در جمهوری اسلامی ایران انتشار اسناد و خاطراتی که خشونت، شکنجه و زندان در سال­های پیش از انقلاب را نشان دهد با استقبال روبرو می­شود.

"دفتر ادبيات انقلاب اسلامی" نام موسسه­ای است که از جمله به گرداوری خاطرات شفاهی برخی از چهره­های سرشناس جمهوری اسلامی پرداخته است. این خاطرات از طریق مصاحبه تهیه شده­اند و عمدتا به فعالان مذهبی اختصاص دارند. انتشارات سوره­ی مهر در دو کتاب "تاریک روشن" و"خاطرات زندان" بخش­های کوتاهی از این خاطرات را برگزیده و منتشر کرده است. در این کتاب­ها، چگونگی ورود و خروج ۲۶ نفر به زندان­های حکومت پهلوی دوم،­ در فاصله سال­های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷، محور اصلی خاطرات نقل شده است. در میان این افراد، کسانی چون احمد خاتمی و بهزاد نبوی نیز قرار دارند که در سال­های گذشته به عنوان سردمداران جناح­های مختلف سیاسی رودر روی یکدیگر قرار گرفته­اند.

زندانیان فراموش شده

موسسه انتشارات سوره مهر، سوم تیرماه ۸۸، در بیانیه­ای خبر از انتشار «خاطرات زندان» می­دهد. این مجموعه دربرگیرنده­ی ۷۰ خاطره از ۲۶ فعال سیاسی است. به گفته ناشر کتاب، بخش­های انتخاب شده جذاب­ترین قسمت از روایت­های شفاهی این افراد را شامل می­شود و تنوع مطالب با رویدادهای زندان تناسبی مستقیم دارد. ناشر و تدوین کننده کتاب، گفته­اند مخاطب آن جوانانی هستند که حوصله­ی خواندن کتاب­های حجیم را ندارند و این بخش­های برگزیده، زمینه­ی آشنایی آنها با حوادث قبل از انقلاب را فراهم می­سازد. برای نشان دادن ویژگی و اهمیت "خاطرات زندان" سخنان اغراق­آمیزی نیز ابراز شده که با واقعیت همخوان نیست.

بخشی از کتاب یادشده به خاطرات محمدرضا حافظ­ ‌­­نيا اختصاص دارد که ادعا می­شود «تنها زنداني سياسی است كه پيش از انقلاب موفق به فرار از زندان شده است.» ناشر و مولف با این سخن، خواسته یا ناخواسته حضور وابستگان گروه­های دیگر، از جمله تشکل­های چپ­گرا را در زندان­های دوران پهلوی نادیده می­گیرند. از میان این زندانیان، کسان بسیاری موفق به فرار از زندان شده­اند. خاطرات برخی از آن‌ها مانند اشرف دهقانی در همان دوران به صورت مخفیانه و بعد از انقلاب علنا انتشار یافته است.

زندانیان گمشده

در سه دهه­ی گذشته، دستگیری و زندانی کردن مخالفان و دگراندیشان بارها در ابعاد وسیعی انجام شده است. گذشته از کسانی که با معیارهای حاکم در جمهوری اسلامی غیرخودی محسوب می­شوند، موج دستگیری­ها گاهی به خودی­ها نیز می‌رسد. پس از اعلام نتایج انتخابات دهمین دوره­ی ریاست جمهوری، شمار بزرگی از فعالان سیاسی بازداشت شدند که در میان آن‌ها مدیران ارشد دولت­های قبل نیز فراوان وجود دارند. یکی از این افراد، بهزاد نبوی، از سران سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی است که پیشتر وزیر صنایع و نایب رئیس مجلس ششم بوده. بنابر اظهارات نزدیکان نبوی، او یک روز پس از اعلام نتیجه­ی انتخابات دستگیر شد. لااقل تا دو هفته بعد از این تاریخ، نه این دستگیری رسما تایید شده و نه بازداشتگاه نبوی مشخص است.

صالح نیکبخت که وکالت او و چند بازداشتی دیگر حوادث اخیر را بر عهده دارد، سیزدهم تیرماه می­گوید: «هنوز به بهزاد نبوی و محسن صفائی- فراهانی اجازه تماس با خانواده شان داده نشده است». صفایی – فراهانی وزیر اقتصاد دولت محمد خاتمی بوده که همراه با سخنگوی این دولت و شماری از دیگر رهبران اصلاح­طلبان پس از ۲۲ خرداد بازداشت شده­است. صالح نیکبخت گفته است از زمان برگزاری دادگاه موکلانش اطلاع ندارد، اما احتمال می­دهد آنها به اتهام «اقدام علیه امنیت ملی» محاکمه شوند. مقام­های امنیتی تاکنون بازداشت بیش از هزار نفر را تایید کرده­اند. اما از سرنوشت صدها شهروند دیگر هیچ اطلاعی در دست نیست.

خاطراتی که منتشر خواهد شد

حکایت­های بهزاد نبوی از زندان­های دوران پهلوی به عنوان گوشه­ای از "خاطرات برخی از چهره‌‌های سياسی فعلی كشور" منتشر شده است. انتشار این کتاب در روزهایی اتفاق افتاد که خانواده و نزدیکان نبوی، مانند هزار نفر دیگر، در انتظار دریافت خبری از محل نگهداری افراد خانواده­شان در زندان­های جمهوری اسلامی، بودند. زندانیانی که مشخص نیست همه­ی خاطراتشان کی و چگونه منتشر خواهد شد. انتشار خاطرات زندانیان جمهوری اسلامی، از نخستین سال­های پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ آغاز شد و همچنان ادامه دارد. تقریبا تمام این خاطرات در خارج از کشور منتشر شده و می­شود. به رغم وجود صدها شاهدی که از زندان­های جمهوری اسلامی نجات یافته و خاطرات خود را شرح داده­اند، سران و مسئولان حکومت وجود زندانیان سیاسی، و شکنجه و کشتار آن‌ها را انکار می­کنند. گوشه­هایی از آنچه بر سر بازداشت شدگان هفته­های اخیر آمده، توسط افرادی که تازه آزاد شده­اند، در اینترنت انتشار یافته است.

BK/BB