ماکس راینهارد، کارگردان برجسته تئاتر اتریش در دوران پیش از جنگ جهانی دوم گفته بود:«من به جاودانگی تئاتر آلمان اعتقاد دارم. تئاتر پناهگاه روحی کسانی است که کودکی هاشان را مخفیانه در جیب پنهان کرده اند و تصمیم گرفته اند تا دم مرگ همچنان بازی کنند.»

این سخنان را، ماکس راینهارد زمانی بر زبان راند که صدها بازیگر و کارگردان تئاتر آلمان و اتریش، از سوی نازی‌ها تحت تعقیب قرار گرفته بودند و بسیاری از آن ها مجبور شدند مثل خود او و برتولد برشت زادگاه‌شان را ترک کنند.

پیش‌بینی درست ماکس راینهارد

درستی پیش بینی ماکس راینهارد هنگامی آشکار می شود که ارقام مربوط به تئاتر آلمان را کنارهم قرار دهیم:

بر اساس آخرین آمار، آلمانی‌ها هر سال نزدیک به ۳۵ میلیون بار به تماشای تئاتر می‌روند. این رقم برابر با ۴۱ درصد جمعیت کشور است و ظاهرا در هیچ نقطه دیگر جهان نظیر ندارد. هر سال نزدیک به ۱۱۰ هزار نمایشنامه در ۱۵۰ تئاتر دولتی و ۲۸۰ تئاتر خصوصی آلمان بر صحنه می آیند. ۷ هزار کنسرت و تعداد بی شماری باله را نیز باید بر این رقم افزود. یک سوم از سالن های نمایش دولتی آلمان، یعنی ۵۰ واحد از آن ها را، تاسیساتی تشکیل می دهند که در آن ها هم تئاتر، هم کنسرت و هم باله و رقص اجرا می شود.

کوچکترین و بزرگترین سالن تئاتر

کوچکترین سالن نمایش آلمان، با صحنه ای برای حداکثر ۴ بازیگر و ۲۰ صندلی برای تماشاگران، در شهرک "فرانسهایم" قرار دارد. بزرگترین سالن متعلق به "تئاتر آلمان" در شهر برلین است که ۱۶۰۰ تماشاگر را در خود جای می دهد و هر سال نزدیک به ۳۰۰ برنامه هنری در آن اجرا می شود.

علاوه بر این ها، در آلمان سالی ۴۰ فستیوال تئاتر برگزار می شود. تعداد بی شماری سالن نمایش وجود دارند که دارای گروه نمایشی ثابت نیستند. تعداد تورهای نمایشی این کشور نیز، بی شمار است.

نقش مالکان بزرگ

همه این امکانات را، آلمان مدیون تاریخ خود است. در آغاز، بسیاری از مالکان بزرگ آلمان بودند که ایجاد زمینه کار برای گروه های نمایشی را در کاخ های خود نشانه تشخص قلمداد می کردند و با این انگیزه تئاتر را تقویت می کردند. بعدها، شهروندان تحصیل کرده، حضور در سالن های تئاتر را سنجه ای برای تشخص دانستند و به این ترتیب بود که هنر تئاتر، موسیقی و باله، قدم به قدم عمومی تر شد.

قطعاتی مثل فاوست گوته، سرانجام تئاتر را از آستانه قرن بیستم، به گرانیگاه زندگی روحی مردم آلمان تبدیل کردند. در دهه نخست قرن بیستم، تعداد سالن های دولتی تئاتر آلمان تنها به ۱۶ واحد می رسید، اما در سراسر این کشور ۳۸۰ سالن تئاتر خصوصی وجود داشت.

مقایسه با امروز نشان می‌دهد که با گذشت یک قرن، تعداد سالن‌های خصوصی حدود ۳۰ درصد کاهش یافته، اما تعداد سالن‌های دولتی نزدیک به ده برابر شده است.

نازی‌ها و تئاتر آلمان

تئاتر آلمان، در دوران سلطه ناسیونال سوسیالیست ها، ضربه های سنگینی را تحمل کرد. بسیاری از نمایشنامه نویسان، کارگردان‌ها و بازیگران آلمانی، مجبور شدند برای فرار از تعقیب گشتاپو به کشورهای دیگر پناهنده شوند. ماکس راینهارد و برتولد برشت، در شمار این تبعیدیان بودند. اما آن ها در خارج از آلمان از پای ننشستند و همچنان به آفرینش های هنری خود ادامه دادند.

وحدت آلمان، دوره دیگری بود که طی آن، تئاتر این کشور، به ویژه آن بخش که خاستگاهش در آلمان شرقی بود، به سختی آسیب دید. از آنجا که در آلمان شرقی تئاتر و موسیقی، با هدف تبلیغات سیاسی صرفا از سوی دولت پشتیبانی می شد، بسیاری از تماشاخانه ها و گروه های تئاتری شرق با از دست دادن این پشتیبان تعطیل شدند. تنها بخشی از بازیگران و کارگردان های شرق توانستند در سال های بعد جذب مراکز تئاتر برلین و سایر شهرهای غربی شوند.

فاوست، نگین جاوید حلقه تئاتر

نام نمایشنامه "فاوست" گوته در تاریخ تئاتر آلمان چنان جایگاه ویژه ای دارد که اکنون بر پیشانی مهمترین جایزه تئاتر این کشور نیز نشسته است. جایزه غیرنقدی "فاوست" که برخی از آن به عنوان "اسکار تئاتر" هم نام می برند، از سال 2007 میلادی به این سو، هر سال از سوی انجمن صحنه آلمان، بنیادهای فرهنگی ایالات و آکادمی هنرهای نمایشی به هنرمندانی اعطا می شود که کارشان می تواند راه‌نمای هنر تئاتر باشد.

در کنار جایزه فاوست، هرسال یک مرکز تئاتر نیز به عنوان "تئاتر سال آلمان" برگزیده می شود. این عنوان، از سوی مجله "تئاتر امروز" به مرکزی داده می شود که طول یک سال، بیشترین و بهترین کارهای نمایشی را بر صحنه برده باشد. این عنوان را سال گذشته "کامراشپیل" مونیخ کسب کرد.

جواد طالعی

تحریریه: رضا نیکجو