روز شنبه، چهارم آبان‌ماه تعطیل رسمی است و بار دیگر سیل خودروها در جاده‌های ناامن کشور به راه افتاده. این بار نیز پلیس در بسیاری از محورهای پر رفت و آمد چاره‌ای دیگر نمی‌بیند جز اعمال محدودیت و یک‌طرفه کردن راه‌ها. بی‌تناسب بودن افزایش خودرو و سفر، با گسترش امکانات، کار را به جایی رسانده که محدودیت‌های تردد به آخر هفته‌های معمولی هم کشیده شده است. هفته‌ی گذشته محورهای اصلی از تهران به سمت استان‌های شمالی یک‌طرفه بود و این وضع در ماه‌های آینده، با بارش برف و باران، مثل هر سال بدتر نیز می‌شود.

آمار و ارقام

در ایران روزانه حدود بیست میلیون سفر به مقصدهای دورتر از صد کیلومتر انجام می‌شود. این میزان، دست‌کم هفت برابر سفر با خودرو در کشورهای توسعه یافته است. راه‌های موجود در ایران و گسترش و به‌سازی آنها، هیچ تناسبی با این سفرها و افزایش بیش از یک میلیون خودرو در سال را ندارند. کل جاده‌ها و راه‌های اصلی، فرعی و روستایی کشور، حدود ۱۷۲ هزار کیلومتر بیشتر نیست. به گفته‌ی معاون ایمنی سازمان راهداری، شریان‌های اصلی که ۸۰ درصد ترددها در آن‌ها انجام می‌شود، اندکی بیش از ۲۴ هزار کیلومتر است که تنها در کمتر از ۱۱ هزار کیلومتر خطوط رفت و برگشت آنها تفکیک شده. عباس محمود آبادی در روز پانزدهم مهرماه به سایت خبرخودرو گفت که سازمان راهداری با امکانات موجود می‌تواند حداکثر سالانه دو و نیم درصد به راه‌های کشور اضافه کند.

ایران یکی از رکوردداران میزان قربانیان در تصادف‌های جاده است. گرچه این تعداد که در دهه‌ی گذشته رشدی صعودی داشته، اکنون اندکی رو به کاهش می‌باشد، حوادث رانندگی با ۲۲ هزار قربانی در سال گذشته، همچنان دومین عامل مرگ و میر در ایران بوده‌اند.

معاون وزیر راه و رئیس سازمان راهداری در روز بیست ویکم شهریور از شناسایی بخشی از نقاط حادثه‌خیز در راه‌های کشور خبر داد، طرحی که سال گذشته آغاز شد. ایسنا به نقل از محمد بخارایی گزارش می‌دهد، تاکنون تعداد بیش از ۲۴۰۰ نقطه‌ی حادثه‌خیر شناسایی شده‌اند که حدود نیمی از آنها به شیوه‌هایی که "زودبازده" خوانده می‌شود اصلاح شده‌اند.

بنابر گزارش‌هایی که وزارت راه سال پیش منتشر کرد لااقل ۷ هزار و ۷۰۰ کیلومتر از راه‌های اصلی کشور، در حالت بحرانی یا در آستانه‌ی اشباع ظرفیت قرار دارند. این ۴۰ درصد راه‌های بررسی شده را در بر می‌گیرد.

عليرضا اسماعيلی فرمانده پليس‌راه، اردیبهشت سال پیش با اشاره به قدمت چهل ساله‌ی جاده‌های منتهی به شمال و افزایش حجم تردد در این محورها اظهار داشت: «با امكانات موجود، پليس ديگر نمی‌تواند به جاده‌ها اشراف داشته باشد».

این امکانات چندان افزایش نیافته است، در حالی‌که از آن زمان لااقل ۶۰۰ هزار خودرو فقط به تهران اضافه شده است.

ادعای کذب

وزیر راه، محمد بهبهانی در روز بیست و ششم شهریور ادعا کرد: «کیفیت بزرگراه‌های ما خوب و استاندارد است». او می‌افزاید:« مثلا سرعت حرکت در بزرگراه ها ۱۵۰ کیلومتر در ساعت در نظر گرفته شده است».

محمد رویانیان رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی این ادعا را به شدت تکذیب کرده و معتقد است، بزرگراه‌های ایران با استاندارهای جهانی فاصله‌ی زیادی دارند. رویانیان تاکید می‌کند: «سرعت مجاز در جاده‌های کشور ۱۲۰ کیلومتر است، و اگر وزیر راه و ترابری ۱۵۰ کیلومتر را اعلام کرده‌اند، بنده تکذیب می‌کنم».

روز اول آبان، وزیر راه، گرچه اتمام پروژه‌های نیمه‌تمام را وابسته به تامین بودجه دانست، به خبرنگاران گفت که حاضر است در مورد وضعیت جاده‌ها در یک مناظره‌ی تلویزیونی با سردار رویانیان شرکت کند.

بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند، اظهارات وزیر راه یا نشانه‌ی ناآگاهی از وضعیت موجود است یا تلاشی برای کتمان واقعیتی که شهروندان هر روز شاهد آن هستند.

علت چیست؟

درکنار ضعف‌های ساختاری و مدیریتی که مثال آن را در هر گوشه می‌توان دید، و تکمیل نشدن بزرگراه ۱۲۱ کیلومتری تهران شمال پس از ۱۱ سال نمونه‌ای از آن است، کمبود بودجه معضل دیگری است که همه‌ی مسئولان مرتبط با راه‌ها و جاده‌های ایران از آن می‌نالند. معاون وزیر راه می‌گوید، بودجه‌ی ۶۵۰ میلیارد تومانی استانی و ملی برای راه‌‌سازی تنها ده درصد از نیاز واقعی سازمان راهداری را تامین می‌کند.

به گفته‌ی رویانیان، خسارت ناشی از تصادف‌ها روزانه به ۲۰ میلیارد تومان می‌رسد.

گذشته از وضعیت نامناسب روکش و خط کشی بزرگ‌راه‌ها و جاده‌های کشور، و بی‌توجهی به بسیاری از مسائل ایمنی، از تمام راه‌های اصلی، تنها ۲۶۰۰ کیلومتر روشنایی دارند. رئیس سازمان راهداری در روز بیست‌ویکم شهریور با ارائه‌ی این آمار به نقش مهم روشنایی در کاهش تصادف‌ها اشاره کرد و افزود: «ايجاد هر کيلومتر روشنايی در جاده‌های کشور برای وزارت راه و ترابری۵۰ ميليون تومان هزينه دارد».

به گزارش ایسنا، فرمانده پليس‌راه کشور روز دوازدهم مهرماه گفته است: «عدم توسعه زيرساخت‌ها متناسب با ورود وسايط نقليه موجب شده هر روز به سمت بحرانی شدن جاده‌های كشور نزديك شويم».