گسترش تحولات سیاسی و تغییر نظام‌های حکومتی در برخی کشورهای عربی توازن قدرت در منطقه را بیش از پیش دستخوش دگرگونی‌های غیرقابل منتظره‌ای خواهد کرد. برخی از تحلیل‌گران سیاسی به‌رغم تفاوت‌های اساسی میان کشورهای عربی و کشورهای اروپای شرقی اهمیت تحولات اخیر را همانند دوران پایانی بلوک سوسیالیستی در اواخر دهه ۱۹۸۰ ارزیابی می‌کنند.

تغییرات در کشورهای عربی بی‌شک تعادل سیاسی گذشته را برهم خواهد زد، اما سمت و سوی تحولات چگونه خواهد بود؟ چه نیروهایی از تغییرات کنونی سود خواهند برد؟ پیامدهای کوتاه‌مدت و بلند مدت این تغییرات چه خواهد بود؟

روزنامه "هامبورگر آبندبلات" در تفسیری درباره تحولات کنونی خاورمیانه و شمال آفریقا به جابجایی مولفه‌های استراتژیک و امنیتی اشاره کرده و می‌نویسد: «ساختار امنیتی در خاورمیانه و در منطقه هنوز دارای نقاط ثابتی است. از اسراییل باید به عنوان قدرت اتمی غیررسمی یاد کرد که هنوز دارای توان لازم نظامی برای مقابله با برخی کشورهای عربی دشمن همچون لبنان (حزب‌الله) و سوریه از یکسو و ایران از سوی دیگر است.»

اسراییل دارای قراردادهای صلح جداگانه‌ای با اردن و مصر است که خطر بروز جنگ و تهدیدات نظامی در شرایط کنونی را برای تل‌آویو منتفی می‌کند. عربستان سعودی نیز با توان نظامی قابل ملاحظه‌‌اش، کشوری است که با قرائتی افراطی از اسلام، نگاهی چندان دوستانه به اسراییل ندارد.

عربستان سعودی به عنوان نگاهبان شهرهای مقدس مکه و مدینه دارای جایگاهی مهم در میان کشورهای اسلامی بوده و همچون مصر مدعی است که رهبری کشورهای عربی را نیز بر عهده دارد. مصر با بیش از ۸۰ میلیون جمعیت، دارای قویترین ارتش در میان کشورهای عربی است و تاکنون نقشی مهم در تحولات سیاسی کشورهای عرب داشته است.

اما رقابت میان مصر و عربستان سعودی بر سر رهبری جهان عرب کاملاَ تحت الشعاع نفوذ ایران به عنوان کشوری شیعه مذهب در منطقه است. مصر و عربستان سعودی هر دو کشورهایی سنی مذهب و هر دو، به ویژه عربستان سعودی، به‌شدت نگران توسعه برنامه اتمی در ایران هستند.

خطر ایران اتمی برای کشورهای عربی

بنا به تحلیل روزنامه "هامبورگر آبندبلات"، دشمنی دیرینه اعراب و ایران باعث شده است که عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس به عنوان همسایگان جنوبی جمهوری اسلامی، به طور پنهانی به اسراییل نزدیک شوند. اسناد منتشر شده توسط ویکی‌لیکس نشان می‌دهند که عربستان، مصر و برخی دیگر از کشورهای عربی مصرانه از اسراییل و آمریکا خواسته بودند که تاسیسات اتمی ایران را پیش از دستیابی این کشور به تسلیحات هسته‌ای بمباران کنند. ایران مسلح به بمب اتمی می‌تواند نفوذ خود در کل منطقه را افزایش دهد. این موضوع کابوسی وحشتناک برای کشورهای عربی به شمار می‌آید.

تغییر نظام حکومتی در مصر باعث شد که حسنی مبارک به عنوان متحد اسراییل و آمریکا از تخت قدرت بزیر کشیده شود. به نظر نمی‌رسد که بتوان قدرتمندان نظامی کنونی در مصر را در زمره دوستان نزدیک تل‌آویو به شمار آورد. ملک عبدالله، پادشاه اردن نیز باید مراقب باشد که دوستی با اسراییل برای وی نتایج ناگواری در پی نداشته باشد. نا‌‌آرامی‌ها در اردن نیز به تغییر دولت انجامید و ملک عبدالله مجبور به دادن وعده‌هایی به معترضان شد.

گرچه موج نا‌آرامی‌ها هنوز به عربستان سعودی سرایت نکرده است، اما رهبران این کشور تاکنون ۱۰ میلیارد دلار برای انجام اصلاحات اجتماعی اختصاص داده‌اند. با این حال، با قاطعیت نمی‌توان گفت که بروز اعتراضات مردمی در این کشور ناممکن است.

بهره‌برداری جمهوری اسلامی از تحولات منطقه

بحرین دروازه ورود ایران به کشورهای حاشیه خلیج فارس به شمار می‌آید. ۷۰ درصد جمعیت بحرین را شیعیان تشکیل می‌دهند. جدایی بحرین از ایران و تثبیت سیادت حاکمان سنی، سبب اعتراض اکثریت شیعه در این جزیره است. ایران متهم به دخالت در اعتراضات اخیر در بحرین شده است.

به نظر می‌رسد که دوران اتحاد کشورهای مصر، اردن و عربستان سعودی در زمینه همکاری با آمریکا و اسراییل به پایان خود نزدیک می‌شود. اتحاد این سه کشور عربی تاکنون یکی از محورهای مهم ثبات امنیتی در منطقه بوده است.

اجازه مصر به عبور دو کشتی جنگی ایرانی از تنگه سوئز نشانه خوبی برای مناسبات آتی مصر با اسراییل نیست. این نخستین بار پس از انقلاب بهمن در سال ۱۳۵۷ است که ناوهای جنگی ایران اجازه عبور از کانال سوئز را می‌یابند. کشتی‌های ایرانی در حال حاضر برای انجام ماموریتی در یکی از بنادر سوریه پهلو گرفته‌اند.

یکی از مشاوران باراک اوباما در روزنامه "نیویورک تایمز" بر این عقیده است که «ایران برنده بزرگ» رویدادهای اخیر در منطقه است. سوریه به عنوان متحد ایران در سیاست خود راسخ‌تر شده و کشورهای قطر و عمان نیز خود را به ایران نزدیک‌تر می‌کنند.

به گفته "فلینت لورت" و "هیلاری من‌لورت"، اعضای پیشین شورای امنیت ملی آمریکا، موازنه قدرت در منطقه به ضرر آمریکا و به سود ایران برهم خورده است. اما باید دید که جمهوری اسلامی چگونه از وضعیت موجود بهره‌برداری خواهد کرد. در صورت دخالت آشکار ایران در کشورهای عربی، افکار عمومی می‌تواند به سرعت علیه ایران تغییر یابد.

روزنامه "هامبورگر آبندبلات" در پایان می‌نویسد که افراط‌گرایان سنی و القاعده نیز می‌کوشند که از شرایط نا‌‌آرام در کشورهای عربی سوء‌استفاده کرده و نفوذ خود را در این کشورها گسترش دهند. اسلام‌گرایان سنی گرچه از سیاست‌های آمریکا رویگردان هستند، اما با نفوذ ایران در منطقه نیز مخالفند.

SI/KG