تهدیدات کشورهایی نظیر ایران درباره ایجاد «اینترنت پاک» یا حتی فراتر از آن «اینترنت حلال» به یکی از نگرانی‌های اساسی مدافعان گردش آزاد اطلاعات و متخصصان تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی تبدیل شده است. تهدید ایران، نشانه‌ای دراماتیک از احتمال تبدیل اینترنت به مینی‌اینترنت‌های ملی یا اینترانت‌هایی است که همه خواص این شبکه بدون مرز را از آن می‌گیرند.

اینترنت، که از آن با عنوان «شبکه‌ی شبکه‌ها» یاد می‌شود، ماهیتا شبکه‌ای جهانی است که به‌طور بالقوه امکان ارتباط میان دو سیستم کامپیوتری در هر نقطه‌ای از این کره‌ی خاکی را فراهم می‌کند. اما آن‌چه ایران، به تاسی از کشورهایی نظیر روسیه و چین در صدد تحقق آن است، ایجاد شبکه‌ای داخلی است که ارتباط آن با شبکه‌جهانی اینترنت اگر مسدود نشود، بسیار محدود خواهد شد و گردش آزاد اطلاعات را مختل خواهد کرد. (بخوانید: از اینترنت حلال که حرف می‌زنیم، از چه حرف می‌زنیم؟l)

رشد اینترنت در ۱۵ سالی که از ابداع آن می‌گذرد، با رشد و جهشی که انقلاب صنعتی در طی ۵۰ سال فراهم کرد برابری می‌کند. در پنج سال گذشته، اینترنت رشد اقتصادی اقتصادهای آزاد و بالغ جهان را ۲۱ درصد افزایش داده است. اما این دست‌آوردها اکنون آشکارا در معرض تهدید قرار گرفته است، چون علاوه بر این تاثیرات، اینترنت به شهروندان کره زمین کمک شایانی کرده است که درک عمیق‌تری از حقوق دموکراتیک و آزادی‌های اساسی خود پیدا کنند.

مساله اساسی برای دولت‌های انحصارطلب و تمامیت‌خواه این است که می‌خواهند همه قوانین محدودکننده را در فضای مجازی هم اعمال کنند، و این با یکپارچگی اینترنت و «گلوبال» ماندن آن آشکارا در تضاد است. آمریکا، تنها ابرقدرت دنیاست که «آزادی اینترنت» را محور سیاست خارجی خود قرار داده و سالانه ده‌ها میلیون دلار برای آزادی اطلاعات در کشورهای سرکوبگر هزینه می‌کند. اما ایالات متحده، به‌عنوان کشوری که اینترنت در آن ابداع شد و حق حاکمیت بر آن نیز برای آن محفوظ است، آیا می‌تواند گام‌های محکمی برای جلوگیری از تجزیه اینترنت بردارد؟

استراتژی بین‌المللی کاخ سفید برای فضای سایبر؛ گام نخست

دولت دموکرات باراک اوباما، اوایل ماه می ۲۰۱۱، استراتژی بین‌المللی برای فضای سایبر را منتشر کرد. هدف از تدوین این استراتژی «حراست از یکپارچگی و جهانی ماندن شبکه اینترنت» اعلام شده است. هیلاری کلینتون، وزیر خارجه آمریکا هم بارها از «دستور کار آزادی اینترنت» وزارت‌خانه تحت مدیریت خود سخن گفته و به صراحت اعلام کرده که ایالات متحده می‌خواهد اینترنت در قرن بیست‌ویکم پلت‌فرمی برای آزادی بیان، آزادی اجتماعات آنلاین و آزادی تجارت، مباحثه، آموزش و نوآوری باشد.

کارن کورنبلا، نماینده آمریکا در سازمان توسعه همکاری‌های اقتصادی و دنیل وایتزنر، معاون سیاست‌گذاری‌های اینترنتی کاخ سفید، در مقاله‌ای درباره آزادی اینترنت در روزنامه واشنگتن‌پست نوشته‌اند: «اینترنت، پلت‌فرمی به غایت سازنده است، چون هیچ نهادی حق حاکمیت بر آن را ندارد و هیچ دولتی مالک آن نیست. به اشتراک گذاری اطلاعات در جهان مجازی نیازمند کسب اجازه از هیچ فرد یا نهادی نیست و همه‌چیز مبتنی بر مشارکت و خواست کاربران سراسر جهان است.»

طرحی که آنها برای حراست از یکپارچگی اینترنت پیشنهاد می‌کنند «اقدام جمعیِ مشترک برای تدوین سیاست خارجی برای این میراث جهانی» است. به اعتقاد آنها، دولت‌های دموکراتیک باید با جلب همکاری همه کشورها و با مشارکت بخش خصوصی، نهادهای مدنی و متخصصان سراسر جهان، بر سر آزادی ارتباطات به اجماع برسند: «کشورهای جهان باید بدانند که اینترنت آزاد، جهانی قدرتمندتر، ثروتمندتر و آزادتر پدید خواهد آورد.»

سه تهدید پیش‌روی اینترنت: سنت، حریم خصوصی و سایبر اتوکرات‌ها

به اعتقاد کارن کورنبلا و دنیل وایتزنر، سه تهدید اساسی پیش‌روی اینترنت آزاد وجود دارد که با تدوین سیاست خارجی برای اینترنت، می‌توان تا حدودی با آنها مقابله کرد.

نخستین تهدید از جانب نهادها یا دولت‌هایی است که می‌خواهند هم‌چنان زیرساخت‌های ارتباطی را در انحصار خود داشته باشند و قوانین حاکم بر جهان پیش از اینترنت را بر جهان به‌هم‌پیوسته امروز هم اعمال کنند. انحصار، منافع آنها را تضمین خواهد کرد. راه مقابله با آنها این است که در نهادهای تصمیم‌ساز برای آینده اینترنت، برای آنها سهمی برابر با دیگر مشارکت‌کنندگان، از جمله نمایندگان نهادهای مدنی و بخش خصوصی و متخصصان در نظر گرفته شود.

تهدید بزرگ دوم مسائل مرتبط با حریم خصوصی، داده‌های شخصی و حفظ حقوق مولفان، امنیت سایبری و پورنوگرافی کودکان است. مسائلی که دغدغه هر کشوری است، اما باید مراقب بود که پرداختن به آنها، با تصویب بیش از حد قوانین محدودکننده برای اینترنت همراه نشود.

این دو مقام ارشد دولت آمریکا در مقاله خود در واشنگتن‌پست، «سایبر اتوکرات‌ها» را سومین تهدید بزرگ پیش روی شبکه‌ی شبکه‌ها می‌دانند؛ کشورهایی نظیر ایران و سوریه، چین و روسیه، که علنا حق دسترسی آزادانه شهروندان به اطلاعات و به اشتراک گذاشتن آزادانه عقاید آنها در جهان مجازی را انکار می‌کنند.

هراس از بالکانیزاسیون اینترنت؛ تجزیه اینترنت، مرگ آزادی اطلاعات

چندی پیش، اریک اشمیت، مدیر اجرایی گوگل نسبت به «بالکانیزاسیون اینترنت» هشدار داد. ترکیبی که قطعا به مذاق فعالان استقلال‌طلب کشورهای حوزه بالکان خوش نخواهد آمد، اما منظور از آن همان تجزیه اینترنت به شبکه‌هایی گسسته در نقاط گوناگون جهان است که ارتباط آنها با هم، مانند امروز تضمین‌شده نیست.

اریک اشمیت گفت بزرگ‌ترین نگرانی برای جامعه اطلاعاتی جهان این است که «در سال‌های آینده هر کشوری اینترنت خاص خود را داشته باشد.» تحقق این موضوع، قطعا فاجعه‌ای بزرگ برای جهانی است که به مدد اینترنت و سرویس‌های آنلاین، هر روز مرزها در آن کم‌رنگ‌تر و ایجاد تغییرات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی، ساده‌تر می‌شود.

احسان نوروزی
تحریریه: یلدا کیانی