تاکید بی‌سابقه بر نقش خامنه‌ای در مذاکرات هسته‌ای
۱۳۹۳ آبان ۱۹, دوشنبه
مذاکرات هسته‌ای میان محمد جواد ظریف و همتای آمریکایی‌اش جان کری که روز یک‌شنبه با حضور کاترین اشتون در مسقط آغاز شد روز دوشنبه (۱۰ نوامبر/ ۱۹ آبان) ادامه یافت.
ناظران معتقدند از آن‌جا که دو هفته بیشتر به پایان مهلت تعیین شده (۲۴ نوامبر/ ۳ آذر) برای دست‌یابی به توافق نهایی نمانده، گفت‌وگوهای مستقیم مقام‌های ارشد ایران و آمریکا می‌تواند تعیین‌کننده باشد.
در چنین شرایطی انتشار یک مصاحبه و یک مقاله در پایگاه رسمی اینترنتی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر جمهوری اسلامی و نشر مطالبی در صفحه توییتر منسوب به علی خامنه‌ای با محور مذاکرات هسته‌ای نمی‌تواند اتفاقی باشد.
تائید ضمنی نامه اوباما
مطلب نخست گفت‌وگویی است که مسئولان این دفتر با عباس عراقچی، معاون ظریف و از اعضای ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران انجام داده‌اند و همزمان با آغاز دور اول مذاکرات در مسقط منتشر شد.
مطلب دوم بازنشر یادداشتی است با تیتر "درباره نامه اوباما به رهبری" که همان روز در روزنامه کیهان منتشر شده بود. مسئولیت این روزنامه را حسین شریعتمداری، نماینده خامنه‌ای در موسسه کیهان بر عهده دارد که سخنگوی غیر رسمی دفتر او محسوب می‌شود.
صفحه ویژه برنامه هسته‌ای ایران
تحلیلگران انتشار این مطلب در کیهان و بازنشر آن در وب‌گاه دفتر خامنه‌ای را نشانه‌ی تایید وجود این نامه ارزیابی می‌کنند.
در روزهای گذشته سه نشریه آمریکایی "نیویورک تایمز"، "وال‌استریت ژورنال" و "فارین پالیسی" از فرستادن نامه‌ای توسط رئیس جمهور آمریکا برای رهبر جمهوری اسلامی خبر داده‌اند که اوباما حاضر به تایید یا تکذیب آن نشده است.
همزمان با انتشار این مصاحبه و مقاله، حساب کاربری منتسب به دفتر خامنه‌ای در توییتر سه مطلب به زبان انگلیسی منتشر کرد که یکی مربوط به اسرائیل و دو تای دیگر در ارتباط با مذاکرات هسته‌ای هستند.
مسیر را دولت‌ها مشخص نمی‌کنند
در بیش از یک دهه گذشته که مناقشه و مذاکره بر سر فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ادامه داشته و در حدود یک سالی که گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا علنی انجام می‌شود، سابقه نداشته که همزمان با آغاز حساس‌ترین دور مذاکرات وب‌گاه رسمی دفتر خامنه‌ای چنین گسترده به بازتاب دیدگاه‌های او و نقشی که در این پرونده بر عهده دارد بپردازد.
به نظر می‌رسد دفتر خامنه‌ای با این اقدام قصد فرستادن پیام‌های مشخصی را دارد که بی‌ارتباط با نتیجه احتمالی مذاکرات مسقط که عراقچی آن را کلیدی خوانده نیست.
یکی از مهم‌ترین محورهای سخنان عراقچی این است که از دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی تا دوره حسن روحانی "سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران همواره از اصول مشخصی پیروی کرده" که تعیین کننده نهایی آن خامنه‌ای است.
او می‌گوید ممکن است "دولت‌ها در تاکتیک‌ها و یا ادبیات با یکدیگر تفاوت‌هایی داشته باشند، یا این‌که در برخی مقاطع خلاقیت‌های دیپلماتیک بیشتر یا کمتر باشد" اما این سیاست‌ها "همواره از یک چهارچوب ثابت و ساختار مشخص برخوردار بوده است".
تعیین میزان غنی‌سازی مورد نیاز
به گفته‌ی عراقچی، خامنه‌ای هر جا تشخیص داده که برای تأثیرگذاری بر روند مذاکرات لازم است وارد عرصه شود، این کار را کرده و "اتفاقاً در نتایج مذاکرات تأثیرگذار هم بوده است".
او یکی از این نمونه‌ها را زمانی عنوان کرد که کشورهای غربی با غنی‌سازی اورانیوم در مقیاس صنعتی در ایران مخالفت می‌کردند اما با طرح نیاز "۱۹۰ هزار سو" ظرفیت غنی‌سازی از سوی خامنه‌ای طرف مقابل عقب‌نشینی کرد.
"سو" واحد سنجش میزان غنی‌سازی در دستگاه‌های سانتریفیوژ است. خامنه‌ای تابستان امسال با تاکید بر این که نیاز قطعی ایران به غنی‌سازی معادل ۱۹۰ هزار سو است، گفته بود که "ممکن است این نیاز مال امسال و دو سال دیگر و پنج سال دیگر نباشد".
رهبر جمهوری اسلامی در یک سال گذشته بارها نسبت به ثمربخش بودن مذاکره با کشورهای غربی ابراز بدبینی کرده و طرف اصلی مذاکرات، آمریکا را غیرقابل اعتماد خوانده است.
عضو تیم مذاکره‌کننده ایران درباره بدبینی‌های خامنه‌ای گفت: «پشت‌گرمی‌های ایشان، رهنمودها و راهنمایی‌ها، و از سوی دیگر بیان دیدگاه‌های بدبینانه‌ی ایشان نسبت به نیات و اهداف طرف مقابل در مذاکرات، که کاملاً به‌حق هم بود، همه و همه بر روند کاری تیم مذاکره‌کننده بسیار تأثیرگذار بوده است.»
زمینه‌سازی برای پیروزی یا شکست مذاکرات
عراقچی همچنین گفته است: «اساساً خوی مذاکراتی غربی‌ها مثل خوی رفتاریشان در سیاست خارجی است؛ زیاده‌خواهانه و زیاده‌طلبانه و از موضع استکباری و خودبرتربینی. با عنایت به ارشادهای مقام معظم رهبری ما به‌شدت با این رفتار در مذاکرات مقابله کرده‌ایم.»
معاون وزیر خارجه اظهارات برخی از مقام‌های غربی، از جمله اوباما مبنی بر این که ایران به خاطر فشار تحریم پای میز مذاکره نشسته را جنگ روانی خوانده و می‌افزاید: «اتفاقاً "مقاومت" ما در بحث هسته‌ای به رمز قدرت ایران و یک انرژی متراکم برای ایستادگی تبدیل شد.»
اظاهرا آنچه به نقل از عراقچی در وب‌گاه دفتر خامنه‌ای نقل شده، قرار است پیش از هر چیز به خواننده بقبولاند، به نتیجه رسیدن احتمالی مذاکرات مدیون هوشیاری و رهنمودهای خامنه‌ای، و شکست احتمالی آن پیامد پایداری ایران در مقابل "نظام سلطه" به رهبری اوست.
یادداشت سعدالله زارعی در روزنامه کیهان که در وب‌گاه خامنه‌ای باز نشر شده نیز در همین چارچوب قابل فهم است و بیشتر به سناریوی شکست احتمالی مذاکرات گرایش دارد.
«نامه اوباما برای کسب اجازه بود»
"وال استریت ژورنال" که پنج‌شنبه گذشته (۶ نوامبر/ ۱۵ آبان) خبر ارسال نامه اوباما به خامنه‌ای را منتشر کرد نوشت که رئیس جمهور آمریکا در این نامه به تشریح منافع مشترک کشورها در مقابله به تروریست‌های گروه "دولت اسلامی" (داعش سابق) پرداخته است.
بر پایه این گزارش، اوباما حدود یک ماه پیش در نامه‌ای به رهبر جمهوری اسلامی تاکید کرده که هر گونه همکاری در مقابله با تروریست‌های "دولت اسلامی" به میزان زیادی مشروط به دست یافتن ایران به یک توافق جامع هسته‌ای با قدرت‌های جهانی است.
زارعی در یادداشت خود به نقل از رسانه‌هایی که هویت‌شان مشخص نشده مدعی است، باراک اوباما در نامه به "حضرت امام خامنه‌ای" از او خواسته که "بدون در نظر گرفتن سیاست‌های آمریکا در سوریه، برای مقابله با داعش به آمریکا اجازه دهد در این رابطه نقشی داشته باشد".
ین ادعا در حالی مطرح شده که جلوگیری از پیشروی نیروهای "دولت اسلامی" در بسیاری از مناطق با پشتیبانی بمباران‌های هوایی ائتلافی بین‌المللی به رهبری آمریکا ممکن شده و ایران به همکاری با آن دعوت نشده است.
شباهت‌های سه مطلب همزمان
زارعی در بخش پایانی یادداشت خود نوشت، خامنه‌ای ضمن این که دست کارشناسان را در بررسی چنین موضوع‌هایی باز می‌گذارد، به یک نکته کلیدی نیز اشاره می‌کند و آن این که: «ملت ایران به آمریکا اعتماد ندارد. آنان در زیر دستکش‌های مخملین، دست‌های چدنی پنهان کرده‌اند.»
به عبارت دیگر نویسنده کیهان نیز مانند عراقچی در همان روزی که مذاکرات مسقط آغاز شد، بر بدبینی خامنه‌ای نسبت به آمریکا و غیرقابل اعتماد دانستن غرب توسط او تاکید می‌کند.
پیام‌های توییتری حساب کاربری منتسب به دفتر خامنه‌ای نیز به نوعی تکرار محورهای اصلی سخنان منتشر شده از معاون وزیر خارجه در گفت‌وگو با وب‌گاه این دفتر است.
در یکی از پیام‌ها با تاکید بر حمایت‌های خامنه‌ای از مذاکره‌کنندگان هسته‌ای در یک سال گذشته "خطوط قرمز" این مذاکرات از دیدگاه او در ۱۱ بند تشریح شده است.
در بند هشتم "تأمین نیاز قطعی کشور در زمینه ظرفیت غنی‌سازی به میزان ۱۹۰ هزار سو" یکی از این خطوط توصیف شده و در بند دهم تاکید می‌شود: «این مذاکرات فقط در مورد مسائل هسته‌ای است و لاغیر.»
بیشتر بخوانید: استراتژی رهبری جمهوری اسلامی برای لغو تحریم‌ها
کیهان: الان توافق نشود بهتر است
این خطوط قرمز همان‌هایی است که عراقچی هم به آن‌ها اشاره دارد و بند آخر نیز سخنی است که خامنه‌ای بارها تکرار کرده است: «تا دشمنی آمریکایی‌ها و اظهارات خصمانه‌شان درباره ایران ادامه دارد، تعامل با آن‌ها نیز هیچ وجهی ندارد.»
پیام توییتری دیگر، تصویری است از نگه داشتن پایه میز مذاکرات ایران توسط قشرهای مختلف از جمله نظامیان و کارگران که کنار آن از قول رهبر جمهوری اسلامی نوشته شده: «دیپلماسی موفق بر قدرت درونی کشور تکیه دارد.»
عراقچی در گفت‌وگو با وب‌گاه دفتر خامنه‌ای با اشاره به تعلیق موقت غنی‌سازی اورانیوم در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی آن را "تجربه‌ای ناموفق اما لازم" خواند.
معاون وزیر خارجه در ادامه گفت: «این تجربه موجب شد تا به مردم و خودمان ثابت شود که حقوق جمهوری اسلامی ایران، صرفاً از طریق مذاکره و همراهی با کشورهای غربی محقق نمی‌گردد و ما پیش از هر مذاکره‌ای، ابتدا می‌بایست خود را در عرصه‌ی میدانی تثبیت نماییم.»
حسین شریعتمداری در یادداشت روز دوشنبه، ۱۹ آبان خود در روزنامه کیهان نوشت، اگر کشورهای غربی راضی به لغو فوری تمام تحریم‌ها نشوند، دست نیافتن به یک توافق جامع در مهلت تعیین شده بهتر است.
نماینده خامنه‌ای در موسسه کیهان می‌نویسد: «این توافق با توجه به مختصات کنونی آن، برای جمهوری اسلامی ایران یک "توافق بد" و برای آمریکا و متحدانش یک "توافق ایده‌آل" خواهد بود.»
کشورهای غربی یکی از پیش‌شرط‌های لغو کامل همه تحریم‌ها را اعتماد‌سازی ایران در مورد صلح‌آمیز بودن هدف فعالیت‌های هسته‌ای این کشور اعلام کرده‌اند که به مدت زمان بیشتری نیاز دارد.