تبریز ۲۰۱۸ و چشم‌انداز گردشگری در ایران
۱۳۹۷ اردیبهشت ۹, یکشنبه
در نهمین اجلاس کشورهای اسلامی در نیجریه، وزرای گردشگری این کشورها، تبریز را برای سال ۲۰۱۸ به‌عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی انتخاب کردند.
رقابت اصلی بین شهرهای یزد و تبریز بود که ویژگی‌های ازپیش اعلام شده سازمان کشورهای اسلامی را داشتند. نهایتا در رای‌گیری وزرای گردشگری، تبریز انتخاب شد.
سامانه خبری تبریز ۲۰۱۸ ازاحمد حمزه‌زاده، قائم مقام میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نقل می‌کند: «وجود آثار تاریخی متنوع یکی از پارامترهای مهم انتخاب پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی به شمار می‌آید. استان آذربایجان شرقی دارای ۴ هزار اثر تاریخی ثبت شده است که از این تعداد ۳ اثر در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است. از دیگر پارامترهای آنها، صنایع دستی بود. در شهر تبریز بیش از ۸۰ نوع رشته صنایع دستی در حال فعالیت است.»
وزرای گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۵ اورشلیم (بیت المقدس) و سال ۲۰۱۶ شهر قونیه ترکیه و سال ۲۰۱۷ مدینه در عربستان سعودی را به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی انتخاب کردند.
در راستای انتخاب تبریز به عنوان پایتخت کشورهای اسلامی، رئیس جمهوری ایران، حسن روحانی، روزچهارشنبه ۵ اردیبهشت (۲۵ آوریل) سه پروژه هتل کاروانسرای یام، خانه ایرانی و موزه صدا را به‌صورت ویدئوکنفرانس افتتاح کرد.
علی‌اصغر مونسان، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این مراسم گفت: «هفتاد بنای تاریخی با اعتبار هزارمیلیارد ریال در ۲۶ استان کشوردر حال مرمت است.»
در کنار برنامه دولت برای مرمت و بازسازی آثار تاریخی، سؤال‌هایی که مطرح می‌شوند این است که آیا برنامه‌ریزی مدونی برای توسعه صنعت گردشگری وجود دارد؟ جایگاه ایران در گردشگری بین‌المللی کجاست؟ آیا اراده‌ای برای گسترش این صنعت و تبدیل آن به موتور اقتصاد وجود دارد؟
آمار ضدو نقیض درآمد گردشگری
نکته‌ای که در نگاه اول، برنامه‌ریزی برای توسعه گردشگری را دشوار می‌کند، نبود آمار دقیق و شفاف در این حوزه است.
مهدی جهانگیری، نایب رئیس اتاق بازرگانی تهران، در بیست و چهارمین جلسه کمیسیون گردشگری اتاق تهران در ۸ اردیبهشت درآمد ارزی حاصل از گردشگری در سال ۱۳۹۶را معادل ۸ میلیارد دلار اعلام کرد.
به گزارش ایسنا، جهانگیری دراین جلسه به تغییر گفتمان و ادبیات دولت و نظام جمهوری اسلامی با دنیای خارج اشاره کرد و افزود: «مهمترین بخشی که می‌توان اثرات این تغییر را در آن لمس کرد، صنعت گردشگری است. اگر در حاکمیت نیز به این جمع‌بندی برسند که از طریق این صنعت می‌توان دغدغه‌های [اقتصادی] را حل کرد، پیشرفت قابل ملاحظه‌ای اتفاق خواهد افتاد.»
این در حالی‌است که اقتصاد آنلاین در گزارشی اعلام کرد درآمد گردشگری ایران ۸ میلیارد دلار نیست و افزود این آمار درحالی اعلام و تکرار می‌شود که هیچ منبع موثقی برای تایید آن وجود ندارد.
طبق گزارش اقتصادآنلاین، براساس آخرین آمار سالانه‌ای که سازمان جهانی جهانگردی منتشر کرده، بیش از ۴ میلیون و ۹۲۴ هزار گردشگرسال ۲۰۱۶ به ایران وارد شده‌اند که این میزان ۶ درصد کمتر از سال پیش از آن بوده است. اقتصاد آنلاین می‌نویسد با آنکه دراین گزارش به درآمد ایران از محل جذب گردشگراشاره‌ای نشده، اما مسؤولان و کارشناسان کشورمان تاکید دارند که گردشگریِ ایران حدود ۸ میلیارد دلار درآمد داشته است.
طبق محاسبه این پایگاه خبری، اگر معیارهای سازمان جهانی جهانگردی که هزینه‌کرد هر گردشگر در جنوب آسیا را۱۲۲۰ دلار تعیین کرده اساس قرار دهیم، در آمد ایران از ۴ میلیون و ۹۲۴ هزار گردشگرخارجی حدود ۶ میلیارد دلار خواهد بود و نه ۸ میلیارد دلار.
ایران در تقسیم بندی سازمان جهانی جهانگردی به منطقه جنوب آسیا و پاسیفیک تعلق دارد. دراین تقسیم بندی، کشورهایی مانند هند، بنگلادش و سریلانکا و دیگر کشورهایی که نرخ خدمات و کالاها در آنها ارزان هستند نیز هم‌گروه ایران هستند.
اختلاف اما به یک و دو میلیارد دلار محدود نمی‌شود. مهرداد بائوج لاهوتی، عضو فراکسیون میراث فرهنگی مجلس، در گفت‌وگویی با خبرگزاری خانه ملت، درآمد گردشگری ایران را زیر یک میلیارد دلار عنوان کرد و گفت:« یکی از دلایل آمارهای اشتباه در این خصوص این است که سفرهای مقامات کشورهای دیگر به ایران را نیز به‌عنوان ورود گردشگر به حساب می‌آورند.»
رتبه پایین ایران در گردشگری جهانی
با وجود تاکید مطالعات سازمان جهانی گردشگری بر تاثیر حوزه گردشگری در تولید ملی کشورها ورونق اقتصادی، باز سهم ایران از درآمد دوهزار و ۴۰۰ میلیارد دلاری سالانه گردشگری در دنیا ناچیز است، حتی با فرض براینکه درآمد ۸ میلیاردلاری از حوزه گردشگری را صحیح بدانیم .
محسن طباطبایی مزدآبادی، دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران در پژوهشگاه میراث فرهنگی درگفت‌وگویی به ایسنا گفت:«متاسفانه در زمینه اولویت بخشی به حوزه گردشگری، ایران در رتبه نازل ۱۱۷ قرار دارد و این نشان می دهد باور و عزم جدی برای تقویت توریسم علی‌رغم اهمیت آن در بین سیاستگذاران و برنامه‌ریزان کمتر وجود دارد.»
اهمیت گردشگری به عنوان یک صنعت سالهاست، که برای کشورهای همسایه و منطقه مطرح است. امارات متحده عربی ۶۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ از گردشگری درآمد داشته است و سهم این حوزه در اقتصاد ترکیه در سال ۲۰۱۷ بیش از ۲۶ میلیارد دلار بوده است.
مقایسه این آمارها حتی در صورت صحیح بودن رقم ۸ میلیارد دلار، سهم اندک ایران از این خوان گسترده را نشان می‌دهد.
امیرهاتفی، نایب رئیس انجمن صنفی دفاتر مسافرتی و گردشگری استان تهران در گفت‌وگویی با دویچه‌وله می‌گوید: «از لحاظ آماری ایران نمی‌تواند با گردش‌پذیری امارات، کویت وحتی عربستان رقابت کند. از طرف دولت‌مردان هم اراده‌ای نمی‌بینیم که بخواهند گردشگری ایران با کشورهای منطقه قابل رقابت شود. باید شرایطی فراهم کنیم که بازهم گردشگر بیاید.»
از سوی سازمان ملل متحد سفر و گردشگری یکی از عوامل مهم در توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال معرفی شده است. در سال ۲۰۱۶، سفر و گردشگری ۱۰۹ میلیون شغل درسراسر دنیا ایجاد کرده است.
علامت سؤال بزرگ برای گردشگران خارجی
کارشناسان و فعالان حورزه گردشگری نقاط ضعف زیادی برای گردشگری در ایران شناسایی کرده‌اند که از جمله می‌توان به فقدان طرح جامع گردشگری، ضعف شدید گردشگری الکترونیک، عدم تلاش برای اصلاح تصور ذهنی گردشگران برای سفر به ایران، کمبود راهنمایان چندزبانه و سیستم‌های مدرن برای توضیح ویژگی‌های آثار تاریخی و موزه‌ای به زبان انگلیسی را می‌توان نام برد.
با توجه به اوضاع سیاسی و فشارهای خارجی پس از توافق برجام، امیر هاتفی اعتقاد دارد ایران برای گردشگران در حال حاضر در وضعیت علامت سؤال است و یک گردشگر خارجی در چنین وضعیتی فعلا ایران را به عنوان مقصد انتخاب نمی‌کند.
هاتفی درادامه به مشکلات عمده‌ای که گردشگران خارجی در ایران با آنها مواجه هستند اشاره کرد: «در حال حاضرعلاوه بر دغدغه امنیتی که اصلی‌ترین مانع برای ورود به ایران است، گردشگران در ایران مشکل ارز دارند. اگر گردشگر دلار یا کارت اعتباری در جیبش بگذارد و به ایران بیاید از هردوی آنها نمی‌تواند استفاده کند، چون صرافی‌ها برایش دلار را تعویض نمی‌کنند. مشکل اصلی دیگر این است که هتل‌ها گنجایش پذیرش مهمان خارجی را ندارند.»
یک‌هزارم آمار جهانی: درآمد گردشگری ایران
یعقوب امین‌زاده، کارشناس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران، در مصاحبه‌ای به ایسنا گفت: « با وجود آنکه ایران از نظر تعداد سایت‌های جهانی در رتبه نهم جهان و جایگاه دهم از نظر جاذبه‌های میراث فرهنگی و آثار ناملموس است، اما فقط یک‌هزارم درآمد گردشگری جهان را دارد.»
امین‌زاده در ادامه به گزارش سال ۲۰۱۵ شورای جهانی رقابت‌پذیری سفر و گردشگری استناد کرد که در آن به ایران از لحاظ وضعیت زیرساخت و حمل و نقل در بین ۱۴۱ کشور رتبه نود وسوم داده شده است. در این گزارش، رتبه ایران در بخش زیرساخت گردشگری ۱۱۹ در دنیا تعین شده است.
یعقوب امین‌زاده به آمار دیگری که از سوی شورای رقابت‌پذیری سفر و گردشگری منتشر شده است اشاره کرد که در آن جایگاه ایران درزمینه شاخص اولویت صنعت گردشگری برای دولت در بین ۱۴۱ کشور، رتبه صد و سی وپنجم است که به اعتقاد این کارشناس اصلا زیبنده ایران نیست.
این نگرانی‌ها در حالی مطرح می‌شوند که برخی کشورهای منطقه مانند عربستان که به‌دلیل داشتن جامعه‌ای به‌شدت محافظه کار رغبتی به گسترش صنعت گردشگری نداشته‌اند، به‌یک‌باره خیز بزرگی به سوی تحول در این صنعت برداشته‌اند.
خبرها حاکی از آن است که عربستان به دنبال جایگزینی برای درآمدهای نفتی‌اش است ودراین راستا یک پروژه عظیم گردشگری با تفریح‌گاه‌های لوکس در حاشیه دریای سرخ را در دستور کار دارد که گفته می‌شود «بر اساس استانداردها و قوانین بین‌المللی» اداره خواهند شد.
امیر هاتفی در ادامه گفت‌وگو به اشکالات سیستم حمل و نقل ریلی و هوایی در ایران اشاره کرد که باید برای جذب گردشگر، تغییرات اساسی در آن ایجاد شود. این کارشناس اعتقاد دارد باید شرایط برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های خصوصی بین‌المللی در حوزه گردشگری در ایران فراهم شود .
به نظر می‌رسد با وجود نرخ بالای بیکاری در ایران که بالای ۱۲ درصد است و با درنظر گرفتن تغییرات اقلیمی و خشکسالی که امکان امرار معاش دربخش‌های کشاورزی، دامپروری و صنایع غذایی را برای بسیاری در آینده نزدیک دشوار خواهد کرد، توسعه گردشگری می‌تواند به راه‌حل جایگزین برای توسعه اقتصادی تبدیل شود ولی در حال حاضر اراده عملی برای بهره برداری از ظرفیت‌های گردشگری در ایران مشاهده نمی‌شود.