بازار ارز و طلای ایران که در روزهای اخیر ساعت به ساعت در حال تغییر بوده، درپی تصویب تحریم نفت از سوی اتحادیه اروپا با شوک تازه‌ای روبرو شد. در اولین ساعات انتشار این‌ خبر، نرخ سکه از مرز یک میلیون و پنجاه تومان گذشت و دلار به ۲۰۵۰ تومان رسید.

در این میان برخی مقام‌های مسئول خود در صف اول منتقدین قرار گرفته‌اند. غلامرضا مصباحی مقدم، رئیس کمیسیون ویژه مجلس در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر به بانک مرکزی ایراد گرفته که «مدیریت بر ارز را رها کرده» است. او در عین حال پرده از هرج و مرجی برداشته که با تنش‌های سیاسی ناشی از تحریم‌ها در ایران شدت گرفته است. مصباحی مقدم گفته است:«کار تولید، واردات و صادرات با نوسان قیمت ارز متوقف شده است». به گفته او: «فعالان اقتصادی نمی‌دانند چه‌ کنند. آن‌ها نمی‌دانند چند روز دیگر قرار است چه اتفاقی بیافتد.»

رئیس کمیسیون ویژه مجلس به ذخایر بانک مرکزی و صندوق توسعه ملی اشاره کرده که اولی به گفته او ۱۰۰ میلیارد دلار و دومی ۲۸ میلیارد دلار است. او با استناد به این ذخایر گفته است که نگرانی بابت منابع ارزی وجود ندارد. مصباحی مقدم در مورد ذخیره طلای کشور هم تاکید کرده که «ذخیره سنگینی» هست که شاید برای ده‌ها سال کفاف دهد. «اما دولتی نیست که بتواند بر این ذخائر مدیریت کند.»

ارسلان فتحی‌پور رئیس‌کمیسیون اقتصادی مجلس از احضار شمس‌الدین حسینی، خبر داده و گفته است: «وزیر اقتصاد و دیگر دستگاه‌های دولتی از جمله بانک مرکزی باید نسبت به بی‌تدبیری خود پاسخ‌گوی نمایندگان مجلس باشند.» رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس افزوده است:«دلار‌۲هزار تومانی فاجعه‌ای بزرگ برای کشور است. این یک حباب است، اما با استمرار بی‌تدبیری‌های ‌دولت و بانک مرکزی، ممکن است به قیمت واقعی تبدیل شود.»

قحطی با وجود ذخایر ارزی

اعلام این که ذخایر ارزی و طلای کشور پر هستند، ذره‌ای از نگرانی مردم نکاسته است. کسانی که با افزایش ۵۰ درصدی نرخ ارز ظرف یک سال بخش قابل توجهی از سرمایه‌هایشان را از دست داده‌اند، به‌ویژه مدیران شرکت‌های متوسط و کوچک که نیازمند حداقل ثبات در بازار کشور هستند، معتقدند که همه هستی‌شان برباد رفته است. یک مدیر شرکت سخت‌افزار کامپیوتر از تهران که نمی‌خواهد نامش آورده شود به دویچه‌وله می‌گوید: «ذره‌ای امید به آینده شرکت‌ ندارم و نمی‌دانم قراردادهای بسته شده چگونه پرداخت خواهند شد.» او می‌گوید که از شدت نگرانی مریض شده است.

مادر دو فرزند که تنها سرپرست خانواده است می‌گوید: «هیچ پس‌اندازی نداریم. اگر فردا در شرکتی که با هزار بدبختی در آن استخدام شدم بسته شود، صاحب‌‌خانه جل و پلاس ما را کنار در خواهد گذاشت.»

یک دانشجو با عصبانیت می‌گوید: «کسانی که تحریم کرده‌اند هیچ از خودشان پرسیده‌اند که تاوان این تحریم‌ها را که می‌دهد. آن ها که آن بالا نشسته‌اند کک‌شان هم نمی‌گزد. فقط ما بدبخت‌تر می‌شویم.»

مردم عادی کوچه و خیابان هم، که سرمایه ‌و شرکتی ندارند تا نگران ورشکستگی آن باشند، وضع بهتری ندارند. آن‌ها نگران گرانی و قحطی هستند که احتمال می‌دهند به دنبال تحریم از راه برسد. به‌ویژه که حتی مقام‌های دولتی و مسئولان اقتصادی هم دیگر قادر به پنهان کردن ترس خود از شرایط پیش رو نیستند.

اسد الله عسگراولادی، رییس اتاق بازرگانی ایران و چین در هفته آخر دیماه گفت که «با توجه به واردات کالا با دلار ۱۶۰۰ تومانی و مشکلات تولید، در ۶ ماه آینده با کمبود بسیاری از کالاها و قحطی در کشور مواجه خواهیم شد، که برای تهیه آن‌ها یا باید متوسل به قاچاق شویم و یا این‌که هزینه بسیاری بابت قاچاق بپردازیم.»

آیا دلار به ۹۰۰ تومان برمی‌گردد؟

روز ۲۱ دیماه که عسگراولادی قحطی را پیش‌بینی کرد، هنوز قیمت دلار ۱۶۰۰ تومان بود. آقای عسگراولادی، که سخنان‌اش در خبر‌آنلاین منتشر شد، خود مورد تهاجم طرفداران دولت قرار گرفت که چرا همه کازه کوزه‌ها را بر سر محمود احمدی‌نژاد می‌شکند. اما آیا ریشه مشکلات اقتصادی عظیم ایران اکنون اختلاف میان گروه‌های مختلف اصول‌گرایان است؟ یا سیاست کلی حکومت ایران که خصومت کشورهای منطقه، اتحادیه اروپا و آمریکا را بدنبال داشته است؟

به عقیده برخی کارشناسان، سیاست‌های غلط اقتصادی مانند پایین نگه داشتن نرخ بهره‌بانکی، بالا بودن نقدینگی و پایین نگاه داشتن مصنوعی نرخ ارز در گذشته، از عوامل مهم بحران فعلی است، اما جهش چند روز اخیر در بازار طلا و ارز ایران، در تحریم ‌نفت و بانک مرکزی ریشه‌ دارد.

گروهی از اقتصاددانان معقتدند مشکل دولت در حال حاضر این است که قادر نیست با گشودن در ذخایر ارزی به بازار ایران ارز تزریق کند و بهای ارز را پایین بیاورد. گفته می‌شود که دلیل سکوت دولت و مشخصا رئیس آن این است که برای شرایط فعلی راه حلی ندارد. حتی این شایعه پخش شده است که بحران ارز را دولت خود بوجود آورده تا از قبل آن بخشی از کسری بودجه‌اش را تامین کند.

غلامرضا مصباحی مقدم در برابر این فرضیه می‌گوید: «دولت در‌آمدهای فوق‌العاده‌ای از نفت و مالیات دارد. آیا عاقلانه است که دولت توسط دلالان وارد معرکه شود؟»

مصوبه امروز اتحادیه اروپا مبنی بر تحریم نفتی ایران، همان طور که مقام‌های جمهوری اسلامی اشاره کرده‌اند «تدریجی» اجرا می‌شود. با این همه به باور کارشناسان این «تدریج» فقط دیر و زود دارد، نه سوخت و سوز! با تحریم کامل خرید نفت ایران که قرار است از شش ماه دیگر اعمال شود، بخشی از در‌آمدهای دولت حذف خواهد شد و ذخیره ارزی تحلیل خواهد رفت.

آن‌چه نگرانی بسیاری از تحلیل‌گران را برانگیخته تاثیر تحریم‌ها بر زندگی روزمره مردم است. آن‌ها می‌پرسند: این وضع تا کجا ادامه خواهد داشت؟ واکنش‌جامعه نسبت به چنین شرایطی چه خواهد بود؟ اگر آن طور که روسیه پیش بینی کرده، تحریم‌ها برای تحریک نارضایتی مردم باشد، این نارضایتی چه عکس‌العملی را به دنبال خواهد داشت. و بالاخره این که ایران تحت کدام شرایط ثبات سیاسی و اقتصادی خود را بازخواهد یافت؟

NK/JT