۱۱۵ سال است که نام برندگان جایزه نوبل هر سال در فصل پاییز اعلام میشود. چه چیز متخصص مواد منفجرهای را برانگیخت تا یک جایزه صلح را بنیان بگذارد و روند مخفیانه گزینش برندگان نوبل چه پیامدهایی دارد؟
تبلیغات
همه چیز با یک انفجار آغاز شد. اختراع دینامیت ثروت عظیمی را در قرن نوزدهم برای آلفرد نوبل به بار آورد. اما نیروی محرکهای که نوبل را به سوی این اختراع کشاند تجربهای شخصی و دردناک بود: جوانترین برادر آلفرد نوبل هنگام انجام آزمایش با ماده بسیار خطرناک نیتروگلیسرین (رایجترین ماده منفجره در آن زمان) جان خود را از دست داد. این بود که نوبل تصمیم گرفت ماده منفجرهای را اختراع کند که بتوان بیخطر از آن استفاده کرد.
در پی آن گویا نوبل بر اثر یک اتفاق کشف کرد که ترکیب نیتروگلیسرین و خاک دیاتومه ماده منفجره خوبی به دست میدهد که در ضمن میتواند بدون خطر حمل شود. بدین ترتیب دینامیت اختراع شد. او از سال ۱۸۶۷ به تولید این ماده منفجره در کارخانه خودش در نزدیکی شهر "گیستهاخت" آلمان (امروزه واقع در ایالت شلسویگ-هولشتاین) پرداخت. اینکه او خود را صلحدوست میدانست و در عین حال یکی از سلاحهای مهم جنگ را تولید میکرد از نظر تاریخدانان یکی از "وارونهکاریهای تاریخ" بوده است.
نخستین برندگان نوبل
آلفرد نوبل تا زمان درگذشتش در سال ۱۸۹۶ بیش از ۳۵۰ اختراع را به نام خود ثبت کرد و به تأسیس چندین شرکت و آزمایشگاه در بیش از ۲۰ کشور پرداخت. او توانست از این راه ثروت عظیمی بیاندوزد.
پشت پردهی جایزهی نوبل
03:07
نوبل در وصیتنامه خود تعیین کرد که ثروت او پس از مرگش در خدمت تاسیس بنیادی قرار گیرد که هر سال بهترین دانشمندان جهان را برگزیند. معیار اعطای جایزه به یک دانشمند به خواست او باید این باشد که "این شخص در سال گذشته بزرگترین فایده را به بشریت رسانده باشد".
پنج سال بعد، در سال ۱۹۰۱، نخستین جوایز نوبل اهدا شدند. در میان برندگان نوبل آن سال ویلهلم کنراد رونتگن، فیزیکدان آلمانی و کاشف اشعه ایکس بود. کشف اشعه ایکس باعث گسترش امکانات پزشکان برای تشخیص بیماریها شد. اشعه ایکس بعدها نیز برای تحقیق درباره مواد رادیواکتیو حائز اهمیت فراوان بود. در همان سال امیل آدولف فون بهرینگ، پزشک آلمانی نیز به خاطر کشف سرم بیماریهای دیفتری و کزاز به دریافت جایزه نوبل نائل آمد.
جایزه صلح نوبل به خوآن مانوئل سانتوس، رئیس جمهور کلمبیا تعلق گرفت.
جایزه نوبل صلح در سال ۲۰۱۶ به رئیس جمهور کلمبیا تعلق گرفت. به این ترتیب از تلاشهای این سیاستمدار برای پایان دادن به پنج دهه جنگ خونین داخلی با چریکهای فارک با اهدای این جایزه قدردانی شد.
عکس: picture-alliance/AP Photo/F. Vergara
تلاش برای پایان دادن به پنج دهه جنگ خونین در کلمبیا
جایزه صلح نوبل سال ۲۰۱۶ به خوآن مانوئل سانتوس، رئیس جمهور کلمبیا تعلق گرفت. این جایزه برای تلاش رئیس جمهور کلمبیا در راستای پایان بخشیدن به پنج دهه جنگ خونین داخلی با رزمندگان فارک به او اهدا میشود.
عکس: picture-alliance/AP Photo/F. Vergara
تلاش برای دموکراسی در تونس
جایزه صلح نوبل سال ۲۰۱۵ میلادی به هیأت چهارگانه گفتوگوی ملی تونس رسید. کمیته صلح نوبل اعلام کرد، کوششهای هیأت یادشده در جهت برقراری دمکراسی در تونس پس از بهار عربی آن را موفق به دریافت این جایزه کرده است.
عکس: Reuters/NTB scanpix/C. Poppe
در خدمت کودکان
جایزه صلح نوبل سال ۲۰۱۴ به ملاله یوسفزی، دختر ۱۷ ساله پاکستانی و کایلاش ساتیارتی، فعال حقوق کودکان هند اهدا شد. این دو به خاطر فعالیتهایشان برای تحقق حقوق کودکان این جایزه را دریافت کردند.
عکس: AFP/Getty Images/A. Braastad
سازمان منع کاربرد سلاحهای شیمیایی
آکادمی علوم سوئد سازمان "بازدارندگی از به کارگیری جنگافزارهای شیمیایی" را به دلیل "تلاشهای گسترده خود برای از بین بردن سلاحهای شیمیایی" شایسته دریافت جایزه نوبل صلح در سال ۲۰۱۳ دانست. این سازمان در سال ۱۹۹۷ تأسیس شد و بر اساس قراردادی جداگانه با سازمان ملل متحد همکاری دارد. وظیفه اصلی این سازمان نظارت بر اجرای کنوانسیون سازمان ملل در مورد سلاح شیمیایی در جهان است.
عکس: picture-alliance/dpa
اتحادیه اروپا
کمیته نوبل در اسلو در سال ۲۰۱۲ جایزه نوبل صلح را به اتحادیه اروپا اهدا کرد. پیشتر نیز نهادهای بینالمللی موفق به دریافت نوبل صلح شده بودند. این جایزه به خاطر پیشبرد صلح و دموکراسی در اروپا به این نهاد اعطا شد.
عکس: picture-alliance/dpa
سه فعال زن
کمیته نوبل سه فعال زن، الن جانسون-سیرلیف رئیسجمهور لیبریا، توکل کارمن از یمن و لیما گبووی فعال حقوق بشراهل لیبریا را برندگان نوبل صلح ۲۰۱۱ معرفی کرد. الن جانسون-سیرلف ۷۲ ساله، نخستین زن در قاره آفریقاست که به ریاست دولت رسیده است. توکل کارمن یکی از شناختهشدهترین چهرههای مبارزات مردمی در یمن و از بنیانگذاران نهاد "روزنامهنگاران زن مستقل" این کشور است. لیما گبووی، اهل لیبریا فعال حقوق زنان است.
عکس: dapd
لیوشیائوبو
جایزه نوبل صلح سال ۲۰۱۰ میلادی به نویسنده چینی لیو شیائوبو تعلق گرفت. کمیته نوبل صلح او را به دلیل مبارزهای طولانی و بدون خشونت برای حقوق اولیه انسانها در چین شایسته دریافت این جایزه دانست.
عکس: picture-alliance/dpa
باراک اوباما
باراک اوباما دسامبر ۲۰۰۹ در جریان بازدیدی کوتاه از اسلو، جایزه نوبل صلح را دریافت کرد. بسیاری از منتقدان بر این باور بودند رئیسجمهور آمریکا این جایزهی غافلگیرکننده را بسیار زود و حتی به عنوان پیشپرداخت دریافت کرد. اوباما برنامه خود برای جهانی عاری از سلاحهای اتمی را معرفی کرده اما هنوز آن را عملی نکرده است.
عکس: picture-alliance/dpa
مارتی آهتیساری
در سال ۲۰۰۸ بهخاطر تلاشهایش در سه دهه برای برقراری صلح در جهان و حل مناقشات بینالمللی موفق به دریافت جایزه صلح نوبل شد
عکس: Getty Images
راجندرا پاچائوری و ال گور
راجندرا پاچائوری، رئیس هیئت بینالمللی تغییرات جوی سازمان ملل متحد و ال گور، معاون رئیس جمهور آمریکا در دوره بیل کلینتون، در سال ۲۰۰۷ به پاس مبارزات خود برای جلوگیری از تغییرات جوی جایزه نوبل صلح را دریافت کردند.
عکس: picture-alliance/dpa
محمد یونس
محمد یونس بنگلادشی که "بانکدار فقر" خوانده میشد همراه مسمات تسلیم بیگم، مدیر بانکی که او بنیانگذاری کرد سال ۲۰۰۶ جایزه نوبل صلح را دریافت کردند. این بانک به فقرا اعتبار مالی پرداخت میکرد. محمد یونس در این فاصله از پست خود کنارهگیری کرده است. وی در بنگلادش شخصیتی مورد مناقشه به شمار میرود.
عکس: Getty Images/AFP
آژانس بینالمللی انرژی هستهای
آژانس بینالمللی انرژی هستهای و مدیر کل آن محمد البرادعی در سال ۲۰۰۵ جایزه نوبل صلح را از آن خود کردند.
عکس: picture-alliance/dpa
وانگاری ماتای
وانگاری ماتای به عنوان نخستین زن آفریقایی سال ۲۰۰۴ موفق به دریافت نوبل صلح شد. این پروفسور کنیایی به پاس خدمات خود در زمینه توسعه، دموکراسی، صلح، مبارزه برای حقوق زنان و همچنین تلاش بیوقفه برای حفاظت از محیطزیست جایزه نوبل صلح را دریافت کرد. وانگاری ماتای که ۲۵ دسامبر ۲۰۱۱ درگذشت "مادر درختان" لقب گرفته بود
عکس: dapd
شیرین عبادی
حقوقدان ایرانی، شیرین عبادی به عنوان نخستین زن مسلمان برای "شایستگی ویژه در خدمت به صلح" موفق به دریافت نوبل صلح سال ۲۰۰۳ شد. کمیته نوبل با اهدای این جایزه به شیرین عبادی تلاش وی برای دموکراسی، حقوق اولیه انسانها، به ویژه حقوق زنان و کودکان در ایران را ارج نهاد.
عکس: AFP/Getty Images
جیمی کارتر
جیمی کارتر، سی و نهمین رئیسجمهور آمریکا در سال ۲۰۰۲ از سوی آکادمی نوبل برنده جایزه صلح شناخته شد. اقای کارتر این جایزه را به پاس خدماتش برای یافتن راهحلهای صلحآمیز برای بحرانهای بینالمللی و پیشبرد دموکراسی و حقوق بشر در جهان دریافت کرد.
عکس: Getty Images
کوفی عنان و سازمان ملل متحد
کمیته نوبل صلح جایزه سال ۲۰۰۱ را به طور مشترک به کوفی عنان و سازمان ملل متحد اهدا کرد.
عکس: picture-alliance/dpa
کیم دای جونگ
کیم دای جونگ، رئیسجمهور سابق کره جنوبی در سال ۲۰۰۰ به خاطر سیاستهای تنشزدایی در برابر کره شمالی جایزه صلح نوبل را دریافت کرد.
عکس: picture-alliance/dpa
عکس 171 | 17
جایزه نوبل اقتصاد از سال ۱۹۶۹
محققان بزرگ آلمانی دیگری چون آلبرت اینشتین و ماکس پلانک نیز برنده جایزه نوبل بودهاند. در رشتههای دیگر نیز برای نمونه ماری کوری در شیمی، روبرت کخ در پزشکی و توماس مان در ادبیات جایزه نوبل را دریافت کردند. از سال ۱۹۶۹ نوبل رشته اقتصاد نیز به جوایز نوبل اضافه شد.
جایزه صلح برای آلفرد نوبل از اهمیت ویژهای برخوردار بود. این جایزه نوعی جبران مافات بود به خاطر اختراع او، دینامیت، که استفاده از آن در جنگها موجب مرگ هزاران نفر شده بود. نوبل هنگام تولید دینامیت بیش از هر چیز به استفاده از آن برای بهرهبرداری از معادن و ساخت راهآهن فکر کرده بود. او در پایان عمرش دچار عذاب وجدانی شدید بود و خود را در کشته شدن انسانها در جنگ مقصر میدانست.
بخصوص رابطه دوستی نوبل با برتا فون سوتنر، رماننویس و فعال صلحطلب اتریشی که در سال ۱۹۰۵ جایزه نوبل صلح را دریافت کرد، ایدههای صلحجویانه را در او تقویت کرد. نوبل درباره آرزوی خود برای برقراری صلح در جهان نوشته است: «دلم میخواهد وسیله یا ماشینی با چنان تاثیری اختراع کنم که هر گونه جنگ در آینده را ناممکن کند.»
اهدای جوایز بوسیله چهار کمیته
جوایز نوبل به طور رسمی در تاریخ ۱۰ دسامبر، سالمرگ آلفرد نوبل، اهدا میشوند. اما نام برندگان جوایز نوبل در ماه اکتبر اعلام میگردد. چهار کمیته درباره برندگان تصمیم میگیرند: آکادمی سلطنتی علوم سوئد (فیزیک، شیمی، اقتصاد)، مجمع نوبل انستیتوی کارولینسکا (فیزیولوژی یا پزشکی) و آکادمی سوئد (ادبیات).
جایزه نوبل صلح را کمیته جایزه نوبل نروژ اعطا میکند که متشکل از پنج نفر است. این پنج نفر توسط پارلمان نروژ انتخاب میشوند. سوئد و نروژ در زمان زندگی نوبل اتحادیهای را تشکیل میدادند که در سال ۱۹۰۵ به طور مسالمتآمیز منحل شد و نوبل میخواست که هر دو بخش سرزمین پدریاش را در روند اهدای جوایز شرکت دهد.
در کنار شهرت و افتخار حدود ۹۰۰ هزار یورو عاید هر یک از برندگان جایزه نوبل میشود.
باب دیلن برنده جایزه نوبل ادبی سال ۲۰۱۶ • نگاهی به برندگان سالهای گذشته
جایزه نوبل ادبی سال ۲۰۱۶ به باب دیلن تعلق گرفت. نگاهی تصویری به برندگان جایزه نوبل ادبی سالهای گذشته.
عکس: picture alliance/dpa/D. Castello
باب دیلن، برنده جایزه ادبی نوبل ۲۰۱۶
باب دیلن یک هنرمند توانمند است. خواننده، نوازنده، ترانهسرا و نویسنده. بارها نام باب دیلن در بین نامزدهای دریافت جایزه نوبل ادبی دیده شد، ولی این بار او موفق شد جایزه را از آن خود کند.
عکس: picture-alliance/akg-images
سوتلانا آلکسیویچ برنده نوبل ادبی ۲۰۱۵
آلکسیویچ نویسندهای است از بلاروس. کسی که به مشکلات اجتماعی در رمانهایش پرداخته و از آن جمله به فجایعی که خود بشر ایجاد کرده. کتاب او درباره فاجعه اتمی چرنوبیل نمونهای موفق از کار این نویسنده شجاع است.
عکس: DW/M. Müller
پاتریک مودیانو (برنده نوبل ادبی ۲۰۱۴)
جایزه نوبل ادبی سال ۲۰۱۴ به پاتریک مودیانو، نویسنده فرانسوی تعلق گرفت. چند اثر از این نویسنده فرانسوی به زبان فارسی هم منتشر شده است. از آن جمله است "خیابان بوتیکهای خاموش". مودیانو متولد سال ۱۹۴۵ است و در بسیاری از کارهای خود به جنگ جهانی دوم پرداخته است.
عکس: picture-alliance/dpa/P. Kovarik
آلیس مونرو (برنده نوبل ادبی ۲۰۱۳)
آکادمی علوم سوئد جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۳ را به آلیس مونورو، نویسنده کانادایی، اهدا کرد. اعضای آکادمی در اطلاعیه خود خانم مونرو را "استاد داستان کوتاه معاصر" لقب دادند.
عکس: AFP/Getty Images
مو یان (برندهی نوبل ادبی ۲۰۱۲)
مو یان یکی از برجستهترین نویسندگان چین به شمار میآید. او بخاطر نگارش رمانهای تاریخی و بکارگیری عناصر افسانههای چینی در داستانهایش شهرتی منحصر به فرد دارد. برخی منتقدان وی را خالق "رئالیسم توهمی" میدانند. مو یان با انتشار رمان «ذرت سرخ» در سال ۱۹۸۷ آوازهای جهانی یافت. تا کنون چند داستان کوتاه از او به فارسی ترجمه شده است.
عکس: picture-alliance/dpa
توماس ترانسترومر (برندهی نوبل ادبی ۲۰۱۱)
جایزه نوبل ادبی سال ۲۰۱۱ به توماس ترانسترومر، شاعر و نویسنده هشتاد ساله سوئدی، تعلق گرفت. کمیته ادبی نوبل در توضیح این گزینش گفته است: «ترانسترومر ما را از میان تصاویر فشرده و پررنگ و لایه به راههای منتهی به واقعیات هدایت میکند.» گزیدهای از آثار ترجمهشدهی او به فارسی: «مجمعالجزایر رویا (مجموعه اشعار)».
عکس: picture-alliance/dpa
ماریو بارگاس یوسا (برندهی نوبل ادبی ۲۰۱۰)
ماریو بارگاس یوسا در سال ۱۹۳۶ در پرو به دنیا آمده و یکی از مهمترین رماننویسان معاصر آمریکای جنوبی محسوب میشود. آکادمی نوبل از یوسا به عنوان خالق آثاری نام برده که در آن وی به "ترسیم پیکرههای قدرت" پرداخته و نگاه نافذی به "مقاومت، طغیان و شکست فردی" دارد. گزیدهای از آثار ترجمه شدهی او به فارسی: «سردستهها»، «سالهای سگی»، «جنگ آخرالزمان»، «مرگ در آند»، «موجآفرینی».
عکس: AP
هرتا مولر (برندهی نوبل ادبی ۲۰۰۹)
هرتا مولر در سال ۱۹۵۳ در یک روستای آلمانیزبان در غرب رومانی به دنیا آمده و همهی آثار او به زبان آلمانی هستند. طبق اعلام آکادمی نوبل، هرتا مولر نویسندهای است که "با تمرکز بر شعر و نثر ساده، دورنمای زندگی کسانی را که زندگیشان مصادره شده به تصویرمیکشد". اثر ترجمه شدهی او به فارسی: «سرزمین گوجههای سبز».
عکس: picture-alliance/dpa
ژانماری گوستاو لوکلزیو (برندهی نوبل ادبی ۲۰۰۸)
لوکلزیو در سال ۱۹۴۹ به دنیا آمده و از نویسندگان معاصر فرانسه محسوب میشود. آکادمی سوئد او را نویسندهای با ریشهی اروپایی ولی شهروند جهانی نامیده است. لوکلزیو تا کنون بیش از ۳۰ کتاب به صورت جستارها، داستانهای کوتاه و رمان منتشر ساخته و افزون بر آن، در کار ترجمهی اسطورهشناسی هندی نیز دست دارد. اثر ترجمه شدهی او به فارسی: «بیابان».
عکس: AP
دوریس لسینگ (برندهی نوبل ادبی ۲۰۰۷)
دوریس لسینگ در سال ۱۹۱۹ در کرمانشاه به دنیا آمد و پس از مدتی با خانواده خود به منطقهای در جنوب آفریقا مهاجرت کرد که اکنون زیمبابوه نام دارد. پدیده نژادپرستی و مبارزه با آن و نیز رابطه زن و مرد از جمله موضوعاتی است که این نویسنده بریتانیایی در آثار خود به آنها پرداخته. گزیدهای از اثار ترجمهشدهی او به فارسی: «رهنمودهایی برای نزول در دوزخ»، «فرزند پنجم»، «چال مورچه»، «علفها آواز میخوانند».
عکس: AP
اورهان پاموک (برندهی نوبل ادبی ۲۰۰۶)
اروهان پاموک در سال ۱۹۵۲ در استانبول به دنیا آمد. از دید منتقدان ادبی کمتر نویسندهی معاصری تا به این حد در جستجوی ریشههای تاریخی شرق در غرب و رد پای غرب در شرق بوده است. گزیدهای از آثار ترجمه شدهی او به فارسی: «قلعه سفید»، «زندگی نو»، «نام من سرخ»، «چهره پنهان».
عکس: DW
هارولد پینتر (برندهی نوبل ادبی ۲۰۰۵)
هارولد پینتر نویسنده، نمایشنامهنویس و کارگردان بریتانیایی در سال ۱۹۳۰ در لندن به دنیا آمد. او ترس را که نیروهای مرموز و ناشناخته در زندگی روزمرهی انسانها پدید میآورند موضوع اصلی کار خود قرار داد و افزون بر آن به ارتباط و پیوندهای انسانی پرداخت. پینتر در دسامبر سال ۲۰۰۸ از جهان رفت. گزیدهای از آثار ترجمه شدهی او به فارسی: «بازگشت به خانه»، «خیانت»، «پیشخدمت»، «وقت ضیافت» و «جشن تولد».
عکس: AP
الفریده یلینک (برندهی نوبل ادبی ۲۰۰۴)
الفریده یلینک در سال ۱۹۴۶ در اتریش متولد شد و نخستین رمان خود را در سال ۱۹۷۰ منتشر کرد. او که در آثار خود به موضوعهای سیاسی اجتماعی میپردازد، دهمین زنی بود که توانست جایزه نوبل ادبی را از آن خود کند. از دید کمیته نوبل الفریده یلینک در آثارش از زبانی خاص برای بیان کلیشههای جذاب جامعه استفاده میکند.
عکس: AP
جان ماکسول کوئتزی (کوتسی) (برندهی نوبل ادبی ۲۰۰۳)
کوئتزی که تباری هلندی دارد و در سال ۱۹۴۴ در آفریقای جنوبی به دنیا آمده، با انتشار نخستین اثرش «سرزمینهای گرگ و میش» در سال ۱۹۷۴ سر زبانها افتاد. به گفتهی او، راه سومی میان حرف زدن و سکوت وجود دارد و آن ادبیات است. گزیدهای از آثار او به فارسی: «آقای فو»، «سرزمینهای گرگ و میش»، «در انتظار بربرها»، «کودکی»، «عصر آهن».
ایمره کرتس درسال ۱۹۲۹ در بوداپست، پایتخت مجارستان، به دنیا آمد. به ویژه پس از فروپاشی بلوک شرق، شهرت کرتس در پی ترجمهی آثارش به زبانهای مختلف فزونی گرفت. کمیته نوبل از کرتس به عنوان نویسندهای یاد کرده که در نوشتههای خود بر تجربهی شکنندهی فرد در برابر خودکامگی وحشیانهی تاریخ صحه میگذارد. اثر ترجمه شدهی او به فارسی: «رمان پلیسی».
عکس: AP
وی. اس. نایپل (برندهی نوبل ادبی ۲۰۰۱)
نیاپل در سال ۱۹۳۲ در ترینیداد به دنیا آمده و تباری هندی دارد. این نویسندهی بریتانیایی به نقاط گوناگون جهان از جمله ایران سفر کرده و افزون بر رمانهای متعدد، سفرنامههایی نیز منتشر کرده است. گزیدهای از آثار ترجمه شدهی او به فارسی: «خانهای برای آقای بیسواس» و «خم رودخانه».
عکس: AP
گائو شینگجیان (برندهی نوبل ادبی ۲۰۰۰)
گائو شینگجیان که در سال ۱۹۴۰ در چین به دنیا آمد، در اواسط دههی هشتاد میلادی پس از مدتی اقامت در آلمان راهی فرانسه شد و پس از فاجعهی میدان صلح آسمانی در پکن در سال ۱۹۸۹ به فرانسه پناهنده شد. او اکنون نیز تابعیت این کشور را دارد. اعطای نوبل ادبی به شینگجیان خشم دولت چین را برانگیخت. اثر ترجمهی شدهی او به فارسی: «کوهسار حجان».
عکس: AP
گونتر گراس (برندهی نوبل ادبی ۱۹۹۹)
گونتر گراس که علاوه بر نویسندگی در عرصه گرافیک و پیکرتراشی نیز شهرت دارد، در سال ۱۹۲۷ در شهر گدانسک (آلمانی: دانتسیگ) به دنیا آمد. از دید آکادمی نوبل، گراس چهرهی از یاد رفتهی تاریخ را با داستانهایش ترسیم کرده است. گزیدهای از آثار ترجمه شدهی او به فارسی: «طبل حلبی»، «قرن من»، «موش و گربه»، «آوای وزغ»، «در حال پوست کندن پیاز».
عکس: dapd
ژوزه ساراماگو (برندهی نوبل ادبی ۱۹۹۸)
ژوزه ساراماگو در سال ۱۹۲۲ در نزدیک لیسبون، پایتخت پرتغال، به دنیا آمد. شهرت ساراماگو در ایران با انتشار کتاب «کوری» آغاز شد که تا کنون در سه ترجمه مختلف روانه بازار شده است. ساراماگو در سال ۲۰۱۰ از دنیا رفت. گزیدهای از آثار ترجمه شدهای او به فارسی: «کوری»،«سال مرگ ریکاردو ریس»، «بلم سنگی»، «انجیل به روایت عیسی مسیح»، «همه نامها»، «بینایی».
عکس: AP
داریو فو (برندهی نوبل ادبی ۱۹۹۷)
داریو فو که در سال ۱۹۲۶ به دنیا آمده، یکی از شناختهشدهترین نویسندگان ایتالیا محسوب میشود و افزون بر نویسندگی به کارگردانی، طراحی صحنه و لباس و بازیگری نیز پرداخته است. او به خاطر موضعگیریهای انتقادیاش نیز سر زبانها بوده است. گزیدهای از آثار ترجمه شدهی او به فارسی: «اسرار کمدی»، «مرگ یک آنارشیست»، «نگهبان تقاطع جاده و راهآهن».
عکس: AP
ویسلاوا شیمبورسکا (برندهی نوبل ادبی ۱۹۹۶)
ویسلاوا شیمبورسکا در سال ۱۹۲۳ در لهستان به دنیا آمده و از شاعران بهنام کشورش محسوب میشود. از دید آکادمی نوبل در شعر شیمبورسکا تاریخ و بیولوژی بهشکل ذرههایی از واقعیتهای بشری به نمایش درآمدهاند. اثر ترجمهشدهی او به فارسی: «آدمها روی پل».
عکس: AP
شیموس هینی (برندهی نوبل ادبی ۱۹۹۵)
شیموس هینی، شاعر، نویسنده و نمایشنامهنویس مشهور ایرلند شمالی، افزون بر دریافت جایزه نوبل ادبی، جوایز معتبر دیگری چون جایزه تی. اس. الیوت را نیز کسب کرد. هینی بیش از همه به خاطر اشعار موسوم به پستمدرن خود در دنیا شهرت دارد. هینی در روز ۳۰ اوت ۲۰۱۳ در سن ۷۴ سالگی درگذشت. گزیدهای از آثار ترجمه شدهی او به فارسی: «مرگ یک ناتورالیست».
عکس: picture alliance/APA/picturedesk.com
کنزابورو اوئه (برندهی نوبل ادبی ۱۹۹۴)
کنزابورو اوئه که از نویسندگان صاحبنام ژاپنی محسوب میشود، در سال ۱۹۳۵ به دنیا آمد. او در بین دوستداران کتاب در ايران نیز نامی آشناست و آثار گوناگونی از او تا کنون به فارسی برگردانده شده است، از جمله «روزی که او خود اشکهای مرا پاک خواهد کرد»، «فریاد خاموش» و «شکار».
عکس: picture-alliance/dpa
عکس 231 | 23
تلفن به برندگان
برندگان جایزه نوبل همواره از طریق تلفن از برنده شدن خود باخبر میشوند و به طور رسمی به آنها گفته میشود که مهمترین جایزه علمی دنیا نصیبشان شده است. از این رو بسیاری از محققان برجسته دنیا از آغاز ماه اکتبر از تلفنشان غافل نمیشوند.
بدین ترتیب گاه صحنههایی خندهدار یا بیهمتا به وجود میآید: دانشمندان آمریکایی که بر اثر زنگ تلفن از خواب عمیق بیدار شدهاند و طول میکشد تا بفهمند چه چیز به آنها گفته میشود؛ مزاحمهای تلفنی محض خنده از طرف کمیته نوبل به محققانی که جایزهای نبردهاند زنگ میزنند و به آنها میگویند که جایزه نوبل قرار است به آنها اهدا بشود؛ محققانی که بر عکس فکر میکنند که تلفن کمیته نوبل به آنها شوخیای بیمزه است.
در سال ۲۰۱۱ هیأت ژوری جایزه نوبل پزشکی را به رالف اشتاینمان اهدا کرد، اما این دانشمند سه روز پیش از اعلام تعلق جایزه به او از دنیا رفته بود.
باید گفت که بیشتر برندگان جایزه نوبل دستکم حدس میزنند که به عنوان برنده انتخاب خواهند شد، چون در هیأت ژوری هم محققان برجسته سراسر دنیا هستند که با یکدیگر در ارتباطند.
جنجالبرانگیزترین برندگان جوایز نوبل در یک نگاه
جایزه نوبل از زمان اهدای آن برای اولین بار در سال ۱۹۰۱ تا به امروز، همیشه جنجالبرانگیز بوده است؛ چه در مورد آنهایی که آن را دریافتکردهاند، چه آنهایی که رد کردهاند و چه در مورد شخصیت مهمی که نوبل هرگز به او اهدا نشد.
عکس: picture-alliance/akg-images
"پدر سلاحهای شیمیایی"
یکی از جنجالیترین برندگان جایزه نوبل، فریتز هابر دانشمند آلمانی بود. او در سال ۱۹۱۸ نوبل شیمی را برای ابداع روشی برای تولید گاز آمونیاک در شرایط آزمایشگاهی دریافت کرد؛ دستاوردی مهم برای تولید کودهای شیمیایی که وقوع انقلابی در صنعت جهانی تولید غذا را رقم زد. هابر اما به دلیل توسعه دانش تولید گازهای سمی کلر در نبرد سنگر به سنگر در جنگ جهانی اول به عنوان "پدر سلاحهای شیمیایی" نیز شناخته میشد.
عکس: picture-alliance/akg-images
کشف مرگبار
اوتو هان، دیگر دانشمند آلمانی بود که در سال ۱۹۴۵ نوبل شیمی را به خاطر کشف شکاف هستهای از آن خود کرد. اگر چه او خود هیچگاه روی بعد نظامی این کشفاش کار نکرد، اما این یافته به طور مستقیم به ساخت و توسعه بمب اتمی منجر شد. کمیته نوبل در اصل قصد داشت این جایزه را در سال ۱۹۴۰ به هان اهدا کند، اما در نهایت او پنج سال بعد، چند ماه پس از بمباران اتمی هیروشیما و ناگازاکی این جایزه را دریافت کرد.
عکس: picture-alliance/G. Rauchwetter
کشف ممنوعه
پل مولر، دانشمند سوئیسی در سال ۱۹۴۸ نوبل پزشکی را به خاطر کشف سم "د.د.ت" بدست آورد. استفاده از این آفتکش در جریان جنگ جهانی دوم و سالهای پس از آن زندگی میلیونها نفر را نجات داد. اما دانشمندان محیط زیست بعدها استدلال کردند که د.د.ت تهدیدی برای سلامت انسان و حیات وحش به شمار میرود. در حال حاضر استفاده از این آفتکش کشاورزی در سراسر جهان ممنوع است.
عکس: picture-alliance/dpa/UN
خشم هیتلر، استعفای دو عضو کمیته نوبل
نوبل صلح را شاید بتوان جنجالیترین جایزه از مجموعه نوبل دانست. در سال ۱۹۳۵ کارل فن اوسیتزکی، فعال صلحطلب آلمانی، به خاطر افشای افزایش توان تسلیحاتی محرمانه آلمان، نوبل صلح را دریافت کرد. دو تن از اعضای کمیته نوبل در واکنش به این تصمیم استعفا دادند. اوسیتزکی پیشتر به همین خاطر زندانی شده بود. هیتلر، دیکتاتور نازی، خشمگین از این انتخاب، کمیته نوبل را به دخالت در امور داخلی آلمان متهم کرد.
عکس: Bundesarchiv 183-R70579
رد جایزه، اعزام نماینده
تصمیم کمیته نوبل برای اهدای جایزه صلح به هنری کیسینجر، وزیر خارجه آمریکا و لهدوک تو، سیاستمدار ویتنامی در سال ۱۹۷۳ انتقادات زیادی را برانگیخت. دو تن از اعضای کمیته نوبل استعفا دادند. این جایزه برای به رسمیت شناختن تلاشها برای تحقق صلح در جنگ ویتنام در نظر گرفته شده بود، اما تو آن را نپذیرفت. کیسینجر در مراسم حاضر نشد و نمایندهای را به جای خود فرستاد. جنگ ویتنام دو سال بعد از آن هم ادامه داشت.
عکس: picture-alliance/dpa
آزادیخواه و دیکتاتور
اهدای جایزه نوبل اقتصاد به میلتون فریدمان، اقتصاددان آمریکایی، در سال ۱۹۷۶ اعتراضات بینالمللی گستردهای را به ویژه در میان چپها، برانگیخت. دلیل این اعتراضات همکاری فریدمن با آگوستو پینوشه، دیکتاتور شیلی بود. فریدمن یک سال پیش از آن به شیلی سفر کرده بود. منتقدان استدلال میکردند که تئوریهای فریدمن الهامبخش رژیمی بوده که هزاران نفر از شهروندانش را شکنجه کرده و به قتل رسانده است.
عکس: PD
هدفی دستنیافتنی
جایزه نوبل صلح مشترک میان عرفات رهبر فلسطین، شیمون پرز وزیر خارجه اسرائیل و اسحاق رابین نخستوزیر اسرائیل در سال ۱۹۹۴ در اصل به امید پیشبرد مذاکرات صلح خاورمیانه به این سه نفر اهدا شد. یک عضو کمیته نوبل در پی اتخاد این تصمیم عرفات را "تروریست" خوانده و استعفا داد. مذاکرات صلح هم متوقف شدند و رابین یک سال بعد توسط یک جوان وطنپرست اسرائیلی ترور شد.
عکس: Jamal Aruri/AFP/Getty Images
خاطرات مناقشهبرانگیز
ریگوبرتا منچو، سیاستمدار گواتمالایی، در سال ۱۹۹۲ به پاس "تلاش برای تحقق عدالت اجتماعی و آشتی قومی و فرهنگی" نوبل صلح را دریافت کرد. اندکی بعد اما گفته شد که خاطرات وی تا اندازهای ساختگی بودهاند. هر چند گزارش وی در مورد نسلکشی گواتمالاییهای بومی برای وی شهرت به همراه داشت، با این حال بسیاری معتقد بودند که منچو شایسته دریافت نوبل صلح نبوده است.
عکس: picture-alliance/dpa/D. Fernandez
جایزه زودرس
زمانی که باراک اوباما در سال ۲۰۰۹ جایزه نوبل صلح را دریافت کرد، بسیاری شوکه شدند؛ از جمله خود او. این جایزه در حالی به پاس "تلاشهای فوقالعاده برای تحکیم دموکراسی بینالمللی و همکاری میان ملتها" به اوباما داده شد که کمتر از یک سال بود که او به مقام ریاستجمهوری آمریکا رسیده بود. منتقدان و شماری از هوادارانش معتقد بودند این جایزه زودتر از آنکه او واقعا بتواند کاری انجام دهد، به وی داده شده است.
عکس: picture-alliance/dpa
نوبل پس از مرگ
نوبل پزشکی در سال ۲۰۱۱ به ژول اُفمن، بروس بویتلر و رالف اشتاینمن برای کشف "اصول بنیادی فعالکننده ساختار ایمنی و مصونیت بدن" رسید. مشکل اینجا بود که اشتاینمن چند روز پیش از اعلام این خبر درگذشته بود و طبق قوانین نوبل، جایزه نباید پس از مرگ به شخصی تعلق بگیرد. اما کمیته نوبل اعلام کرد که در تصمیماش تجدیدنظر نخواهد کرد، زیرا اعضای کمیته به هنگام تصمیمگیری از درگذشت اشتاینمن آگاه نبودهاند.
عکس: picture-alliance/dpa/Rockefeller University
غفلت بزرگ
جایزه نوبل هم به خاطر کسانی که آن را دریافت کردهاند و هم کسانی که آن را رد کردهاند، جنجالبرانگیز بوده است. مهاتما گاندی، رهبر هند، پنج بار برای دریافت نوبل صلح نامزد شد اما هیچگاه آن را دریافت نکرد. در سال ۲۰۰۶ یکی از اعضای کمیته نوبل گفت: «بزرگترین غفلت ما در تاریخ ۱۰۶ ساله اهدای نوبل بدون تردید این بوده است که نوبل صلح هیچگاه به مهاتما گاندی اهدا نشد.»