بازار اشکاشیم در شمالی‌ترین منطقه افغانستان، بازاری بسیار سرزنده و شلوغ است. دلیل آن خرید تاجیک‌ها در این بازار مرزی است. از پارچه و فرش گرفته تا انواع و اقسام لوازم خانگی، رادیو، سی دی و حتی سیب‌زمینی و گندم در این بازار برای تاجیک‌ها ارزانتر از سرزمین‌شان است.

حکومت قبیله‌ای به همراه فساد مالی

امامعلی رحمانف که خود از کادرهای نظام کمونیستی اتحاد شوروی سابق بود، در جنگ داخلی تاجیکستان بین سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷ به قدرت رسید.

در این جنگ سه نیروی اسلام‌گرایان بنیادگرا، نیروهای نظام سیاسی سابق و اپوزیسیون طرفدار غرب درگیر بودند. شاکرجان حکیم‌اف، رئیس دانشگاه روابط بین‌المللی دانشگاه دوشنبه در مورد حاکمان بر تاجیکستان می‌گوید:«این‌ها در دوران جنگ بدون هیچ تجربه‌ی سیاسی، سواد و مدرکی، به رهبران سیاسی و اقتصادی تبدیل شدند».

بر اساس گزارش "مرکز تحقیقات شرق" در ورشو اکنون فساد مالی، باند‌بازی، بورکراسی کل سیستم دولتی تاجیکستان را فرا گرفته است. رئیس جمهوری و خانواده‌اش نه تنها زندگی سیاسی، بلکه زندگی اقتصادی مردم را هم کنترل می‌کنند. طبق این گزارش، همه‌ی مشاغل حساس و کلیدی در دست "آدم‌های" رحمانف قرار گرفته است.

استبداد سیاسی در بیرون، بازگشت مرد‌سالاری در خانواده

با وجود این‌که مردم در تاجیکستان مسلمان هستند، اما این کشور سکولار است و مذهب در سیاست نقشی ندارد. دولت تاجیکستان همانند دیگر کشورهای آسیای میانه، با گسترش بنیادگرایی اسلامی مبارزه می‌کند. تحت این پوشش، البته صدای منتقدین را نیز در گلو خفه می‌کند.

در تاجیکستان سر کردن روسری در مدارس و دانشگاه‌ها رسما ممنوع است. اما ادامه‌ی روند بحران اقتصادی منجر به خانه‌نشین شدن زنان و بازگشت مردسالاری به این جامعه شده است. مردها فرصت‌های اندک شغلی را تصرف کرده‌اند و خانواده‌ها از فرستادن دختران به مدارس و دانشگاه‌ها سر باز می‌زنند.

اقتصاد در سراشیبی سقوط

براساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، تاجیکستان را بحران اقتصادی سنگینی فرا گرفته است. با بروز بحران اقتصادی جهانی، از آغاز سال جاری ۵۰ درصد از تولید ناخالص ملی در تاجیکستان کاسته شده است. تولید صنعتی این کشور نیز ۱۸ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

اما فشار اصلی بر اقتصاد تاجیکستان، بزعم صندوق بین‌المللی پول، ناشی از "عدم جریان پول از سوی کارگران مهاجر است". به گزارش این صندوق بین‌المللی، در سال ۲۰۰۸ بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار تاجیک در خارج از کشورشان کار می‌کرده‌اند. این میزان نیمی از کل نیروی کار کشور تاجیکستان است.

تاجیک‌هایی که در خارج از کشور کار می‌کرده‌اند، سالانه تقریبا دو میلیارد دلار، برابر با ۴۳ درصد درآمد ناخالص ملی، برای اعضای خانواده خود پول واریز می‌کرده‌اند. با بروز بحران اقتصادی جهانی این کارگران مجبور به بازگشت به تاجیکستان شده‌اند.

یکی دیگر از مشکلات تاجیکستان مسئله‌ی انرژی است. آب تنها منبع تولید برق در این کشور است. اما فرسودگی زیرساخت‌ها، عدم توانایی سرمایه‌گذاری دولت در این زمینه و عدم علاقه‌ی سرمایه‌گذاران خارجی باعث شده تا بخش‌های وسیعی از این کشور با مشکل کمبود برق روبرو شود.

از جزیره‌ی ثبات تا کشور در حال فروپاشی

می‌توان پرسید، فروپاشی احتمالی تاجیکستان چه پیامدهایی برای ناتو و اتحادیه اروپا به همراه خواهد داشت؟ تاجیکستان پشت جبهه‌ی ناتو در افغانستان و گذرگاه لجستیکی آن محسوب می‌شود. فروپاشی ساختارهای تاجیکستان می‌تواند به گسترش محدوده‌ی فعالیت شبکه‌ی القاعده و طالبان نیز منجر شود.

تاجیکستان به همراه سایر کشورهای آسیای میانه طبق دکترین اتحادیه اروپا، شریک استراتژیک آن محسوب می‌شود. خانم گیزلا هایفا، رئیس جامعه‌ی همکاری‌های فنی وابسته به آلمان در "دوشنبه" پایتخت تاجیکستان، این کشور را دارای ثبات سیاسی می‌داند. اما "مرکز پژوهش‌های شرق" در ورشو هشدار می‌دهد که ادامه‌ی بحران حاکم بر این کشور منجر به بروز ناآرامی‌های وسیع اجتماعی و سیاسی خواهد شد.

MA/DK