یک هفته پس از پیروزی غیرمنتظره دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، بازار گمانه‌زنی بر سر آینده توافق هسته‌ای با ایران کماکان داغ است. عده‌ای خواهان لغو توافقنامه هسته‌ای هستند و عده‌ای دیگر لغو آن را ضایعه‌ای بزرگ برای حل مسالمت‌آمیز و دیپلماتیک مناقشه هسته‌ای می‌دانند.

برخی بر این باورند که ترامپ حتی اگر بخواهد نیز نمی‌تواند توافقنامه هسته‌ای را از اعتبار ساقط کند، و گروهی دیگر معتقدند که از نظر حقوقی چنین چیزی ممکن است. فراموش نباید کرد که جمهوریخواهان در مجلس نمایندگان آمریکا و همچنین در سنای این کشور در اکثریت هستند.

تمدید قانون تحریم‌های ایران

بحث بر سر فرجام برجام را می‌توان از آخرین رویداد، یعنی تمدید قانون تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه ایران آغاز کرد.

قانون تحریم‌های ده ساله ایران که تحت عنوان ISA یا „Iran Sanctions Act" به کنگره آمریکا عرضه شده، در سال ۱۹۹۶ تصویب شده بود و عملا روز ۳۱ دسامبر سال جاری میلادی به پایان می‌رسید. بر اساس خبری که از سوی خبرگزاری رویترز منتشر شده، اکثریت مجلس نمایندگان آمریکا بار دیگر قانون تحریم‌ها علیه ایران را برای یک دهه دیگر تمدید کرده‌اند. البته این تصمیم مجلس نمایندگان آمریکا می‌باید به امضای باراک اوباما و همچنین سنا هم برسد تا رسمیت یابد.

بیشتر بخوانید: مجلس نمایندگان آمریکا قانون تحریم‌های ایران را تمدید کرد

روزنامه جروزالم پست چاپ اسرائیل از جمله نخستین رسانه‌هایی بود که به تمدید قانون تحریم‌های ایران واکنش نشان داد. این روزنامه در شماره امروز ۱۶ نوامبر ۲۰۱۶ خود از تمدید این قانون استقبال کرده و نوشته است که تمدید تحریم‌ها علیه ایران امر لغو توافقنامه هسته‌ای ایران توسط دولت ترامپ را تسهیل می‌کند. قانون تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران اگر پس از امضای اوباما و سنا رسمیت یابد، تا سال ۲۰۲۶ معتبر خواهد بود.

"کمیته روابط عمومی آمریکا و اسرائیل" نیز با ارسال نامه‌ای از نمایندگان سنای آمریکا خواسته است که قانون تمدید تحریم‌ها علیه ایران را امضا کند. در نامه این کمیته آمده است که تا روز ۳۱ دسامبر، یعنی پایان این دوره از تحریم‌های ایران زمان زیادی باقی نمانده و باراک اوباما نیز که آخرین هفته‌های کار خود را در کاخ سفید می‌گذراند، مخالفتی با تمدید قانون تحریم‌ها ندارد.

تحریم‌های ایران از سوی آمریکا تنها محدود به فعالیت‌های هسته‌ای ایران نمی‌شود و سایر مسائل مورد مناقشه را نیز در بر می‌گیرد. از آن جمله است، حمایت ایران از تروریسم بین‌المللی، معاملات غیرقانونی تسلیحاتی و همچنین فعالیت‌های موشکی ایران.

باید یادآور شد که کمیته روابط عمومی آمریکا و اسرائیل از همان ابتدا مخالف توافقنامه هسته‌ای کشورهای ۵+۱ با ایران بود، ولی تلاش‌های آنان سال گذشته برای متقاعد کردن کنگره آمریکا بی‌ثمر ماند و کنگره به توافقنامه هسته‌ای رای مثبت داد. در چنین شرایطی و با توجه به تحولات سیاسی آمریکا، کمیته روابط عمومی آمریکا و اسرائیل خواستار تجدید نظر یا حتا لغو این توافقنامه شده است.

روزنامه جروزالم پست معتقد است که تمدید قانون تحریم‌ها کار لغو توافقنامه را برای دولت آینده آمریکا تسهیل خواهد کرد. بر اساس گزارش این روزنامه، ترامپ می‌تواند با عزیمت از این قانون با دست بازتری یا باب مذاکره مجدد بر سر نکات پیش‌بینی شده در توافقنامه هسته‌ای با ایران را بگشاید یا حتا آن را کاملا از اعتبار بیاندازد.

همسرایی مخالفان برجام

مخالفان برجام تنها به این یا آن سیاستمدار جمهوریخواه آمریکا و احتمالا لابی‌های طرفدار اسرائیل در آمریکا محدود نمی‌شود. توافقنامه هسته‌ای ایران از همان ابتدا با مخالفت بسیاری از کشورهای منطقه و حتی با مخالفت شماری از نیروهای محافظه‌کار جمهوری اسلامی ایران روبرو بود.

حال در ارتباط با تهدیدهای ترامپ در کارزار انتخاباتی‌اش، بار دیگر نیروهای محافظه‌کار و تندروی جمهوری اسلامی نیز نارضایتی خود را از این توافقنامه بیان کرده‌اند.

حسین شریعتمداری، مدیر مسئول تندروی روزنامه کیهان از ترامپ خواسته است تا به تهدید  خود مبنی بر پاره کردن برجام عمل کند. شریعتمداری برجام را "خسارت محض" و "بی‌خاصیت" خوانده و آن را توافقنامه‌ای کاملا به سود آمریکا ارزیابی کرده است.

شریعتمداری عنوان کرده که اگر ترامپ برجام را پاره کند، همان گونه که خامنه‌ای هم گفته، ما آن را آتش خواهیم زد.

اینکه ترامپ پس از شروع  رسمی کار خود به عنوان رئیس جمهور آمریکا، یعنی روز ۲۰ ژانویه  سال ۲۰۱۷، چه سیاستی در برابر برجام دنبال خواهد کرد، روشن نیست.

یکی  از مشاوران او پس از پیروزی انتخاباتی ترامپ از بازبینی و تجدیدنظر مفاد این توافقنامه سخن گفته است. از سوی دیگر، این توافقنامه سال گذشته با همراهی شماری از جمهوریخواهان در مجلس نمایندگان آمریکا به تصویب رسیده است و همین نشان از آن دارد  که اعضای حزب  جمهوریخواه در ارتباط با سود و زیان‌های این توافقنامه نظر واحدی ندارند.

بیشتر بخوانید: اوباما از ترامپ خواست به "واقعیت‌های" برجام توجه داشته باشد

در ایران نیز، در میان محافظه‌کاران، وحدت نظر پیرامون رویکردشان نسبت به برجام وجود ندارد. در حالی که برخی برجام  را علیه منافع و مصالح ایران معرفی کرده و خواهان لغو آن هستند، برخی دیگر سیاست منطقی‌تری را در پیش گرفته‌اند. به عنوان نمونه، مشاور عالی و دستیار فرمانده کل  قوا، سرلشکر صفوی به آمریکا هشدار داده است که برهم زدن برجام یک خطای استراتژیک است و برای آمریکا "گران" تمام می‌شود.

موضع اروپایی‌ها

وزیران امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا روز دوشنبه ۱۴ نوامبر با صراحت تمام پایبندی خود را به توافقنامه هسته‌ای با ایران اعلام کردند.

در اظهارات رسمی وزیران امورخارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا بر اهمیت اجرا و پایبندی به برجام تاکید شده است و از رئیس جمهور آینده آمریکا خواسته‌اند سیاست مشابهی را در پیش بگیرد.

یک روز پیش از نشست وزیران خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا، فدریکا موگرینی،  هماهنگ کننده سیاست‌های خارجی این اتحادیه از پایبندی این اتحادیه به توافق هسته‌ای با ایران خبر داده بود.

موگرینی تصریح کرده است که این توافقنامه به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسیده و از این رو حمایت از اجرای آن وظیفه‌ای است که صرف‌نظر از کشورهای اروپایی، برعهده سازمان ملل است.

در همین رابطه و بر اساس خبری که از سوی خبرگزاری رویترز منتشر شده، فرانسوا اولاند، رئیس جمهور فرانسه نیز روز ۱۵  نوامبر در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی "فرانس ۲۴" گفته است  که به نظر نمی‌رسد ترامپ بتواند برجام را پس بگیرد.

اولاند می‌گوید "این توافقنامه بر تایید و همراهی قدرت‌های بزرگ جهانی استوار است و همین موضوع به ما اطمینان می‌دهد که پس گرفتن این یا آن بخش آن ممکن نیست".

رئیس جمهوری فرانسه همچنین نسبت به پیامدهای جدی  برهم خوردن برجام هشدار داده است.

تخلف مجدد ایران

اشتفان لوون‌اشتاین و آندریاس راس در مقاله مشترکی که روز ۱۵ نوامبر در روزنامه آلمانی فرانکفورتر آلگماینه منتشر کرده‌اند، به موضوع ترامپ و این "توافقنامه نفرین شده" پرداخته‌اند. لوون‌اشتاین از پایتخت اتریش گزارش می‌دهد و راس از واشنگتن. این مقاله تحلیلی، با خبر برگزاری نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آغاز می‌شود.

جلسه شورای حکام قرار است روز پنجشنبه ۱۷ نوامبر در وین برگزار شود. شاید جلسه‌ای همانند جلسات گذشته؛ و آن این‌که یوکیا آمانو، مدیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به کشورهای عضو شورای حکام، پیرامون تعهدات و میزان پایبندی ایران به توافقنامه هسته‌ای گزارش دهد. اما این بار موضوع اندکی متفاوت است. سخن بر سر تخلف ایران است. موضوعی که می‌تواند موضع مخالفان برجام را تقویت کند.

بر اساس تعهدات پذیرفته شده در برجام، قرار بر آن بوده که جمهوری اسلامی از میزان ذخایر آب سنگین خود بکاهد و در فاز نخست موجودی آب سنگین خود را به ۱۳۰ تن برساند و در فازهای بعدی به ۹۰ تن.

حال در گزارشی که آمانو در ماه نوامبر منتشر کرده، ذخایر آب سنگین ایران یکصد کیلو بیش از ۱۳۰ تنی است که تعیین  شده است. رقمی که شاید در حالت عادی قابل اغماض می‌بود و چندان حساسیتی هم بر نمی‌انگیخت. اما، در شرایط کنونی هر تخلفی می‌تواند به تردیدها درباره صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران دامن زند و مواضع مخالفان برجام را تقویت کند.

نویسندگان این مقاله آنگاه به سخنان ترامپ در کارزار انتخاباتی او پرداخته و نوشته‌اند که ترامپ پس از پیروزی کمتر درباره برنامه هسته‌ای ایران سخن گفته و حتی در لیست ۱۸ گانه اولویت‌هایش برای صد روز نخست دوران ریاست جمهوری‌اش اشاره‌ای به ایران و برجام نشده است.

این در حالی است که ترامپ پیش از انتخابات در سخنرانی خود  که برابر اعضای کمیته روابط عمومی آمریکا و اسرائیل ایراد کرده  بود، لغو برجام را اولویت شماره یک خود عنوان کرده بود.

ترامپ در جریان کارزار انتخاباتی‌اش برجام را بدترین معامله تاریخ آمریکا دانسته بود، از ناتوانی وزیر امور خارجه آمریکا، جان کری انتقاد کرده بود و توافقنامه هسته‌ای با ایران را "هولوکاست هسته‌ای" خوانده بود.

ترامپ گفته بود که آمریکا امکان پس دادن پول‌های بلوکه شده ایران را ندارد و حتی مدعی شده بود که کره  شمالی زیر نفوذ جمهوری اسلامی ایران است. موضوع بر سر آزاد کردن حداقل یک صد میلیارد دلار دارایی‌های ایران در آمریکاست.

روزنامه فرانکفورتر آلمگاینه در ادامه مقاله خود با اشاره به اینکه برجام بر تصمیم شورای امنیت و کشورهای متعددی استوار است، لغو یکجانبه آن را از سوی ترامپ و دولت آینده آمریکا را ممکن ارزیابی نمی‌کند.

باید یادآور شد که وزیر امور خارجه ایران، محمد جواد ظریف نه تنها خواستار پایبندی ترامپ به برجام شده، بلکه تهدید کرده است، در صورت عدم اجرای برجام، جمهوری اسلامی ایران بار دیگر سیاست غنی‌سازی اورانیوم را در پیش خواهد گرفت.

مفسران درباره برجام چه می‌گویند؟

خبرگزاری روسی تاس در گزارشی که روز سه‌شنبه ۱۵ نوامبر منتشر کرد مدعی شده است که ترامپ نمی‌تواند توافقنامه هسته‌ای را زیر پا بگذارد. در این گزارش اشاره شده که عدم پایبندی آمریکا به برجام با مخالفت شدید کشورهای اروپایی و همچنین با اعتراض روسیه و چین روبرو خواهد شد و به مناسبات آمریکا با این کشورها لطمه خواهد زد و این چیزی نیست که رئیس جمهور آینده آمریکا بتواند نادیده بگیرد.

روزنامه گاردین نیز در مقاله‌ای تحت عنوان "چرا دونالد ترامپ به برجام نیاز دارد؟" که روز سه‌شنبه ۱۵ نوامبر منتشر شده می‌نویسد موضوع برجام تنها به ایران و آمریکا محدود نمی‌شود، امضای چهار کشور دیگر هم در بین است و همه آنها بر این باورند که برجام توافقنامه‌ای با ارزش و مهم است.

حتی عربستان سعودی که پیش از این مخالف برجام بود، حال متوجه شده است که داشتن توافق بهتر از نداشتن آن است. چون نداشتن توافق به معنی آن خواهد بود که ایران بار دیگر به سیاست پیشین خود، یعنی غنی‌سازی اورانیوم روی آورد و این چیزی نیست که به سود کسی باشد، نه به سود اسرائیل و نه به سود ترامپ.