دولت ایران از اختصاص معادل ۹۰۰ میلیون دلار برای نجات دریاچه ارومیه خبر داده است.

محمد جواد محمدی‌زاده، رئيس سازمان حفاظت از محیط زیست، اعلام کرده است که این مبلغ قرار است صرف انتقال آب رودخانه‌های ارس و کردستان به دریاچه ارومیه شود. به گفته‌ی محمدرضا میرتاج‌الدینی، معاون پارلمانی رئیس جمهور، قرار است طرح انتقال آب "از سرچشمه‌های رودخانه زاب و ارس" به دریاچه ارومیه طی "حداکثر سه سال" نهایی شود.

در حالی که رد طرح دو فوریتی آبرسانی به دریاچه ارومیه در مجلس، اخیرا ناآرامی‌هایی را در شهرهای ارومیه و تبریز ایجاد کرده و به بحث‌ها در مجلس دامن زده است، بازدهی این طرح هنوز نیز محل تردید کارشناسان قرار دارد.

از جمله محمد درویش، عضو هیأت علمی مؤسسه‌ی تحقیقاتی جنگل‌ها و مراتع کشور، در ارزیابی میزان موفقیت این طرح به دویچه‌وله می‌گوید: «باید میزان آبی که قرار است از طریق زاب و رودخانه ارس انتقال داده شود را اعلام کنند. چون این رقم اعلام نشده نمی‌توان دقیقا گفت که آیا آن سه و یک‌دهم میلیارد متر مکعبی که حداقل نیاز حقابه‌ی دریاچه است را می‌توان با این مقدار آبی که از طریق این دو کانال تأمین ‌می‌شود را تأمین کرد یا نه.»

آقای درویش همچنین این ‌پرسش را مطرح می‌کند: «جای سئوال است که اگر آب را از ارس به دریاچه ارومیه منتقل کنیم آیا دشت مغان که یکی از قطب‌های کشاورزی ماست، با بحران روبرو نمی‌شود؟ چون این دشت کاملا به آب رودخانه‌‌ی ارس وابسته است.»

آقای درویش به راه‌های دیگری برای نجات دریاچه ارومیه اشاره می‌کند، راه‌هایی که «در کوتاه مدت جواب می‌دهد و هزینه‌ی آن هم کمتر» است. او در توضیح می‌گوید: «خودشان می‌گویند دست کم حدود ۸۰ درصد آبی که پشت سدها هست سهم کشاورزی است و حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد آن سهم شرب و بقیه هم سهم بخش صنعت است. پس ما به راحتی می‌توانیم برای بازگرداندن حیات به دریاچه ارومیه سهمیه‌ی حقابه‌ی بخش کشاورزی را در کوتاه‌مدت حذف کنیم. وقتی حیات به این دریاچه برگشت زمین‌های کشاورزی می‌توانند با ارتقای سیستم‌های آبیاری‌ در شرایط پایدارتری به حیات خود ادامه دهند.»

برخی از مسئولان ایران عوامل طبیعی را از علل اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه برشمرد‌ه‌اند. از جمله حسن عباس‌نژاد، مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی، «تبخیر بسیار بالای آب، کاهش شدید آب ورودی به دریاچه، شرایط  اقلیمی منطقه و کاهش نزولات آسمانی» را از علل اصلی این پدیده ارزیابی کرده است.

اما محمد درویش معتقد است که خشک شدن دریاچه ارومیه «بیش از آنکه ناشی از قهر طبیعت باشد ناشی از کارهای نابخردانه‌ی ما است که اگر اصرار در ادامه‌ی آنها نداشته باشیم مشکل این دریاچه حل می‌شود.»

«کارهایی که نباید انجام داد»

آقای درویش در توضیح برخی از اقدامات زیان‌بخش می‌گوید: «مهم‌ترین آنها این است که ما بر طبل کشاورزی ناپایدار در منطقه نکوبیم. یعنی به هر قیمتی نخواهیم که تولید کشاورزی را افزایش بدهیم، کاری که در طول چند دهه‌ی اخیر انجام دادیم و باعث شده که وسعت اراضی کشاورزی بیش از ۳۶۰ هزار هکتار گسترش و نیاز آبی بخش کشاورزی حدود ۳ ممیز ۶ دهم میلیارد متر مکعب افزایش پیدا کند. از آن جا که هیچ منبع جدیدی از آب برای این حوزه تعریف نشده، معلوم است که این ۳ و ۶ ‌دهم میلیارد متر مکعب از حقابه‌ی طبیعی دریاچه‌ی ارومیه حذف می‌شود.»

این عضو هیأت علمی مؤسسه‌ی تحقیقاتی جنگل‌ها و مراتع کشور می‌افزاید: «ما باید حفر چاه به هر قیمت و بهانه‌ای را متوقف کنیم، چه مجاز و چه غیر مجاز. باید به جای افزایش تولید به صورت افقی به سمت افزایش تولید در واحد سطح یعنی ارتقای نرم‌افزاری بخش کشاورزی و به سمت افزایش راندمان این بخش و همچنین به سمت کاهش ضایعات بخش کشاورزی برویم.»

آقای درویش همچنین می‌گوید که باید از «افزایش وابستگی معیشتی به سرزمین در حوزه‌ی آبخیز ارومیه» پرهیز کرد.

«کارهایی که باید انجام داد»

محمد درویش از هواداران تقویت اکوتوریسم در استان آذربایجان غربی است و در این باره معتقد است: «باید برویم به سمت معرفی گزینه‌های جدیدی که درآمدزا و خسارتش برای محیط زیست کمتر است. ما باید با توجه به موقعیت استان آذربایجان غربی و همجواری آن با چند کشور، به طرف تقویت جذابیت‌های اکوتوریسم، چه اکوتوریسم طبیعی و چه اکوتوریسم فرهنگی و تاریخی و همچنین اکوتوریسم بازرگانی برویم. »

در همین حال روند خشک شدن دریاچه ارومیه ادامه دارد. خبرگزاری‌های دولتی اعلام کرده‌اند که بیش از ۵۰ درصد از مساحت این دریاچه خشک و تبدیل به شوره‌زار شده و میزان غلظت نمک آن نیز به بیش از ۴۰۰ گرم در لیتر رسیده است.

افزایش شوری آب، فعالیت نوعی جلبک را افزایش داده و همین موضوع سبب شده که ماده‌ای بنام "بتا کارتن" ترشح و رنگ دریاچه به قرمز تغییر یابد.
 
اسماعیل کهرم، استاد محیط زیست دانشگاه تهران، به خبرگزاری ایلنا در این باره گفته است: «جلبکی که موجب قرمز شدن آب دریاچه ارومیه شده در شوری حدود ۴۰۰ میلی گرم در لیتر نمک شروع به رشد می‌کند و مواد ناشی از ترشح آن هم سمی است که موجب می‌شود باقی مانده آرتمیاها نیز در دریاچه از بین برود.»

نویسنده: فریبا والیات
تحریریه: علی امینی