درنخستین مراسم هفته مختومقلی، محمد خاتمی رئیس جمهور سابق ایران نیز شرکت کرده بود. وی مختومقلی را شاعری توصیف کرد که "متعلق به همه بشریت" است. در سال های اخیر، مقامات بلند پایه ایرانی در مراسم بزرگداشت مختومقلی کمتر شرکت می‌کنند. گفته می‌شود در سال گذشته در مراسم "هفته مختومقلی" حدود ۱۰۰ هزار نفر شرکت کرده اند. همزمان با برگزاری مراسم "هفته مختومقلی" امسال پای صحبت امین گلی، پژوهشگر ترکمن ایرانی و نویسده کتاب"سیری در تاریخ سیاسی اجتماعی ترکمن ها" نشستیم. وی بمناسبت هفته مختومقلی به سئوالات دویچه وله پاسخ می‌دهد.

دویچه وله : مختومقلی در ایران نام شناخته شده ای نبود، ولی در سال های اخیر اشعار او به‌زبان فارسی منتشر شد و اکنون به مدت یک هفته هر سال سال‌گرد مختومقلی در ایران برگزار می‌شود. آیا می‌توانید در خصوص نحوه برگزاری این مراسم به ما توضیح دهید؟

امین گلی: سالگرد مختومقلی نه تنها در ایران، بلکه در ترکمنستان، افغانستان، اروپا و آمریکا نیز هر سال برگزار می‌شود. در داخل ایران نیز، در کنار آرامگاه وی در "آق توقای" و همچنین در شهرهای گنبد و کلاله برگزار ‌می شود. مهمانانی نیز از کشورهای مختلف از جمله ترکیه و کشورهای اتحادیه اروپا به این مراسم امسال دعوت شده اند.

شما در کتاب "سیری در تاریخ سیاسی اجتماعی ترکمن ها" درباره مختومقلی نوشتید که دیوان شعر و آثار وی در ایام جنگ های داخلی گویا نابود شده و به زمان ما نرسیده است، پس اشعاری که در حال حاضر بنام دیوان شاعر در ایران منتشر شده چیست؟ این‌ها چگونه جمع آوری شده اند؟

این واقعیت هست که متاسفانه از این شاعر بزرگ ترکمن دست‌نوشته ای به ما نرسیده، ولی تاثیر اشعار وی در جامعه ترکمن آنقدر زیاد بوده که شعر های او سینه به سینه حفظ شده و به نسل های بعدی رسیده است. در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ آثار وی بصورت سنگی در آستاراخان، لاهور، تاشکند و در کشورهای مختلف چاپ شده است. نخستین سیاح اروپایی که از مختومقلی نام برده و دیوان وی را با خودش به اروپا آورده و الآن در موزه بوداپست هست، آرمینیوس وامبری ، دانشمند زبانشناس مجارستانی است. وامبری حدود ۱۷۶۰ میلادی در منطقه ترکمن نشین سیاحت کرده و بخشی از دیوانی که با خودش به اروپا آورده، در کتابخانه ملی لندن نگهداری می شود.

در ایران چاپ و انتشار اشعار مختوقلی از چه زمانی آغاز شده؟

در ایران برای نخستین بار در سال ۱۳۲۷ توسط یک روحانی دانشمند بنام ملا میرزا عبداللهی و ۲ سال پس از آن نیز بوسیله حاج آشورقلی امینیان آثار مختومقلی دوباره چاپ شد. از سال ۱۳۴۳ به بعد نیز، انتشار دیوان مختوقلی توسط "انتشاراتی قابوس" یعنی به همت مراد دوردی قاضی شروع شد و تابحال نیز ادامه دارد. دیوان مختومقلی هر چند سال یکبار تجدید چاپ می‌شود.

در سال گذشته در رابطه با مختومقلی آیا در ایران و یا ترکمنستان آثاری منتشر شد؟

در ترکمنستان شاهد چاپ جدیدی از دیوان مختومقلی نبودیم و در ایران نیز به غیر از برخی جزوه‌ها که در قطع کوچک چاپ شده، چیز قابل توجهی انتشار نیافت. اما چیزی که بسیاراهمیت دارد، برپایی تندیس مختومقلی در شهر مسکو بود. شهردار آنکارا نیز، برای گذاشتن مجسمه مختومقلی در یکی از میدان های این شهر اقداماتی را انجام داد. حتی در ستاوراپل، یکی از شهرهای بزرگ حاشیه دریای خزر نیز، مجسمه مختومقلی برپا شده و مدرسه ای را نیز بنام وی نامگذاری کردند. در تهران نیز قرار است میدانی بنام مختومقلی نامگذاری شود که تابحال در مرحله حرف باقی مانده است. جمهوری اسلامی ایران مختومقلی را یک شاعر ایرانی می‌داند و زادگاه و آرامگاه وی نیز در ایران است. ولی متاسفانه در حالیکه در مسکو، آنکارا، ستاوراپل و شهرهای دیگر مجسمه مختومقلی برپا می‌شود، در خود ایران به این مسئله کمتر پرداخته‌اند.

بنظر شما اروپایی ها از مختومقلی فراغی چه شناختی دارند؟

در دوران اتحاد شوروی آثار مختومقلی به‌ زبان های مختلف دنیا از جمله، فرانسه، مجار، انگلیسی و روسی ترجمه شد.

فعالیت های آقای دکتر یوسف آزمون در این زمینه قابل ستایش است. آقای آزمون چند سال پیش به همت جمعیتی که به‌نام "دوستداران مختومقلی" در لندن ایجاد شد، توانست برخی از شعرهای مختومقلی را به انگلیسی تحت عنوان "آوای استپ ها" ترجمه کند. و مجله ای بنام "مطالعات مختومقلی" انتشار داد.

به‌نظر من ایران نیز بایستی برای شناساندن این شاعر اقدام کند. همانطورکه مشاهیر بزرگ کشور چون حافظ، خیام، سعدی و فردوسی به جهان شناسانده می‌شوند، مختومقلی نیز باید شناسانده شود. زیرا اشعار وی حاوی انساندوستی، عشق و صلح است.

امسال برگزاری مراسم مختومقلی چگونه است ؟

امسال همزمان با ایران در کشور سوئد، در کتابخانه مرکزی شهر گوتنبرگ قرار است "کنفرانس مختومقلی" به‌زبان های انگلیسی، سوئدی، ترکمنی و فارسی برگزار شود. این مراسم در دوم خردادماه برگزار خواهد شد. در شهر کلن آلمان نیز مراسم مختومقلی برگزار شد. در ترکیه هم قرار است روزهای مختومقلی برگزار شود.

اشعار مختومقلی سرشار از بیت های عاشقانه است که بسیاری از آن‌ها را بخشی‌ها و یا ترانه سرایان ترکمن با دوتار می‌خوانند. کلا زندگی شخصی شاعر چگونه بوده است؟

متاسفانه دست‌نوشته ای از شاعر باقی نمانده و زندگی او در هاله ای از ابهام هست. ولی همانظور که وامبری در سفرنامه‌اش از قول قزل آخون اشاره می‌کند، سال ولادت او ۱۷۳۰ و سال وفات وی ۱۷۹۰ اعلام می‌شود.

خود شاعر زادگاهش را در اشعارش اترک بیان کرده. زندگی او شامل روایاتی است که سینه به سینه به ما رسیده و گفته می‌شود که وی زرگری هم می‌کرده است. در جوانی عاشق دختری بنام منگلی می‌شود ولی به دلداده خود نمی‌رسد و اشعاری نیز در وصف عشق و شکست در عشق می‌سراید. فرزندان او در کودکی از دنیا رفتند و مختومقلی اشعاری نیز در رثای فرزندانش سروده است. مختومقلی در یکی از شعرهایش در وصف وطن‌دوستی و انسان‌دوستی چنین سروده است:

میدان‌یولوقسا

بدو اولسه‌، میدان‌قالار آرمانلی‌

حق‌عشقینه‌آط‌سال‌میدان‌یولوقسا

ییگیت‌اولسه‌هنگام‌قالار دورانلی‌

وقتینگی‌خوش‌گچیر دوران‌یولوقسا

ییگیت‌باردیر سوزون‌تاپماز سورری‌دیر

ییگیت‌باردیر دمی‌داشلار اریدیر

جای‌یرینده‌قایرا قالسا، قارری‌دیر

قوچ‌ییگیدینگ‌آطی‌چامان‌یولوقسا

ایشی‌درست‌گلمز كونگول‌چنینه‌

دوداغینی‌دیشلاپ‌: "آه‌!" دییر زنینه‌

ییلان‌زهری‌بولوپ‌یایریر تنینه‌

ییگیت‌قارریر خاتین‌یامان‌یولوقسا

یوز نامرد یرینی‌توتماز بیر مردینگ‌

مرد چكر تعصیبین‌ ایلینگ‌ـ یوردونگ‌

بیتیرن‌ایشی‌نی‌گورینگ‌نامردینگ‌

جنگ‌دیییبان‌قاچار دومان‌یولوقسا

مختومقلی‌اوگیت‌برگیل‌سوز بیله‌

اشیدن‌دنگ‌بولماز گورن‌گوز بیله‌

مرد چیقار میهمانه‌گولر یوز بیلن‌

نامرد اوزون‌گیزلار مهمان‌یولوقسا

مصاحبه گر: طاهر شیرمحمدی

تحریریه: جواد طالعی

برای شنیدن مصاحبه با امین گلی، لینک پایین صفحه را کلیک کنید