اروپا در آستانه تحریم قریب‌الوقوع نفت ایران است. هفته‌ها است که کشورهای عضو اتحادیه در پشت درهای بسته در حال رایزنی درباره چگونگی عملی کردن این گام هستند تا با این ابزار ایران را وادار کنند برنامه هسته‌ای خود را شفاف نماید. جامعه جهانی بر این باور است که ایران پنهانی درحال ساختن سلاح‌های کشتار جمعی است، حقوق مخالفان حکومت، زنان، اقلیت‌ها و پیروان ادیان دیگر را به شدیدترین وجه زیرپا می‌گذارد و در منطقه بحران‌‌آفرینی می‌کند. این تصویر ایران را در انزوایی بی‌سابقه قرار داده است.

فرانسه و بریتانیا به شدت بر گسترش تحریم‌ها به صادارت نفت ایران اصرار دارند و آلمان نیز از همان ابتدا آمادگی خود را برای گام برداشتن در این راه اعلام کرده است. مشکل اصلی اجرایی کردن این تحریم در هماهنگی با کشورهای جنوب اروپا است.

ناهماهنگی‌ها

سایت اینترنتی "دی‌ولت" در گزارش امروز خود (جمعه ۶ ژانویه ۲۰۱۲) به این موضوع پرداخته است. بنا بر این گزارش اتحادیه اروپا ۴/۴ درصد نفت خود را از ایران خریداری می‌کند. البته از این میزان سهم کشورهای مختلف اتحادیه متفاوت است. مثلا ایتالیا و اسپانیا ۱۲ تا ۱۴ درصد نفت نیاز خود را از ایران تامین می‌کنند و یونان تقریبا یک سوم ‌آن را.

ایتالیا از تحریم اتحادیه اروپا حمایت می‌کند و می‌گوید: «یک ایران دارای سلاح هسته‌ای نه فقط برای آمریکا که برای جهان خطرناک است». با این حال ماریو مونتی، نخست وزیر ایتالیا تاکید کرده است که بدهی‌های مالی ایران به این کشور باید به شکل صادرات نفت ادامه یابد. درست همین جزییات است که اجرایی کردن تحریم ‌نفت ایران را مشکل می‌کند و رایزنی‌ها برای یافتن راه‌های عملی ساختن تحریم را به ذرازا می‌کشد. علیرغم این وزرای خارجه اتحادیه اروپا می‌خواهند در نشست پایان ماه ژانویه به تصمیمی قطعی برسند.

مهرداد عمادی مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا به دویچه‌وله می‌گوید که این گام دشواری برای کشورهای عضواروپا است که به هماهنگی دراین زمینه برسند.  این کشورها منافع مختلف و روابطی با ایران دارند که در سطوح مختلف است. با این حال او تاکید می‌کند که انگیزه کافی برای این کار وجود دارد و این گام برداشته خواهد شد.

ایران چه واکنشی نشان خواهد داد؟

اما شاید مهمتر از این سوال که اروپا چه راهکاری برای تحریم پیدا خواهد کرد، این است که که ایران چگونه به رویارویی با تحریم‌ها خواهد رفت.

ایران ابتدا تهدید کرد که تنگه هرمز را می‌بندد. آب‌راهی که مسیر عبور ۴۰ درصد از صادرات نفت جهان است. بستن این آب‌راه نه تنها کشورهای منطقه را به تنگنا می‌اندازد، بلکه بهانه‌ای برای ‌آغاز جنگ است.

به نظر کارشناسان ایران حداکثر قادر است تنگه هرمز را برای مدت یک هفته ببندد. اما این اقدام ایران به معنای از دست دادن هرگونه حق تردد، مالکیت و داشتن اختیار در خلیج فارس و تنگه هرمز خواهد بود.

تحریم‌ها ایران را در موقعیت بسیار بدی قرار خواهند داد. موقعیتی که رژیم را یا به مذاکره و یا به اقدامات تلافی‌جویانه وادار خواهد کرد. مورد دوم بسیار محتمل‌تر است. ایران سال‌ها است که در شرایط بحرانی قرار دارد. بیکاری بالا، نرخ پول رسمی پایین، و نفت تنها منبع در‌آمد این کشور است. کاهش بخشی از این در‌آمد در بحبوحه بحرانی که با طرح «هدفمند کردن یارانه‌ها» و ‌تحریم‌های قبلی آشکار شده، از آستانه تحمل حکومت ایران خارج است.

فعال کردن سازمان‌های تروریستی بدون توان مالی

سلمان شیخ مدیر اندیشکده آمریکایی بروکینگ (Thinktanks Brooking) می‌گوید «اگر نابسامانی اقتصادی از این هم بدتر شود، حیثیت رهبری این کشور در اذهان مردم صدمه خواهد خورد. با این تحریم دور جدیدی از مناقشه با ایران شروع می‌شود و می‌توان تصور کرد که ایران واکنشی خصمانه نشان خواهد داد. »

این واکنش خصمانه می‌تواند اشکال گوناگونی داشته باشد: از اقدامات نظامی در خلیج فارس گرفته تا اخلال در مبادلات تجاری در منطقه و یا از طریق سازمان‌های تروریستی در لبنان یا عراق.

سلمان شیخ که به تازگی از بیروت دیدار کرده است می‌گوید که تنگناهای اقتصادی ایران به این کشور اجازه دست و دلبازی در لبنان را نمی‌دهد و مجبور شده کمک‌های مالی خود به حزب‌الله لبنان را کاهش دهد.

او معتقد است که ایران قطعا به فشارها و تحریم‌های بین‌المللی واکنش نشان خواهد داد، اما بعید می‌داند که این واکنش در راستای ورود به مذاکراتی جدی بر سر برنامه هسته‌ای این کشور باشد. او می‌گوید که جناح‌هایی از حکومت که معتدل‌تر هستند در حال حاضر دست پایین را دارند و تعیین کننده سیاست این کشور نیستند.

اگر جناح‌های تندرویی که سکان سیاست ایران را در دست گرفته‌اند، حاضر به تغییری در مناسبات خود با جامعه جهانی نباشند، چه چشم‌اندازی برای ایران محتمل است؟

رهبران ایران حداقل در ظاهر نگرانی از خود نشان نمی‌دهند. اما مهرداد عمادی سناریوی ادامه تحریم‌ها و گسترش آن‌ها به تحریم نفت و بانک مرکزی در سطح اتحادیه اروپا را چنین ارزیابی می‌کند: ظرف مدتی کمتر از شش ماه بیش از دو میلیون نفر به بیکاران در ایران اضافه می‌شود. چون تقریبا تمام کارخانجات صنعتی ما خواهند خوابید. فکر می‌کنم ما در مدت کمتر از سه ماه ببینیم که ریال بین ۴۰ تا ۷۰ درصد ارزش خود را در مقابل یورو، دلار و فرانک سویس و ین از دست بدهد. انتظار می‌رود که در تهران و دیگر کلان شهرها شاهد تشکیل صف‌های چندهزار نفری برای دریافت کالا باشیم که در حقیقت ما را به بدترین نوع اقتصاد جنگ باز خواهد گرداند»!

عربستان سعودی تامین کننده جای خالی ایران

در حال حاضر رایزنی با عربستان سعودی در این زمینه جریان دارد که در صورت تحریم صادرات نفت ایران، چگونه این کشور می‌تواند با افزایش تولید روزانه خود، جای خالی ایران را پر کند. عربستان مخالفتی با این اقدام ندارد. هرچه باشد ریاض از جمله کشورهایی است که چه به لحاظ اقتصادی، چه نظامی با ایران در رقابت است. 

رقبای ایران در منطقه کم نیستند. حتی ترکیه که وزیر خارجه خود را ظاهرا برای میانجیگری میان ایران و غرب به این کشور فرستاده، به عقیده بسیاری تحلیلگران تنها به دنبال منافع خود است و نمی‌توان با طناب آن به چاه رفت. این کشور نیز پیش از آن  که در کنار ایران باشد، رقیب آن است. رقیبی که تا کنون توانسته از بسیاری نقاط ضعف سیاست ایران حداکثر بهره برداری را کند.

NK/MM