بدنبال تحریم‌های اقتصادی، اکنون احتمال گسترش تحریم‌های سیاسی ایران می‌رود که به گفته ناظران می‌تواند به مراتب موثرتر از تحریم‌های اقتصادی باشد. افکار عمومی جهان با ناباوری شاهد اعدام روزانه چند نفر درایران است. مناقشه اتمی با ایران نیز به هیچ نتیجه‌ای نرسیده و به نظر نمی‌رسد به این زودی نتیجه‌ای حاصل شود. سازمان‌های حقوق بشری کشورهای عضو اتحادیه اروپا را به شدت تحت فشار گذاشته‌اند که در برابر ایران ساکت ننشینند.

اولین گام در تحریم سیاسی ایران را ایالات متحده در مهرماه گذشته برداشت. تحریم هشت تن از مقام‌های نظامی و امنیتی ایران در عرصه‌ی مناسبات دیپلماتیک اقدامی بی‌سابقه بود. اکنون آمریکا از اتحادیه اروپا نیز خواسته است دست به تحریم مقام‌هایی بزند که حقوق بشر را در ایران نقض می‌کنند.

به نظر علی محجوبی، رئیس دفتر کلاودیا روت، نماینده حزب سبزها در پارلمان آلمان،«این یکی از مثبت‌ترین تحریم‌هایی‌ست که جامعه جهانی به آن دست زده و اکثر مدافعان حقوق بشر این را یک گام بسیار مثبت ارزیابی می‌کنند. به‌ویژه این‌که این افرادی که ناقضان حقوق بشر هستند، به طور مشخص با نام در جامعه جهانی مطرح می‌شوند.»

داوس آغاز غیبت ایران در مجامع بین‌المللی؟

اتحادیه اروپا تابستان گذشته گامی جلوتر از شورای امنیت برداشت و محدودیت‌های شدیدتری در زمینه تجارت کالا، نقل و انتقال‌های مالی و بیمه‌های دریایی و هوایی علیه ایران به اجرا گذاشت. علاوه برآن فهرستی بلندبالا از مقام‌های ایرانی را مشمول تحریم‌ها کرد که گذشته از مقام‌های نظامی، نام علی‌اکبر صالحی، رئيس سازمان انرژی اتمی ایران و گروهی از مدیران ارشد اقتصادی این کشور نیز در میان آن‌ها بود.

علی‌اکبر صالحی اکنون سرپرستی وزارت خارجه ایران را نیز بر عهده دارد. به عقیده بسیاری ناظران سیاسی، دعوت نشدن ایران به اجلاس "داوس" علامتی روشن از سوی غرب در برخوردهای آتی با ایران است.

رضا تقی‌زاده، کارشناس مسایل هسته‌ای و تحلیلگر سیاسی معتقد است که اگرچه داوس یک گردهمایی «خیلی رسمی نیست» و کشورها برای بررسی مسائل اقتصادی دنیا و مشاوره‌ای دوستانه در آن شرکت می‌کنند: «ولی دعوت نکردن ایران به نوعی بی‌اعتنایی به دولت ایران و منزوی کردن ایران در مجامع بین‌المللی است. این امر می‌تواند مقدمه‌ای باشد به‌عنوان عکس‌العمل نسبت به تحولات داخلی ایران، یعنی بی‌اعتنایی به حقوق بشر و همین طور بی‌اعتنایی دولت و نظام سیاسی ایران نسبت به انتظاراتی که جامعه جهانی از ایران دارد.»

زمانی که خاتمی به داوس رفت

بهمن ۱۳۸۵ سید محمد خاتمی، رئيس جمهور پیشین ایران برای شرکت در نشست داوس راهی سوئيس شد. موضوع اجلاس در آن سال «خاورمیانه» بود. با گذشت چهار سال هم چهره‌ی خاورمیانه دستخوش تحولاتی شده است که آن زمان تصورش نمی‌رفت، هم چهره ایران دستخوش تغییراتی شدید. رضا تقی‌زاده می‌گوید: «در گذشته آقای خاتمی در این کنفرانس شرکت کرد و اعتبار بسیار زیادی به ایران داده شد و حتی فرصت طرح نقطه‌ نظرهای تازه‌ای. ولی اکنون جامعه جهانی احتمالا به این نظر رسیده است که در مجامع بین‌المللی باید با دولت ایران به‌ نوعی برخورد تندتری صورت گیرد.»

و علی محجوبی می‌افزاید «در هر حال دست دیپلمات‌های ایران در خیلی جاهای دنیا کاملاً بسته است و این محدودیت‌هایی که به‌وجود آورده شده، کار را به انتقادهای درونی در کارگاه‌های فکری خود حکومت جمهوری اسلامی هم می‌کشاند.»

به عقیده علی محجوبی، جدا از این‌که علی‌اکبر صالحی به مقام وزارت خارجه ایران انتخاب شود یا نه، او کسی است که به هرحال رهبری مذاکرات دیپلماتیک و اتمی ایران را در خارج به‌عهده دارد و قرار گرفتن او در لیست تحریم‌ها محدودیت بسیار بزرگی برای حکومت ایران خواهد بود: «حتی اگر (کشورهای اروپایی) در مورد آقای صالحی تصمیمات موضعی بگیرند که ایشان مثلا اجازه‌ی ورود به این کشورها و نشستن سر میز مذاکره با آنها را داشته باشد. این در هرحال روندی پرخرج و وقت‌گیر است و محدودیت‌هایی را با خود خواهد آورد.»

«ایران ناتوان از مقابله است»

تحلیل‌گر سیاسی، رضا تقی‌زاده می‌گوید که تحمل ایران در مقابل تحریم‌های اقتصادی و مالی بیش‌تر از تحمل سیاسی آن است و دلیل آن نیز درآمد ناشی از نفت است.

«تحریم کردن سیاسی ایران به معنای قطع ارتباطات خارجی ایران است و آنچه به‌ عنوان محدودیت مسافرت مقام‌های ایرانی و به‌خصوص مسئولین نظامی و کسانی که در ارتباط با برنامه‌های اتمی ایران هستند، کمک می‌کند که مناسبات و مراودات عناصر مربوط به دولت محدود شود، بدون این‌که عکس‌العمل سیاسی خاصی از جانب ایران دیده شود و یا ایران قادر به نشان دادن این عکس‌العمل باشد. عکس‌العمل ایران نمی‌تواند خیلی جدی باشد. چنانچه وقتی شرکت‌های خارجی از فروش نفت به هواپیماهای ایران خودداری کردند و ایران تصمیم به مقابله به‌ مثل گرفت، دید که این مورد باز به منزوی کردن ایران کمک بیش‌تری می‌کند، بنابراین از این قضیه منصرف شد. ایران فرصت‌های بسیار بسیار محدودی برای تلافی‌جویی در این زمینه دارد.»

تقی‌زاده تاکید می‌کند که عکس‌العمل تلافی‌جویانه‌ی ایران، می‌تواند بهانه‌ای باشد برای اعمال تحریم‌های سیاسی رسمی‌تر.

ایران نیازمند سطح مناسبی از مناسبات دیپلماتیک و رفت وآمد به مجامع جهانی‌ است. این در حالی که مقام‌های خارجی چندان تلاشی برای بازدید از ایران نمی‌کنند. در مواردی هم که آنها خواهان بازدید از ایران هستند، ایران اجازه‌ی این کار را به راحتی نمی‌دهد، از جمله برای نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای، مسئله حقوق بشر و یا مثلا نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری.

به نظر رضا تقی‌زاده، ایران سعی می‌کند تحریم‌های سیاسی را از راه‌های دیگری تلافی کند:
«ما دیروز شاهد بودیم که خشونت‌های داخلی در عراق باز دامن گرفته و اگر ایران در مناسبات خارجی محدود شود و یا تحریم‌های تندتری علیه ایران اعمال شود، ممکن است عکس‌العمل بیش‌تری در افغانستان و یا احتمالاً در لبنان نشان دهد. این تنها پایگاه‌هایی‌ست که نظام سیاسی ایران در اختیار دارد و ممکن است از آنها به‌عنوان تلافی‌جویی برای ناامن‌کردن منافع کشورهای منطقه‌ استفاده کند.»

با این حال او معتقد است که ایران درجریان تغییرات تند منطقه «ممکن است کمی احتیاط کند و مواظب باشد موج‌هایی که در دنیا دامن گرفته است، متوجه ایران نشود. وضعیتی که ایران در شرایط فعلی با آن روبه‌رو هست، وضعیت بسیار مطلوبی نیست.»

مریم انصاری
تحریریه: داود خدابخش