اعطای جایزه نوبل ادبی سال ۲۰۱۱ میلادی به توماس ترانسترومر شاعر سرشناس سوئدی، در سوئد اعجاب برانگیخت. در این کشور، کمتر گمان می‌رفت که نوبل ادبی، به شاعری ۸۰ ساله و سوئدی اعطا شود.

با این که تاکنون بارها هنگام تعیین نامزدهای دریافت نوبل ادبی از ترانسترومر نام برده شده است، چند روز پیش یک روزنامه سوئدی نوشت:«مسن‌تر از ۸۰ سال، شاعر و مهم‌تر از همه سوئدی؟ آکادمی به سختی می‌تواند تصمیم بگیرد جایزه را به ترانسترومر بدهد.»

مونیکا همسر توماس ترانسترومر پس از اعلام رسمی اختصاص نوبل ادبی به وی گفت:«شوهرم دیگر روی این حساب نمی‌کرد که دریافت نوبل را در حیات خود تجربه کند.»

گزیده‌ای از اشعار توماس ترانسترومر به فارسی ترجمه و در کتابی با عنوان "مجمع‌الجزایر رویا" در ایران منتشر شده است. بنابراین، او برای علاقمندان به شعر و ادبیات در ایران نیز نامی‌آشنا است. شاعر سوئدی در سال ۱۹۹۰ میلادی در نتیجه سکته مغزی، بخش قابل توجهی از توان سخن گفتن خود را از دست داد.

هشتمین برنده سوئدی نوبل ادبی

ترانسترومر  هشتمین ادیب سوئدی است که در تاریخ بیش از صدساله اعطای جایزه ادبی نوبل، این جایزه مهم را دریافت می‌کند. نوبل ادبی سال گذشته به ماریو بارگاس یوسا نویسنده اهل پرو تعلق گرفت.

نوبل ادبی همراه با یک میلیون و ۱۰۰ هزار یورو (معادل ۱۰ میلیون کرون سوئد) روز ده دسامبر، همزمان با سالروز مرگ آلفرد نوبل، طی مراسمی ویژه تقدیم برنده آن می‌شود.

در روزهای آستانه اعطای جایزه نوبل، گونترگراس نویسنده سرشناس آلمانی که خود در سال ۱۹۹۹ برنده نوبل ادبی شده است، آرزو کرد که این جایزه امسال به آموس اوز نویسنده اسرائیلی داده شود. اعراب نیز، با توجه به تحولات سوریه، بیشترین بخت را از آن آدونیس شاعر ۸۱ ساله و سرشناس سوری می‌دانستند.

 

پس از ۱۵ سال، این نخستین بار بود که  یک شاعر را برای دریافت نوبل ادبی برگزیده شد. ۱۵ سال پیش (۱۹۹۶ ) این جایزه به ویسلاوا شیمبورسکا شاعره لهستانی تعلق گرفت.

زندگی و آثار ترانسترومر

توماس ترانسترومر روز ۱۵ آوریل سال ۱۹۳۱ میلادی در استکهلم به دنیا آمد. پدرش روزنامه‌نگار و مادرش معلم بود. او پیش از آن‌که دنیای موسیقی و ادبیات را کشف کند، تصمیم داشت در رشته علوم طبیعی یا باستان‌شناسی تحصیل کند. اما پس از دریافت دیپلم، در سال ۱۹۵۶ دوره روانشناسی را در دانشگاه استکهلم به پایان رساند.

برنده نوبل ادبی امسال، در سال ۱۹۵۶ همراه با همسر و فرزندان خود به شهر "وستراس" واقع در ۱۰۰ کیلومتری غرب استکهلم نقل مکان کرد. پس از چند سال اقامت در این شهر، چنان محبوبیت یافت که مسئولان به‌نام او "جایزه ادبی ترانسترومر" را بنیاد نهادند.

ترانسترومر در ۲۳ سالگی نخستین کتاب خود را با نام "۱۷ شعر" منتشر کرد. او در سال‌‌های ۱۹۵۸ و ۱۹۶۶ در دو کتاب دیگر تجربه‌های خود را از سفر به اسپانیا، بالکان، آفریقا و ایالات متحده آمریکا سرود. در سال ۱۹۹۶ کتاب "تشییع جنازه گوندولا"ی او با فروش ۳۰ هزار نسخه در بازار کتاب کوچک سوئد رکورد شکست.

ویژگی‌های شعر ترانسترومر

ویژگی شعرهای ترانسترومر، کوتاهی آن‌ها است. شعرهای او با بالاترین میزان فشردگی، از سال ۱۹۵۰ تاکنون، هایکوهای ژاپنی را تداعی می‌کنند. در کارهای او، نه تنها کلمات، بلکه حتی سیلاب‌ها نیز، به دقت و ظرافت برگزیده می‌شوند. به لحاظ محتوا، شعر‌های ترانسترومر، کمتر نگاه به طبیعت یا اندیشه‌های تجریدی و فلسفی دارند، بلکه  برخوردهای زندگی روزمره را منعکس می‌کنند.

دائره‌المعارف بریتانیکا درباره آثار ترانسترومر نوشته است:«زبان نیرومند و قدرت تصویری آثار ترانسترومر، سبب شده که آن‌ها در قرن بیستم بیش از آثار هر شاعری به زبان‌های مختلف ترجمه شوند».

مهمترین آثار منتشر شده ترانسترومر به زبان‌های گوناگون عبارتند از: معمای‌بزرگ (۲۰۰۴)، برای زندگان و مردگان (۱۹۸۹)، مجموعه شعر به زبان انگلیسی (۱۹۹۸)، موانع حقیقت (۱۹۷۸)، ساحل بالتیک (۱۹۷۴)،آهنگ‌ها و ردپاها (۱۹۶۶)، اسرار بین‌راه (۱۹۵۸) و هفده شعر (۱۹۵۴).

ببینید: برندگان نوبل ادبی در ۱۵ سال گذشته و گزیده‌ای از عنوان‌های ترجمه‌شده‌ی آنان به فارسی



جواد طالعی
تحریریه: فرید وحیدی