عباس عراقچی از نهایی شدن مذاکرات برای تبادل زندانیان ایران و فرانسه خبر داد. کارشناسان این اقدام را بخشی از "دیپلماسی گروگانگیری" میدانند که بیش از آنکه دستاوردی داشته باشد، به اعتبار بینالمللی ایران آسیب میزند.
ایران و فرانسه در آستانه تبادل زندانیان هستند که منتقدان آن را ادامه "دیپلماسی گروگانگیری" میدانندعکس: Serie Claire/BePress/abaca/picture alliance
تبلیغات
عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، اعلام کرده است که مذاکرات برای تبادل زندانیان میان تهران و پاریس به مراحل نهایی رسیده و "در روزهای آینده" اجرا خواهد شد. او شامگاه پنجشنبه ۲۰ شهریور (۱۱ سپتامبر) در گفتوگو با صداوسیما گفت: «تبادل مهدیه اسفندیاری با زندانیان فرانسوی در ایران به مراحل نهایی رسیده و امیدواریم در روزهای آینده انجام شود.»
محور اصلی این تبادل، آزادی مهدیه اسفندیاری، شهروند ایرانی ساکن لیون فرانسه است. او در فوریه سال جاری به اتهام "ترویج تروریسم" در شبکههای اجتماعی بازداشت شد. نشریه لوپوئن فرانسه گزارش داده بود که او در پیامهای تلگرامی از حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل حمایت کرده است. جمهوری اسلامی این اتهام را "ناعادلانه" دانسته و خواستار آزادی او شده است.
در مقابل، سیسیل کوهلر، معلم ۴۰ ساله و عضو فدراسیون آموزش و فرهنگ سندیکای نیروی کار فرانسه و شریک زندگیاش ژاک پاریس، در اردیبهشت ۱۴۰۱ در جریان سفر به ایران بازداشت شدند. جمهوری اسلامی آنها را به "اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی" و ارتباط با موساد متهم کرده و اعترافات تلویزیونیشان را نیز منتشر کرده است. خانوادههای این دو وضعیتشان را "بسیار ناامیدکننده" توصیف کردهاند.
فرانسه پیشتر به دلیل بازداشت کوهلر و پاریس علیه جمهوری اسلامی به دیوان بینالمللی دادگستری شکایت کرد. علاوه بر این، تهران بازداشت لنارت مونترلوس، نوجوان ۱۸ ساله فرانسوی-آلمانی را نیز تایید کرده است. او در تابستان امسال در جریان سفر با دوچرخه در خاک ایران ناپدید شد.
بازداشت و تبادل اتباع خارجی سابقهای طولانی در سیاست جمهوری اسلامی دارد. منتقدان این رویه را "دیپلماسی گروگانگیری" مینامند. در جریان اجرای توافق هستهای برجام در سال ۲۰۱۶ نیز شماری از زندانیان ایرانی و آمریکایی مبادله شدند. تهران همواره این پروندهها را بخشی از سیاست خارجی خود قرار داده است، هرچند مقامهای ایرانی این تعبیر را رد میکنند.
این بار نیز اظهارات عراقچی در شرایطی مطرح میشود که تهران با تهدید فعال شدن مکانیسم ماشه مواجه است. این مکانیسم میتواند تحریمهای سازمان ملل را به طور خودکار بازگرداند.
تبلیغات
کارشناسان چه میگویند؟
علی محمدی، کارشناس علوم سیاسی ساکن فرانسه، معتقد است که سیاست گروگانگیری شهروندان خارجی یکی از "غلطترین رویکردهای جمهوری اسلامی در سیاست خارجی" است.
او میگوید این سیاست به جای ایجاد فرصت، تصویری از "وحشت و خشونت" از ایران به شهروندان اروپایی، بهویژه فرانسویها منتقل کرده و پیش از آنکه پیامدهای سیاسی داشته باشد، به روابط فرهنگی، دانشگاهی و حتی گردشگری آسیب زده است. به گفته او، چنین اقداماتی نه در مذاکرات هستهای و نه در روند فعال شدن مکانیسم ماشه "هیچ تاثیری نخواهد داشت".
علی محمدی در پایان تاکید میکند: «این سیاست بیش از آنکه سودی برای ایران داشته باشد، منافع ملی کشور را مستقیم تهدید میکند.»
علی محمدی معتقد است سیاست گروگانگیری تصویری منفی از ایران در جهان ساخته استعکس: Privat
مجتبی هاشمی، کارشناس ارشد روابط بینالملل، نیز این اقدام را ادامه سنت "دیپلماسی گروگانگیری" جمهوری اسلامی میداند. او میگوید: «این تبادل نه ابتکار دیپلماتیک، بلکه نشانه ناتوانی دستگاه سیاست خارجی ایران در بهرهگیری از ابزارهای مشروع دیپلماتیک است.»
به باور هاشمی، گروگانگیری برای جمهوری اسلامی ابزاری کمهزینه و پربازده در کوتاهمدت است، اما در بلندمدت به اعتبار بینالمللی کشور آسیب میزند. او همچنین تاکید میکند که تصمیم اروپا برای فعالسازی مکانیسم ماشه به ارزیابی از تعهدات هستهای ایران بستگی دارد و "تبادل زندانیان تاثیر بنیادینی بر آن نخواهد داشت"، هرچند ممکن است بهطور موقت فضای سیاسی را نرمتر کند.
از نگاه مجتبی هاشمی، تبادل زندانیان ادامه سنت دیپلماسی گروگانگیری استعکس: Privat
او اضافه میکند: «اگر ایران بر مسیر کنونی غنیسازی اصرار داشته باشد، هیچ تبادل زندانی مانع فعال شدن مکانیسم ماشه نخواهد شد.»
مهدی نخل احمدی، روزنامهنگار ساکن ایتالیا نیز این تبادل را ادامه همان دیپلماسی گروگانگیری میداند، اما با این تفاوت که "تهران بیش از آنکه در موضع باجگیری باشد، به سمت باجدادن حرکت کرده است".
او معتقد است جمهوری اسلامی پس از جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل و افزایش اجماع جهانی علیه خود، از کارتهایی مانند تبادل زندانی یا توافقهای مقطعی با آژانس برای خرید زمان استفاده میکند. به گفته او، جمهوری اسلامی امیدوار است با این اقدام در برابر کشوری مانند فرانسه که نقش کلیدی در اروپا دارد، فضای نرمتری ایجاد کند. با این حال، او تاکید میکند که اروپا مکانیسم ماشه را "ابزاری تعیینکننده" میداند و بعید است با چنین اقدامات تاکتیکی از آن صرفنظر کند.
مهدی نخل احمدی میگوید جمهوری اسلامی امروز "بیش از آنکه باجگیر باشد، باجده" استعکس: privat
نخل احمدی میگوید: «این تبادل بیشتر تلاشی برای وقتکشی و خرید زمان است تا یک موفقیت پایدار در دیپلماسی جمهوری اسلامی.»
رضا حاجی حسینی، روزنامهنگار، نیز بر جنبه تاریخی این سیاست تاکید میکند. او معتقد است جمهوری اسلامی از ابتدای انقلاب "به شکل سیستماتیک از بازداشت افراد خارجی یا دوتابعیتی به عنوان اهرم فشار بر غرب استفاده کرده است" و به همین دلیل نامیدن این روند بهعنوان "دیپلماسی گروگانگیری" دقیقتر است.
حاجی حسینی میگوید: «مشکل اینجاست که شهروندان غربی با سفر به ایران فرصت گروگانگیری را برای جمهوری اسلامی فراهم میکنند و در ادامه دولتهای غربی برای حمایت از اتباعشان ناچار به مبادله میشوند و این چرخه بارها تکرار میشود.»
او اضافه میکند که غرب در سالهای اخیر بارها به تهران درباره تداوم این روند هشدار داده و حتی ایالات متحده فرمانی ویژه برای مقابله با بازداشتهای خودسرانه در کشورهایی چون ایران صادر کرده است. به گفته او، در شرایط فعلی "نرمش بیشتر از سوی پاریس در روند فعال کردن مکانیسم ماشه چندان دور از ذهن نیست".
رضا حاجی حسینی معتقد است جمهوری اسلامی به شکل سیستماتیک از بازداشت شهروندان خارجی بهعنوان اهرم فشار استفاده میکندعکس: Reza Haji Hosseini
اعلام تبادل زندانیان میان ایران و فرانسه بار دیگر بحثها درباره استفاده جمهوری اسلامی از بازداشت اتباع خارجی به عنوان اهرم سیاسی را زنده کرده است. هرچند مقامات جمهوری اسلامی این اقدام را نشانهای از دیپلماسی فعال معرفی میکنند، اما منتقدان آن را ادامه سنتی میدانند که نه تنها در بهبود روابط با غرب کمکی نکرده بلکه تصویر ایران در سطح بینالمللی را نیز خدشهدار کرده است.
سنت "گروگانگیری" در سیاست خارجی جمهوری اسلامی به روایت تصویر
گروگانگیری در ایران سال ۱۳۵۸ با حمله به سفارت آمریکا مرسوم شد و با زندانی کردن و پروندهسازی برای گردشگران، محققان و دو تابعیتیها و سپس معامله بر سر آنها ادامه یافت. شماری از پروندهها در این گزارش تصویری:
عکس: Fars
گروگانگیری دیپلماتهای آمریکایی
در روز ۱۳ آبان سال ۱۳۵۸ تعدادی "دانشجو" که بعدا بیشتر آنها دارای پست و مقام کلیدی در جمهوری اسلامی شدند، به سفارت آمریکا حمله کردند و دیپلماتهای این کشور را گروگان گرفتند. ۶۶ دیپلمات آمریکایی ۴۴۴ روز یعنی تا روز ۱۱ ژوئیه ۱۹۸۰ گروگان بودند. این اقدام "دانشجویان خط امام" مسیر سیاست ایران در عرصه داخلی و خارجی را کاملا تغییر داد.
عکس: Fars
جیسون رضاییان
جیسون رضاییان، خبرنگار ایرانی-آمریکایی و مدیر دفتر تهران روزنامهٔ واشنگتن پست بود. او به همراه همسرش یگانه صالحی در ۳۱ مرداد ۱۳۹۳ به اتهام جاسوسی دستگیر شدند. صالحی در ۱۴ مهر آزاد شد، ولی رضاییان در ۵ خرداد ۱۳۹۴ در دادگاهی به جاسوسی و فعالیت تبلیغی علیه نظام محکوم شد. رضاییان در ۲۶ دی ۱۳۹۴ به همراه سه آمریکایی دیگر در چارچوب مبادله زندانیان آزاد شد.
عکس: picture-alliance/dpa
سیامک نمازی و باقر نمازی
سیامک نمازی، شهروند ایرانیآمریکایی، مدیر دفتر برنامهریزی استراتژیک شرکت نفتی "کرسنت" در امارات بود. او در تیرماه ۱۳۹۴ برای دیدار خانوادهاش به ایران سفر کرد و بازداشت شد. باقر نمازی برای پیگیری وضعیت فرزندش، به ایران سفر کرد و در بهمن ۱۳۹۴ بازداشت شد. آنها به اتهام "همکاری با دولت متخاصم آمریکا" به ۱۰ سال حبس محکوم شدند. باقر نمازی در سال ۱۴۰۱ با میانجیگری عمان آزاد و فرزندش در ۱۴۰۲ مبادله شد.
عکس: iran-emrooz
ژیو وانگ
ژیو وانگ، دارای ملیت چینی، ساکن آمریکا و دانشجوی دانشگاه پرینستون، به اتهام "جاسوسی" به ۱۰ سال زندان محکوم شد. وانگ دانشجوی دوره دکترای رشته تاریخ دانشگاه پرینستون و مسلط به زبان فارسی بود که پس از سفر به ایران برای کارهای تحقیقاتی پایاننامه دوره دکترایش، در تابستان ۱۳۹۵ بازداشت شد. وانگ بعدا با مسعود سلیمانی، پژوهشگر سلولهای بنیادی که در آمریکا بازداشت شده بود، مبادله شد.
کایلی مور گیلبرت، استاد دانشگاه استرالیایی در پاییز ۱۳۹۷ از سوی ماموران حفاظت اطلاعات سپاه پاسداران بازداشت و به اتهام جاسوسی حکم ۱۰ سال زندان دریافت کرد. او ۵ آذر ۱۳۹۹ در جریان مبادله با ۳ ایرانی که به اتهام بمبگذاری ناموفق علیه دیپلماتهای اسرائیلی در تایلند زندانی بودند، آزاد شد. جولی گینگ، گردشگر و مارک فیرکین وبلاگنویس استرالیایی نیز به دلایل نامشخصی در ایران بازداشت و آزاد شدند.
عکس: Department of Foreign Affairs and Trade of Australia/REUTERS
مایکل وایت
مایکل وایت، عضو سابق نیروی دریایی امریکا، در تابستان ۱۳۹۷ به ایران سفر کرد و در اوایل مرداد همان سال در مشهد بازداشت شد. دادگاه عمومی مشهد در اسفند ۱۳۹۷ او را برای دو اتهام "توهین به رهبری" و "پست عکسی در شبکههای اجتماعی" به ۱۰ سال حبس محکوم کرد. به گزارش سی ان ان مایکل وایت پس از تحمل دو سال زندان با مجید طاهری پزشک ایرانی که به نقض قوانین تحریم متهم و زندانی بود مبادله شد.
عکس: picture-alliance/AP Photo/White family
کامران قادری
کامران قادری، شهروند ایرانیاتریشی، در سفر به ایران، در ۱۲ دی ۱۳۹۴ بازداشت شد. او دارای دکترای برق و الکترونیک از دانشگاه وین، فعال در حوزه آیتی و مدیر شرکت آوانک در وین بود. قادری پیش از بازداشت، بارها برای شرکت در سمینارهای علمی و تحقیقی و معاملههای تجاری به تهران رفتوآمد داشت. دادگاه انقلاب وی را به اتهام "همکاری با دول متخاصم" به ۱۰ سال حبس محکوم کرد. قادری سرانجام در خرداد ۱۴۰۲ آزاد شد.
عکس: iranhumanrights
ارس امیری
ارس امیری کارمند شورای فرهنگی بریتانیا و دانشجوی دانشگاه کینگستون چند روز پس از بازگشت به ایران به قصد دیدن مادر بزرگ بیمارش، در ۲۳ اسفند ۱۳۹۶ به اتهام "تبانی و اجتماع علیه امنیت ملی" بازداشت اما با قرار وثیقه آزاد شد. او در شهریور ۱۳۹۷ به اتهام "اداره شبکه براندازی علیه امنیت داخلی کشور" بازداشت و به ۱۰ سال حبس محکوم شد. امیری در سال ۱۴۰۰ از سوی دیوان عالی کشور تبرئه شد و به بریتانیا بازگشت.
عکس: iranianuk.com
کامیل احمدی
کامیل احمدی، شهروند دوتابعیتی ایرانی بریتانیایی، پژوهشگر اجتماعی و مردمشناس، ۲۰ مرداد ۱۳۹۹ بازداشت شد. او در دادگاه انقلاب به بیش از ۹ سال حبس و پرداخت ۶۰۰ هزار یورو جریمه محکوم شد. او به تلاش برای "اعمال نفوذ در طرح افزایش سن ازدواج، ترویج همجنسگرایی، سعی در تجزیه ایران بوسیله پژوهش و ارسال گزارش خلاف به سازمال ملل" متهم شد. احمدی در اواخر سال ۱۳۹۹ اعلام کرد که موفق به خروج از ایران شده است.
عکس: didarnews
نازنین زاغری رتکلیف
نازنین زاغری رتکلیف، شهروند دوتابعیتی ایرانی بریتانیایی و مدیر پروژههای "بنیاد خیریه تامسون رویترز" فروردین ۱۳۹۵ در فرودگاه "امام خمینی"، در حالی که قصد خروج از ایران را به همراه دختر نوزادش داشت، بازداشت شد. دادگاه انقلاب او را بعد به اتهام «جاسوسی»، به ۵ سال حبس محکوم کرد. زاغری با پرداخت بخشی از دلارهای بلوکهشده ایران در بریتانیا توانست از ایران خارج شود.
عکس: Jamie Wiseman/picture alliance
ناهید تقوی
ناهید تقوی، ۶۶ ساله، زندانی دوتابعیتی ایرانی آلمانی است که روز ۲۵ مهر ۱۳۹۹ بازداشت شد. او معمار بازنشسته است که سالها با دو گذرنامه و بدون هیچ مشکلی میان آلمان و ایران در رفت و آمد بود. ناهید تقوی پس از هفت ماه حبس در سلول انفرادی، به اتهام "مشارکت در یک گروه غیرقانونی" به ۱۰ سال و ۸ ماه حبس محکوم شد. او پس از سپری کردن بیش از ۱۵۰۰ روز حبس، سرانجام دیماه ۱۴۰۳ به آلمان بازگردانده شد.
عکس: Privat
احمد رضا جلالی
احمدرضا جلالی، پزشک، استاد و پٰژوهشگر مدیریت حوادث مترقبه است و با خانوادهش مقیم سوئد بوده است. او در سفری به ایران بازداشت و به اتهام «فساد فیالارض از طریق جاسوسی برای دولت متخاصم اسراییل» محکوم به اعدام شده است. او بارها تمام اتهامات را رد و اعلام کرده تحت شکنجه جسمی و روانی، وادار به اعتراف علیه خودش شده است.
فریبا عادلخواه و رولاند گابریل مارشال
فریبا عادلخواه، پژوهشگر دوتابعیتی ایرانی فرانسوی در ایران، خرداد ۱۳۹۸ از سوی حفاظت اطلاعات سپاه پاسداران به اتهام جاسوسی بازداشت و به ۵ سال حبس محکوم شد. رولاند گابریل مارشال شریک زندگی او نیز که برای دیدنش به ایران رفت بازداشت شد. مارشال در مارس ۲۰۲۰ با جلال روحالله نژاد مبادله و آزاد شد. عادلخواه نیز در بهمن ۱۴۰۱ از زندان اوین آزاد شد، اما مهرماه ۱۴۰۲ امکان خروج از ایران را بدست آورد.
عکس: Sciences Po
مسعود مصاحب
مسعود مصاحب، شهروند ایرانیاتریشی، تاجر و دبیر کل انجمن دوستی اتریش و ایران، در بهمن ۱۳۹۷ بازداشت شد. او از سال ۱۳۴۴ در اتریش زندگی میکرد. تلویزیون دولتی ایران بریدههایی از مصاحبه با مصاحب را پخش و او را به انتقال "فناوری پهپادی، موشکی و اتمی ایران" به سازمان اطلاعات آلمان (BND) متهم نمود. او به ۱۰ سال حبس محکوم شد. مصاحب از جمله گروگانهایی بود که با اسدالله اسدی در خرداد ۱۴۰۲ مبادله شد.
عکس: Mehr
انوشه آشوری
انوشه آشوری مهندس ۶۵ ساله و نماینده شرکت تکنو خلاق در بریتانیا به اتهام "اتصال به موساد" به تحمل ۱۰ سال حبس، ۲ سال حبس بابت تحصیل نامشروع و استراد ۳۳ هزار یورو پولی که از او کشف شده به نفع جمهوری اسلامی محکوم شد. شهرزاد ایزدی همسر او هرگونه فعالیت سیاسی یا مقام دولتی و ارتباط او با اسرار محرمانه دولتی را رد کرده بود. انوشه آشوری اسفند ۱۴۰۰ پس از آزادی راهی بریتانیا شدند.
عکس: Elika Ashoori
بنجامین بریر
شش اسفند ۱۳۹۹ اعلام شد که بنجامین بریر گردشگر فرانسوی از ۹ ماه پیش در مشهد به اتهام "جاسوسی و تبلیغ علیه نظام" در بازداشت به سر میبرد. اتهام او در آن زمان، فیلمبرداری پهپادی از "مناطق ممنوعه" اعلام شد و دادگاهی در ایران او را به اتهام جاسوسی به هشت سال زندان محکوم کرد. بریر۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۲ با هواپیما از ایران خارج شد.
عکس: Iranhumanrights
کریگ و لینزی فورمن
کریگ و لینزی فورمن، زوج بریتانیایی ۵۲ ساله، که بهعنوان گردشگر با موتورسیکلت در حال سفر دور دنیا بودند، دیماه ۱۴۰۳ در کرمان بازداشت و به جاسوسی متهم شدند. آنها اکنون جداگانه در زندانهای قرچک و فشافویه نگهداری میشوند. خانواده میگویند بیش از ۲۰۰ روز است هیچ تماسی با آنان نداشتهاند. وزارت خارجه بریتانیا پیشتر نسبت به سفر به ایران هشدار داده بود.
عکس: Family handout via Foreign, Commonwealth & Development Office (FCDO)/AFP Family handout via Foreign, Commonwealth & Development Office (FCDO)/AFP/Getty Images
یوهان فلودروس
یوهان فلودروس، شهروند ۳۴ ساله سوئدی و مقام اتحادیه اروپا، فروردین ۱۴۰۱ در ایران بازداشت و به اتهام "جاسوسی و اقدام علیه امنیت ملی" محاکمه شد. او بیش از ۸۰۰ روز در زندان اوین و بخش زیادی در انفرادی، حبس بود. فلودروس خرداد ۱۴۰۳ در تبادل با حمید نوری، دادیار پیشین گوهردشت که در سوئد محکوم به حبس ابد شده بود، آزاد شد.
سیسیل کوهلر، معلم ۴۰ ساله فرانسوی، و شریک زندگیاش ژاک پاریس، اردیبهشت ۱۴۰۱ همزمان با روز جهانی کارگر در ایران بازداشت شدند. حکومت ایران، آنها را به «جاسوسی برای سرویسهای اطلاعاتی فرانسه» متهم کرده و اعتراف اجباریشان را پخش کرده است. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، اعلام کرده مذاکرات برای مبادله این دو با مهدیه اسفندیاری، تبعه ایرانی بازداشتی در فرانسه، رو به پایان است.