بعد از فاش شدن تصاویر بمب​افکن‌های روسی TU-22M در پایگاه هوایی نوژه (سوم شکاری) همدان، دولت ایران حضور بمب افکن​های روسی را در خاک خود تائید کرد. مقامات ایرانی بلافاصله اعلام کردند که وزارت دفاع روسیه و ایران توافقنامه‌ای امضا کرده‌اند که طبق آن جنگنده​های راهبردی روسیه می‌توانند در پایگاه نوژه همدان مستقر شوند.

بیشتر بخوانید.نماینده مجلس: نماینده مجلس: استقرار جنگند‌های روسی در همدان خلاف قانون اساسی است

حامیان این اقدام تلاش کردند با ادعاهایی چون "سوخت‌گیری هواپیماهای روسیه"، "دستاورد سیاسی-نظامی" و نبرد برای "شکست دائم داعش" توجیه کنند. به رغم این اظهارات صدای مخالفان در داخل بلند شد. به ویژه عدم اطلاع​رسانی به مردم و نمایندگان مجلس یکی از موارد عمده انتقاد بوده است.

در همین راستا ۲۰ نماینده مجلس با استناد به اصل ۶۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی از رئیس مجلس درخواست کرده‌‌اند که "نسبت به برگزاری نشست غیرعلنی با حضور مسئولان ذیربط" در این خصوص اقدام کند تا "نمایندگان ملت از دلایل و پیامدهای" استفاده روسیه از پایگاه هوایی نوژه در همدان اطلاع پیدا کنند.

واکنش در روسیه چگونه بود؟

النا دونایوا، کارشناس ارشد بخش ایران در "انستیتوی شرق‌شناسی علوم روسیه" به دویچه وله می​گوید آنچه اتفاق افتاده است تعجب کارشناسان و ایران‌شناسان روس را برانگیخت. این کارشناس که در زمینه مناسبات ایران و روسیه تحقیق می​کند، تاکید می‌کند: «ما حدود یک ماه پیش تصور نمی​کردیم که روسیه بتواند از پایگاه هوایی نوژه در ایران برای بمب‌افکن​های خود استفاده کند. سرعت اتفاقات بسیار سریع است. یک ماه پیش وقتی ما متخصصان روسیه چنین مسئله​ای را مطرح کردیم کسی به آن باور نداشت. اکنون وضعیت طوریست که ما باید باور کنیم تصمیمات ناگهانی و غیرمنتظره گرفته می​شود.»

دلیل استقرار هواپیماهای روسیه در ایران

باوجود اینکه روسیه در کشورهای منطقه از جمله ارمنستان، قرقیزستان، تاجیکستان و حتی در خود سوریه پایگاه نظامی دائمی دارد، چه لزومی دارد جنگنده​های این کشوراز پایگاه نوژه همدان پرواز کنند؟

دونایوا به این پرسش دویچه وله چنین پاسخ می​دهد: «دلیل آن این است که در قیاس با پایگاه هوایی نوژه این پایگاه​ها برای جنگنده​های سنگین روسی مناسب نیستند. روسیه به پایگاه دائمی در ایران نیازی ندارد اما اقدام روسیه بیشتر یک پیام سیاسی دارد و آن این است که مناسبات دو کشور همسایه از لحاظ امنیتی و نظامی استراتژیک هست. ما اکنون مشاهده می​کنیم که از طرف داعش هم برای ایران شیعی و هم برای روسیه به طور یکسان خطر وجود دارد.»

کارشناس انستیتوی شرق‌شناسی علوم روسیه درباره مخالفان حضور هواپیماهای جنگی روسیه در ایران می​گوید: «روسیه در مورد پایگاه نظامی همدان هیچ قراردادی با ایران امضا نکرده و درخواست پایگاه نظامی دائم هم مطرح نبوده است. روسیه قصد دارد فقط به طور موقت از پایگاه نوژه برای انجام حملات علیه نیروهای تروریستی در سوریه استفاده کند. این اقدام روسیه محدودیت زمانی دارد.»

بیشتر بخوانید: روسیه: روسیه: حمله به سوریه از پایگاه هوایی ایران نقض قطعنامه شورای امنیت نیست

النا دونایوا در ادامه اضافه می​کند در روسیه محافلی هستند که با شرکت روسیه در عملیات سوریه مخالفند. این نیروها بیشتر غرب​گرا هستند و می​دانند که همکاری نظامی ایران و روسیه موجب همکاری بیشتر غرب با روسیه نخواهد بود. آنها بر این باورند که دولت روسیه باید مخارج پرهزینه‌ی جنگ را برای حل مسائل داخلی و رونق اقتصادی کشور به کار گیرد. اما بسیاری از مردم روسیه بعد از حملات تروریستی در اروپا فکر می​کنند باید با تروریست​ها مبارزه کرد و آنها را از بین برد.»

استفاده تاکتیکی از پایگاه نوژه؟

در خصوص استقرار هواپیماهای جنگی در پایگاه هوایی نوژه در همدان نظر دکترهومن پیمانی کارشناس "موسسه پژوهش انرژی آسیا و اقیانوس آرام" در توکیو را هم پرسیدیم. وی گفت: «همکاری نظامی ایران با روسیه در مورد سوریه چند سال قبل شروع شده و این مسئله عجیبی نیست. روسیه قبلا هم از طریق ایران چندین بار مواضع مخالفان دولت بشار اسد در سوریه را بمباران کرده است. اما این که حضور مشخص هواپیماهای روسیه در پایگاه هوایی همدان و استفاده مرتب آن دلیلی بر تغییر سیاست در روابط نظامی​اش باشد به نظر من هنوز زود است در این باره قضاوت شود.»

بیشتر بخوانید: کنوانسیون امنیتی خزر استفاده نظامی از این دریا را ممنوع کرده است

هومن پیمانی در ادامه تاکید می​کند: «به نظر نمی​آید که ایران پایگاهی به روسیه داده باشد، بلکه بیشتر استفاده تاکتیکی از این پایگاه در جهت منافع مشترک دولت​های ایران و روسیه در سوریه هست. مگر اینکه قراردادی پنهانی امضا شده باشد و روسیه اجازه استفاده درازمدت از این پایگاه را گرفته باشد که مسئله دیگری هست. اما تا این لحظه شاهدی بر این مدعا نیست.»

نقض شعار نه غربی – نه شرقی!

منتقدان همچنین دلیل می​آورند که در اختیار گذاشتن پایگاه هوایی نوژه به روسیه عقب‌نشینی از شعار نه غربی- نه شرقی است که پایه​گذار آن آیت​الله خمینی از نخستین روز تاسیس نظام جمهوری اسلامی مطرح کرده بود. در این خصوص پیمانی می​گوید: «اصولا اینکه چرا باید روسیه از پایگاه هوایی ایران استفاده کند بدون اینکه از طریق خود دولت ایران برای مردم توضیح داده شود قابل‌بحث است. برای اینکه این مسئله بعد از افشا و چاپ شدن عکس هواپیماهای روسیه در رسانه​های خارجی مورد تائید ایران قرار گرفته است. حضور نظامی دائم روسیه در ایران به ضرر منافع درازمدت ایران است و این مسئله​برانگیز است.»

بیشتر بخوانید: درخواست جلسه غیرعلنی مجلس برای بررسی همکاری نظامی با روسیه

پیمانی در ادامه صحبت​های خود تاکید می​کند: «درست در زمانی که ایران در سطح جهانی منزوی هست، (دراختیار گذاشتن دائمی پایگاه) فرایند ناخوشایندی برای ایران خواهد داشت. ولی از طرف دیگر ما اطلاعات چندانی هم نداریم. اگر این پایگاه به صورت درازمدت در اختیار روسیه گذاشته شده باشد با قانون اساسی ایران که واگذاری پایگاه نظامی برای نیروهای خارجی را ممنوع می​کند، مغایر است. ولی چون دولت چگونگی این ارتباط را اعلام نکرده نمی​توان قضاوت کرد.»

به گفته آقای پیمانی گرچه قدرت​های غربی از حضور بمب افکن​های روسی در پایگاه نوژه نگرانند اما تغییر چندانی در روابط غرب با ایران اتفاق نخواهد افتاد. وی همچنین تاکید می​کند انزوای ایران بیش از پیش به راندن ایران به سمت روسیه خواهد انجامید، بنابراین قاعدتا باید غرب تلاش کند که ارتباط خود با ایران را بیشتر کند.