همسر محمد علی ابطحی، عضو شورای مرکزی مجمع روحانیون مبارز، پس از ملاقات با او گفت که آقای ابطحی نسبت به پیش از دستگیری ۱۸ کیلو وزن کم کرده و گفته است، قرصی به وی می‌دهند که «او را از جار و جنجال و هیاهوی این دنیا فارغ کرده است.»

بسیاری دادگاه فعالان سیاسی و روزنامه‌نگاران در روز شنبه (۱۰ مرداد) را «نمایشی» و نشانگر «اعمال شکنجه‌های شدید» تلقی کرده‌اند.

آیا نگاهی علمی می‌تواند کمکی به حل این معما کند که بر سر فعالان دیروز و اعتراف‌کنندگان امروز چه آمده است؟

با پروفسور علی گرجی، استاد دانشگاه مونستر در رشته‌ی تحقیقات مغز و اعصاب، در این زمینه گفت‌وگو کرده‌ایم.

دویچه‌وله: دکتر گرجی، آیا کاهش شدید وزن در مدتی کوتاه بر روی عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد؟

بله، کاهش وزن اگر با شدت زیاد همراه باشد و فرد اگر بیش از ۲۵۰ گرم درروز به مدت چند هفته وزن کم کند، باعث می‌شود که تغییراتی در ترکیبات بافت‌های مختلف بدن ایجاد شود، چه از نظر یونی و چه پروتئین و چربی که منجر به اختلالات در عملکرد آن ارگان می‌شود. بخصوص این مسئله در مورد مغز اهمیت دارد که باعث تغییر در کنش‌های طبیعی مغز می‌شود که علائم آن را به صورت اختلالات رفتاری متفاوت مشاهده می‌کنیم.

مسیر این تغییر کنش مغز چیست؟

ما یک سری ناقلان شیمیایی در مغز داریم و این ناقلان شیمیایی وظیفه‌شان رساندن پیام‌ها از قسمت‌های مختلف سیستم عصبی به قسمت‌های دیگر است و این واسطه‌های شیمیایی جزو ترکیبات مغز هستند. وقتی که فرد دچار محدودیت شدید در دریافت غذا باشد، به عبارتی حالت semistarvation یا همان حالت "نیمه‌گرسنگی"، این ناقلین شیمیایی در مغز به سرعت و به شدت تغییر می‌کنند. از مهم‌ترین آنها سروتونین و دوپامین است که وظیفه‌ی اصلی را در کنش‌های نرمال مغز بر عهده دارند و تغییر آنها باعث می‌شود که فرد از نظر عصبی ـ روانی دچار تغییرات اساسی بشود.

در استدلال و تصمیم‌گیری انسان چه تأثیری می‌گذارد؟

کاهش شدید وزن بر اثر گرسنگی شدید اثرات متفاوتی روی مغز دارد، از جمله بر روی مسائل شناختی یا Cognition مغز که به صورت اختلال در حافظه، استدلال و قضاوت خود را نشان می‌دهد. همچنین از نظر روانی باعث از بین رفتن اعتماد به نفس می‌شود، می‌تواند به صورت افسردگی، بی‌حوصلی، تحریک‌پذیری بیش از حد و فعالیت عضلانی بیش از حد خود را نشان دهد. فراموش نکنیم که کاهش شدید وزن بر اثر گرسنگی، اثر بسیار قوی روی سیستم هورمونی فرد دارد که سیستم هورمونی را تغییر می‌دهد. سیستم هورمونی کارش توسط مغز تنظیم می‌شود و تغییرات هورمونی خودش می‌تواند اثر منفی مانند اختلالات روانی و عصبی داشته باشد.

با توجه به صحبت‌های همسر آقای ابطحی که می‌گویند ایشان در نزدیک به یک ماه حدود ۱۸ کیلوگرم وزن کم کردند، آیا ممکن است این کاهش شدید وزن سیستماتیک بوده و عمدی ایجاد شده باشد؟

قطعا. کاهش ۱۸ کیلوگرمی در ماه می‌شود، روزی ۶۰۰ گرم که این قطعا حالتی طبیعی نیست. یعنی حتی اگر فرد بر اثر افسردگی غذای کمتری بخورد نباید به این شدت وزن از دست بدهد و این از دست دادن شدید وزن حالت بیمارگونه و پاتولوژیکی است که می‌تواند اثراتش را بخصوص به صورت علائم عصبی ـ روانی بروز بدهد.

در ضمن همسر آقای ابطحی گفتند که به ایشان قرصی می‌دهند که او را «از جار و جنجال و هیاهوی این دنیا فارغ کرده». به نظر شما منظور ایشان چه قرص‌هایی است؟

می‌تواند قرص‌های آرام‌بخش باشد اما اگر منظور از این قرص‌ها این بوده که فشاری روی مغز آورده، انواع دارو داریم که توسط کشورهای متفاوت سال‌ها رویش کار شده، قرص‌هایی داریم که حالت روان‌گردان ایجاد می‌کنند، می‌توانند علاوه بر آرامش تخیلات بیمارگونه برای فرد به وجود بیاورند. داروهایی داریم که در زمان جنگ جهانی دوم و جنگ ویتنام از آنها استفاده می‌شد. داروهایی هست که با اثر بر روی استیل ‌کولین (یک ناقل شیمیایی در مغز) می‌تواند توهم در فرد به وجود بیاورد که در این صورت می‌توانند حرف‌هایی را از فرد بگیرند یا حرف‌هایی را به او القا کنند. اما اینکه منظور از این دارو چه بوده و به کدامیک از این دسته‌ها تعلق داشته، این مسئله باید پیگیری شود که این دارو چه بوده و آیا این دارو می‌توانسته اثرات روانی داشته باشد یا نه.

در فیلمی که خبرنگار صدا و سیما را همراه با آقایان ابطحی و عطریان‌فر در باغی نشان می‌داد، به نظر می‌رسد که این دو نفر هایپراکتیو هستند (حرکاتشان بیشتر از حد معمولی است). در این مورد چه می‌گویید؟

بله. من هم دقیقا این فیلم را دیدم. معمولا وقتی یک نفر جلوی تلویزیون مصاحبه می‌کند، آرام می‌نشیند. ولی وقتی به فیلم دقت بکنید، می‌بینید که هم حرکات دست آنها بیشتر از حد معمول است و در مورد پاها، اینها هر چند دقیقه یک بار شروع می‌کنند به لرزش پاها روی صندلی و مرتب جابجا می‌شوند. این می‌تواند علائمی باشد از استرس یا کاهش وزن شدید که فرد به حالت هایپراکتیویتی می‌افتد و این می‌تواند نشان‌‌دهند‌ه‌ی این مسئله باشد که همان توانایی شناخت و کاگنیشن اینها دچار اختلال شده، چون در این حالت یکی از علائم می‌تواند، افزایش فعالیت و حرکات عضلانی فرد باشد.

آیا این هایپراکتیویتی نمی‌تواند به دلیل مصرف دارو بوده باشد؟

چرا می‌تواند.البته متأسفانه صورت آنها درست مشخص نبوده، چون یکی از راه‌های تشخیص نگاه کردن به مردمک چشم هست. معمولا اگر داروهای روان‌گردان استفاده شود، تغییراتی در مردمک چشم به وجود می‌‌آورد.

نکته‌ی دیگر در چهره‌ی آقای ابطحی تیرگی رنگ پوست ایشان نسبت به قبل از دستگیری بود. در این مورد چه می‌گویید؟

گفتیم که کاهش شدید وزن روی ارگان‌های مختلف تأثیر می‌گذارد. یکی از این ارگان‌ها می‌تواند کبد باشد که تغییرات کبد معمولا خودش را به صورت رنگ پوست بروز می‌دهد. شاید دلیل این تیرگی تغییراتی در سیستم کبدی ایشان بوده باشد.

طبق قوانین موجود، متهمی که به دادگاه می‌رود باید از نظر مغزی سالم باشد. بنابراین آیا لازم نیست که متهمان، بخصوص متهمان سیاسی، پیش از رفتن به دادگاه توسط پزشکان بی‌طرف معاینه شده باشند؟

قطعا. اگر بخواهند دادگاهی عادلانه برای متهمین بر پا کنند، لازم است که این افراد از نظر عصبی ـ روانی، حافظه، قدرت قضاوت و استدلال، معاینه شوند. حتما پزشکان مجرب و بی‌طرفی در ایران هستند که می‌توانند، آنها را معاینه بکنند. تست‌ها و آزمایش‌های بین‌المللی وجود دارد که می‌تواند نشان بدهد که آیا اینها از نظر مغزی طبیعی هستند یا نه و اگر مشکلی در فرایندهای مغز ایجاد شده باشد، معمولا بین چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد تا مغز به حالت اول برگردد. به هر حال قطعا این کار لازم است، به خاطر اینکه مطمئن باشیم که حرف‌هایی که آنها می‌زنند، مال خودشان است.

مصاحبه‌کننده: فریبا والیات

تحریریه: عباس کوشک جلالی

برای شنیدن این مصاحبه می‌توانید فایل صوتی زیر را کلیک کنید.