در روزگاری که شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های نوین در تار و پود زندگی آنلاین و آفلاین ساکنان زمین در هم تنیده شده‌اند و میزان استفاده از آنها هر روز گسترده‌تر از روز پیش است، تبلیغ و ترویج ایده‌ها در این فضاهای مجازی هم مساله‌ای رایج است.

هر کسی که چیزی برای ارائه دارد تلاش می‌کند تا با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بی‌نظیر سرویس‌هایی همچون فیس‌بوک، توییتر، یوتیوب و ... آن را به گستره بزرگ‌تری از مخاطبان و متقاضیان احتمالی در سراسر جهان ارائه کند؛ امکاناتی که پیش از این استفاده از آنها هرگز به سادگی میسر نبود. شبکه‌سازی، تبلیغ فکر و ترویج ایده و جلب توجه عمومی، امروز ساده‌تر از هر زمان دیگری در طول تاریخ است.

اما هر پدیده‌ای، سویه تاریکی هم دارد. نیروهای "خیر و شر"، هم‌زمان می‌توانند از این امکانات و ظرفیت‌ها استفاده کنند. تروریست‌ها، جهادگرایان افراطی، نئونازی‌ها و بسیاری گروه‌های مخرب دیگر هم امروز تلاش می‌کنند تا از فرصت‌های بی‌نظیری که پدید آمده برای گسترش دامنه فعالیت‌های خود بهره ببرند.

گروه افراط‌گرای "الشباب" که از تروریست‌های مسلمان نزدیک به القاعده تشکیل شده و در سومالی مستقر است، یکی از این گروه‌ها است که حالا همچون گروه‌های همتای خود، با حضور آنلاین‌اش تبدیل به چالشی برای رسانه‌های اجتماعی جهان شده است.

تروریست‌ها در جست‌وجوی مخاطب جهانی

چندی پیش توییتر یکی از اکانت‌های مربوط به الشباب را حذف کرد. این اتفاق پس از آن رخ داد که این گروه رسما در صفحه توییتر خود تهدید کرد که در صورت خودداری دولت کنیا در برآوردن نیازهای آنها، گروگان‌های کنیایی خود را خواهد کشت. تهدید آشکار و مستقیم به خشونت، نقض اصولی است که کاربران توییتر موظف به رعایت آن هستند. البته توییتر درباره حذف اکانت این تروریست‌ها هیچ توضیحی نداد.

این اتفاق تا کنون چندین بار در فیس‌بوک هم رخ داده که آخرین مورد آن حذف اکانت‌های مرتبط با شاخه رسانه‌ای طالبان پاکستان بود. در این مورد هم بلافاصله پس از حذف، اکانت‌های دیگری با همان خط مشی و اهداف آغاز به کار کردند.

حذف اکانت‌های تروریست‌ها در توییتر و فیس‌بوک، فعالیت آنها را متوقف نمی‌کند. بلافاصله اکانتی دیگر ایجاد می‌شود و این بازی ادامه دارد، اگرچه مسدود کردن اکانت‌های آنها در روند فعالیت‌شان اختلالات مقطعی ایجاد می‌کند. تروریست‌ها می‌خواهند به مخاطبان جهانی دسترسی داشته باشند و این مساله دردسرهای زیادی برای غول‌هایی نظیر فیس‌بوک و توییتر ایجاد می‌کند.

شبکه‌های اجتماعی از طرف دولت‌ها تحت فشارند که فعالیت گروه‌های تروریستی و جهادی در این محیط‌های مجازی را متوقف کنند و از سوی دیگر اکتیویست‌ها از آنها می‌خواهند که درباره سانسور و حذف پاسخ‌گو باشند و شفاف اقدام کنند.

یک بام و چند هوا؛ معضل سیاست‌های متغیر شبکه‌های اجتماعی

ربکا مک‌کینون، از چهره‌های سرشناس فعال در زمینه آزادی اینترنت، در گفت‌وگو با مجله آتلانتیک درباره سیاست‌های کمپانی‌هایی نظیر توییتر و فیس‌بوک برای حذف و سانسور اطلاعات می‌گوید: «وقتی پای درخواست دولت‌ها در میان باشد، سیاست این کشورها بسته به این‌که با چه دولتی طرف‌اند دستخوش تغییر می‌شود.»

البته انتشار گزارش شفافیت ابتکاری است که کمپانی‌هایی نظیر گوگل و توییتر در پیش گرفته‌اند تا کاربران را در جریان درخواست دولت‌ها برای دریافت اطلاعات خصوصی آنها قرار دهند. این گزارش‌ها نشان می‌دهند که میزان درخواست دولت‌ها برای دریافت اطلاعات خصوصی کاربران یا حذف محتوا از روی سرورهای این شبکه‌های اجتماعی، پیوسته رو به افزایش است. البته فیس‌بوک هنوز انتشار این گزارش‌های شفافیت را آغاز نکرده است.

مساله مهم در تشخیص گروه‌های تروریستی برای شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس‌بوک و توییتر، انگلیسی نوشتن آنهاست. تجربه نشان داده گروه‌هایی که محتوای خود را به زبان انگلیسی منتشر می‌کنند، سریع‌تر از دیگران شناسایی و حذف می‌شوند، گرچه زبان‌های دیگر هم همچنان زیر رادار هستند.

با این همه، در حضور فعالان و متخصصانی که وضعیت را با دقت زیر نظر دارند، کمپانی‌های بزرگی همچون توییتر و فیس‌بوک همواره باید خود را آماده پاسخ‌گویی ببینند و بتوانند توضیح دهند که خط سانسور و حذف را کجا ترسیم می‌کنند.