرد. قرار بود نیروگاه اتمی بوشهر به عنوان اولین نیروگاه اتمی ایران توسط شرکت "کرافت‌وِرک اونیون" آلمان (Kraftwerk Union AG) ساخته شود.
عکس: Keyhan
برنامه اتمی ایران پیش از انقلاب
محمدرضا شاه پهلوی در مراسم افتتاح کرسی انرژی اتمی در دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۲. وی همزمان با تاسیس سازمان انرژی اتمی، قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را در دی ماه ۱۳۵۳ (نوامبر ۱۹۷۴) منعقد کرد. قرار بود نیروگاه اتمی بوشهر به عنوان اولین نیروگاه اتمی ایران توسط شرکت "کرافت‌وِرک اونیون" آلمان (Kraftwerk Union AG) ساخته شود.
عکس: Keyhan
برنامه اتمی ایران
دانشمندان اتمی زن ایران. بریده‌ای از جراید ایران در دهه ۵۰ خورشیدی. از راست به چپ خانم‌ها دکتر مرآت، رقیه باقرزاده اکبری، دکتر مهین‌دخت رحمانی، ثریه سمیعی، ماهرو اکبرنیا، فرزانه محمدی، دکتر افسر سیار و دکتر زهره عابدین‌زاده
عکس: Creative Commons
رئیس سازمان انرژی اتمی ایران تا زمان انقلاب ۵۷
دکتر اکبر اعتماد، متولد ۱۳۱۰ در شیراز و فارغ‌التحصیل دانشگاه لوزان سوئیس. وی در سال ۱۳۴۷ به سمت اولین رئیس موسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی منصوب شد و در سال ۱۳۵۳ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست گرفت. اعتماد به خواست شاه حکم معاونت نخست‌وزیری را برای "تأمین انرژی" دریافت کرد و در این زمینه شخصا به شاه گزارش می‌داد.
عکس: PressTV
نیروگاه اتمی بوشهر
عکس قدیمی از نیروگاه نیم‌ساخته‌ی بوشهر (متعلق به حدود سال ۱۹۷۷). قرارداد ایران با شرکت آلمانی کرافت‌ورک اونیون برای احداث دو واحد نیروگاه اتمی بود. در سال ۱۳۵۷ در حالی که حدود ۷۵ درصد از واحد اول و ۶۰ درصد واحد دوم نیروگاه ساخته شده بودند، با تغییر نظام سیاسی ایران ساخت هر دو واحد متوقف ماند.
عکس: Creative Commons
نیروگاه اتمی بوشهر
نمایی از نیروگاه اتمی بوشهر
عکس: Fars
نیروگاه اتمی بوشهر
مدل نیروگاه اتمی بوشهر در غرفه ایران در اکسپوی شانگهای
عکس: Creative Commons/Bernd.Brincken
برنامه پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم در ایران
بسیاری از کشورهایی که به لحاظ فنی قادر به تولید سوخت نیروگاه‌های اتمی هستند به دلیل با صرفه‌تر بودن ترجیح می‌دهند آن را از خارج تهیه کنند. این کشورها نیازی مشخص و برنامه‌هایی شفاف مبتنی بر محاسبات اقتصادی دقیق و مرسوم دارند که هدف آن در نظر گرفتن منافع ملی است. صرف ده‌ها میلیارد دلار برای تولید داخلی سوخت یک نیروگاه که با ۵۰ میلیون دلار قابل خریداری است نمی‌تواند گامی در جهت رشد و شکوفایی باشد.
تأسیسات نظامی پارچین
یکی از مراکز مهمی که با فعالیت‌های هسته‌ای ایران مرتبط است پایگاه نظامی پارچین واقع در جنوب شرقی تهران است. این مرکز یک پادگان نظامی و در اختیار سپاه پاسداران جمهوری اسلامی است، اما آژانس احتمال می‌دهد که ایران در این مکان دست به آزمایش انفجار هسته‌ای زده باشد.
عکس: DigitalGlobe/ISIS via dapd
تأسیسات نظامی پارچین
در نیمه نخست سال ۲۰۱۲ آژانس بین‌المللی از انجام عملیات گسترده خاکبرداری و پاکسازی احتمالی در پارچین خبر داد که مستند به تحلیل عکس‌های هوایی بود. اما ایران دیگر اجازه بازدید از پارچین را به بازرسان آژانس نداد.
تأسیسات پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم
تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در نطنز. ایران در بهمن ۱۳۸۵ رسما خبر راه‌اندازی دو آبشار ۱۶۴ تایی در تاسیسات زیرزمینی نطنز را اعلام کرد. در سال‌های بعد تعداد سانتریفوژهای این مرکز به چند هزار افزایش داده شد. راه‌اندازی و نگهداری تاسیسات این بخش، به دلیل ویژگی دستگاه‌ها و پیچیدگی ساخت آنها یکی از پرهزینه‌ترین قسمت‌های چرخه‌ی سوخت هسته‌ای است. ده‌ها میلیارد دلار هزینه برنامه غنی‌سازی شده است.
عکس: Fars
تأسیسات پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم
در فروردین سال ۱۳۸۶ محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور ایران برای نخستین‌بار از نصب و راه‌اندازی سه هزار دستگاه سانتریفوژ در نطنز خبر داد. رسانه‌های ایران نوشتند که این دستگاه‌ها از نوع نسل جدید سانتریفوژهاست که توسط خود ایران ساخته شده‌اند. در آخرین گزارش‌های رسانه‌ها، تعداد سانتریفوژ نصب شده در نظنز تا ۶ هزار نیز قید شده است.
عکس: AP
تأسیسات هسته‌ای
تاسیسات پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم نطنز در نزدیکی شهر نطنز در شمال اصفهان قرار دارد. زمان آغاز ساخت تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم نطنز روشن نیست. اما بخش اصلی این تاسیسات که محل استقرار سانتریفوژهاست، در زیرزمینی به عمق ۳۰ متر قرار دارد.
عکس: picture-alliance/ dpa
تأسیسات هسته‌ای
مرکز کنترل تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در نطنز
عکس: REUTERS
تأسیسات اتمی
میله‌های سوختی
عکس: picture-alliance/dpa
تأسیسات اتمی
در سال ۲۰۱۱ و پس از گذشت ۱۵ سال پیمانکار روسی اعلام کرد که واحد اول نیروگاه بوشهر به مرحله راه‌اندازی آزمایشی رسیده است. مدت زمان ساخت یک نیروگاه مشابه بوشهر در کشورهای پیشرفته صنعتی حداکثر ۷ سال و در کشورهای مشابه ایران حداکثر ۸ سال طول می‌کشد.
عکس: AP
تأسیسات فردو
خبر احداث تأسیسات زیرزمینی غنی‌سازی فردو در اطراف قم در بحبوحه مناقشه هسته‌ای ایران و غرب (۲۰۰۹) منتشر شد. غرب خواستار برچیدن این تأسیسات و جمهوری اسلامی خواستار ادامه فعالیت آن بود. بر اساس بیانیه مشترک لوزان، فردو به مرکز تحقیقات هسته‌ای و فیزیک پیشرفته تبدیل می‌شود و هزار سانتریفوژ در آن فعال خواهند بود؛ اما غنی‌سازی اورانیوم در این تأسیسات متوقف شده و ماده شکاف‌پذیری نیز در آن تولید نمی‌شود.
عکس: picture-alliance/dpa
مذاکرات اتمی میان ایران و غرب
مذاکرات اتمی میان نمایندگان ایران و کشورهای شش‌گانه‌ی آمریکا، فرانسه، بریتانیا، روسیه، چین به انضمام آلمان به سرپرستی کاترین اشتون، مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در استانبول، آوریل ۲۰۱۲. پیش از روی کار آمدن دولت حسن روحانی، سعید جلیلی (تصویر) سرپرستی تیم مذاکره‌کننده ایران را بر عهده داشت.
عکس: Reuters
تأسیسات هسته‌ای آب سنگین اراک
پروژه‌های آب سنگین در چارچوب قرارداد منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای قرار می‌گیرد و باید زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشند.
عکس: aeoi.org.ir
تأسیسات هسته‌ای آب سنگین اراک
آنچه سبب حساسیت آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به رآکتورهای آب سنگین شده، تولید پلوتونیوم به عنوان محصول فرعی است. از این پلوتونیوم می‌توان مستقیم و بدون نیاز به غنی‌سازی اورانیوم، سلاح‌های اتمی ساخت. بر اساس توافق اتمی لوزان، رآکتور تحقیقاتی اراک آب سنگین باقی می‌ماند اما با بازطراحی روزآمد می‌شود و از میزان پلوتونیوم تولیدی آن نیز کاسته می‌شود.
عکس: aeoi.org.ir
تأسیسات فرآوری اورانیوم اصفهان
"تأسیسات فرآوری اورانیوم اصفهان" (Uranium Conversion Facility – UCF) مرکزی برای تبدیل کیک زرد به گاز هگزا فلوراید است. این گاز سپس در سانتریفوژها تزریق می‌شود تا اورانیوم قابل استفاده آن افزایش یابد. فکر ایجاد تاسیسات اصفهان به پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران باز میگردد که به عنوان گزینهای برای تکمیل چرخه سوخت نیروگاه اتمی بوشهر پیشنهاد شد.
عکس: aeoi.org.ir
"کیک زرد"
یکی از وظایف مهم تاسیسات UCF اصفهان تولید "گاز هگزا فلوراید اورانیوم" (UF6) است. برای تولید این گاز ابتدا كیك زرد (سنگ اورانیوم پودر شده با درجه خلوص بیشتر) را در اسید نیتریك حل می‌كنند. بر اثر این عمل، مادهای به نام نیترات اورانیوم تولید می‌شود. پس از یک رشته فعل و انفعالات گاز هگزا فلوراید اورانیوم تولید می‌شود. این همان گازی است كه برای غنی‌سازی در دستگاه‌های سانتریفوژ تزریق می‌شود.
عکس: aeoi.org.ir
رآکتور تحقیقاتی تهران
رآکتور تـحقیقاتی آب سبک تهران یکی از انـواع راکـتورهای چند منظوره و در نوع خود از کارآترین انواع راکتورهای دنیا در زمینه علمی و صنعتی است. این رآکتور با ظرفیت ۵ مگاوات در سال ۱۹۶۷ توسط آمریکا در مرکز تحقیقات اتمی تهران وابسته به دانشگاه تهران ساخته شد. آمریکا برای مدت ۲۰ سال سوخت مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران را تامین کرد.
عکس: aeoi.org.ir
رآکتور اتمی تهران
در سال ۲۰۱۰ ایران اعلام کرد سوخت رآکتور تهران در حال اتمام است و از طریق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواستار تامین سوخت ۲۰ درصد برای این رآکتور شد. اما این درخواست با دیگر مسائل مناقشه‌ی اتمی ایران پیوند خورد و موضوع آن‌طور که ایران مایل بود، حل‌وفصل نشد.
