مستند "روزهای صفر" (Zero Days) ساخته الکس گیبنی، کارگردان برجسته آمریکایی، نگاهی انتقادی به جنگ سایبری در حال و آینده دارد.

گیبنی پیش‌تر با فیلم "تاکسی به سوی تاریکی" توانسته بود در سال ۲۰۰۸ جایزه اسکار بهترین مستند را از آن خود کند. "روزهای صفر" از جمله مستندهای قوی به لحاظ فرم و محتوا است.

موضوع مستند درباره کشف ویروس استاکس‌نت و ساخت این بدافزار برای حمله به برنامه اتمی ایران است.

در این مستند برخی کارشناسان امنیتی و برنامه‌نویسان کامپیوتری مدعی می‌شوند که ساخت این ویروس تنها در توانایی کشورهای نیرومند با امکانات گسترده مالی و فنی است.

به گفته کارشناسان در این مستند آمریکا و اسرائیل از جمله کشورهایی هستند که از سویی از توقف یا اخلال در برنامه اتمی سود برده و از سوی دیگر توانایی فنی لازم برای انجام این کار را داشته‌و دارند.

• به کانال تلگرام دویچه وله فارسی بپیوندید!

هماهنگی میان فرم و محتوا

مستند به گونه‌ای جذاب دو سطح متفاوت را هم‌زمان پیش می‌برد. در یک سطح اظهارات سیاستمدارانی نظیر باراک اوباما، هیلاری کلینتون، محمود احمدی‌نژاد، حسن روحانی و بنیامین نتانیاهو را دنبال کرده و به رویدادهای دیپلماتیک نظیر مذاکرات اتمی، تحریم‌ها و تبلیغات رسانه‌ای اشاره می‌کند. اما هم‌زمان در سطح دیگر جنگی سایبری و پنهانی در جریان است که بر همه این عوامل تاثیر می‌گذارد.

موسیقی آرامی در این مستند نه تنها مزاحم توضیحات کارشناسان نیست، بلکه حتی به تماشاگر القا می‌کند که هر جمله‌ای مهم است. تصاویری که با جهان کامپیوتر هم‌خوانی دارند، وظیفه پرکردن فاصله میان گفت‌وگوها را بر عهده دارند. رنگ سبز اعداد و حروف بر زمینه‌ای سیاه ابعادی علمی - تخیلی به این مستند می‌دهد.

زنی که چهره او به کمک تکنیک‌های دیجتالی غیرواقعی و انیمیشنی جلوه می‌کند، هم‌چون کاساندرا، چهره اسطوره‌ای یونان، حامل خبرهای تلخ و شوم است.

جالب اینکه نهادهای امنیتی آمریکا بدافزار استاکس‌نت را "بازی‌های المپیک" (Olympic Games) می‌نامیده‌اند و آن را بخشی از عملیات گسترده سایبری به نام "نیترو زئوس" (Nitro Zeus) علیه ایران می‌دانستند.

صفحه ویژه • جشنواره فیلم برلین

از استاکس‌نت که قرار بوده علیه تاسیسات اتمی ایران به‌ویژه مرکز غنی‌سازی اورانیوم در نطنز بکار گرفته شود، در این فیلم به عنوان "جعبه پاندورا" یاد می‌شود که آثار مخربش جهان‌گستر شده است. البته در این مستند مسئولیت گسترش این بدافزار به گردن اسرائیلی نهاده می‌شود که خواهان تخریب سریع و موثر برنامه اتمی ایران بوده‌اند.

صحنه‌های تصویری از رسانه ایرانی و خارجی به فهم سویه روشن نزاع اتمی یاری می‌رساند، اما گفته می‌شود که سویه تاریک این نزاع تنها در اتاق‌های دربسته و مراکز امنیتی جریان داشته است. شاید حمله به تاسیسات اتمی ایران "نخستین جنگ سایبری" در ابعادی کوچک در جهان به شمار آید و در آینده در کتاب‌های تاریخ جنگ‌ها از آن به نحو یاد شود.

"گاف" احمدی‌نژاد با بازدید از تاسیسات اتمی نطنز

به گفته کارشناسان در این مستند ایران به کمک متخصصان روس و بلاروس موفق به مقابله با این بدافزار می‌شود.

به گفته ژنرال مایک هیدن دستور طراحی و ساخت بدافزار استاکس‌نت در زمان جرج دبلیو بوش صادر شده بود و بعدها از سوی اوباما نیز هزینه‌های این برنامه تصویب شد.

در این مستند ادعا می‌شود که بازدید محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور پیشین ایران از تأسیسات اتمی نطنز اطلاعات مهمی را درباره سانتریفوژها، سیستم کامپیوتری نظارت بر مرکز نطنز و هم‌چنین کارشناسان اتمی ایران در اختیار سرویس‌های امنیتی آمریکا و اسرائیل قرار داد.

در این مستند بطور غیرمستقیم به ترور کارشناسان اتمی ایران و احتمال نقش‌اسرائیل در این ترورها اشاره می‌شود.

یکی از کارشناسان امور امنیتی در این مستند امنیتی می‌گوید که در جنگ‌های قرن نوزدهم توجه به نیروی زمینی و دریایی بود. در قرن بیستم نیروی هوایی بخشی مهم از جنگ شد. با اختراع بمب اتمی، سلاح استراتژیکی پا به جهان نهاد که تمامی معادلات جنگی را دگرگون کرد. حال ما نیز با ظهور یک "سلاح سایبری" روبرو هستیم که که خصلتی استراتژیک داشته و می‌تواند ماهیت جنگ‌های آینده را تغییر دهد.

مستند با نگاهی انتقادی پیرامون کنترل و جلوگیری از سلاح کشتار جمعی (همچون جنگ‌افزارهای بیولوژیک، شیمیایی و اتمی) این موضوع درست را طرح می‌کند که دستیبابی به پیمان‌های بین‌المللی برای کنترل چنین تسلیحاتی ده‌ها سال به درازا کشید.

در مورد سلاح سایبری نیز به همین ترتیب است، به‌ویژه که اعتراف به ساخت چنین سلاحی انکار می‌شود، و از این رو امید به عقد قراردادهای بین‌المللی برای جلوگیری از گسترش و بکارگیری سلاح سایبری به این زودی‌ها متحقق نخواهد شد.

به گفته کارشناسان، سلاح سایبری هم‌چون دیگر تسلیحات کشتار جمعی پیامدهایی گسترده داشته و باعث تخریب زیرساخت‌ها (شبکه‌های آب، برق و گاز)، سیستم‌های ارتباطی (راه‌های زمینی، قطار، دریایی و هوایی)، سیستم‌های دفاعی و مخابراتی و غیره می‌شود. بکارگیری سلاح سایبری به معنای فلج‌سازی تمام عیار یک کشور است.

این مستند به تلاش‌های ایران برای حمله سایبری به مراکز مالی و اقتصادی آمریکا نیز اشاره می‌کند. کشورهای آمریکا، چین، روسیه، ایران و اسرائيل به شدت در پی کسب قابلیت‌های جدید در زمینه جنگ‌های سایبری هستند.

مستند باارزش الکس گیبنی در بخش رقابت‌های اصلی برلیناله به نمایش گذاشته شده و هم‌چون مستند "آتش کنار دریا" (Fire at Sea) ساخته جیان‌فرانکو روسی، یکی از مدعیان برای شکار خرس‌های جشنواره است.