همایش تجاری ایران و ترکمنستان و یازدهمین نشست کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و ترکمنستان در روزهای ۲۹ و ۳۰ تیرماه در عشق‌آباد برگزارمی‌شود. ریاست هیئت بلندپایه‌ی ایرانی را در این نشست دو روزه وزیر امورخارجه‌ی ایران بر عهده دارد. به رغم مشکلات حل نشده، حجم مبادلات تجاری دو کشور از مرز ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار گذشت.

علی اکبر صالحی وزير امور خارجه ایران درعشق‌آباد گفت: «اراده دو کشور ايران و ترکمنستان اين است که رقم مبادلات تجاری خود را در آينده‌ای نزديک از حدود ۵ ميليارد دلار به ده ميليارد دلار افزايش دهند».

فراز و نشیب مناسبات دو کشور

ایران یکی از نخستین کشورهایی بود که استقلال ترکمنستان را ۲۰ سال پیش به رسمیت شناخت. اساس دیپلماسی ایران با این همسایه شمالی در زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی پایه‌گذاری شد. ترکمن‌ها به اواسب هدیه کردند و شهرکی نیز به نام هاشمی رفسنجانی نامگذاری شد. پروژه‌های عظیمی چون "سد دوستی"، "خط آهن سرخس- مشهد" و ساخت نخستین خط لوله گازی "کرپچه-کردکوی" در زمان رفسنجانی آغاز شد. رئیس جمهور سابق ترکمنستان حتی در وصف دوستی دو کشور شعری سرود. این سیاست ایران در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی نیز ادامه داشت.

اما روند توسعه مناسبات دو کشور با روی کارآمدن احمدی‌نژاد ماهیت دیگری پیدا کرد. ترکمنستان صادرات گاز خود را به ایران در پایان نخستین دوره ریاست جمهوری احمدی‌نژاد قطع کرد. ایران در این دوره کاردار این کشور را به دلیل بدرفتاری پلیس این کشور با رانندگان کامیون ایرانی احضار کرد. به رغم این چالش‌ها ترکمنستان و ایران در قیاس با دیگر همسایگان ایران تنها کشوری است که با ایران مشکلی نداشته و همسایه‌ای بی دردرسر به حساب می‌آید.

کمکهای نان و آرد دو همسایه

ترکمنستان با تکیه به کمکهای ایران توانست در بدترین روزهای استقلال خود از "بحران آرد و گندم" بیرون بیاید. امسال تولیدات غله در این کشور با مازاد مواجه شد و در عید نوروز امسال، این کشور هزار تن آرد به ایران هدیه کرد.

به رغم این علامت‌های دوستانه دو طرف، هنوز مرز آبی دو کشور در دریای خزر پس از ۲۰ سال سقوط شوروی مشخص نشده و مشکلات بسیاری از تاجران ایرانی در این کشور تا کنون لاینحل مانده است. قیمت خرید گاز ترکمنستان نیز از سوی دو کشور پنهان نگاه داشته شده است. علاوه بر این صدور روادید ترکمنستان برای شهروندان و تجار ایرانی نیز یکی دیگر از مشکلات است.

ترکمنستان با ترکیه و ایران مشکلات مالی دارد

امین گلی، "مدیر مرکز مطالعات ترکمن‌شناسی" و همکار پروژه آکادمیسین‌های خارجی در دانشگاه بوروس سوئد به دویچه وله می‌گوید، ترکمنستان دروازه‌ی ورود ایران به آسیای میانه است. وی ادامه می‌دهد: «ایران به دلیل تحریم‌های اقتصادی دچار مشکلاتی شده و ترکمنستان و آسیای میانه میتواند راه ایران را به خارج از مرزهایش بگشاید».

به نظر آقای امین گلی در ترکمنستان سیستم مالیاتی واحدی که مطابق با استانداردهای بین‌المللی باشد وجود ندارد. وی اضافه می‌کند: «صالحی به این خاطر سفر کرده که مشکلات تبادلات ارزی و مالی را هم حل کند».

وی همچنین میگوید که ترکمنستان با ترکیه هم مشکلات مالی و بانکی دارد.

آیا مشکلات دو کشور با سفر صالحی حل خواهد شد؟

سفر علی اکبر صالحی وزیر امور خارجه ایران در راس هیئت بلندپایه سیاسی و اقتصادی به عشق‌آباد آیا میتواند برخی از مشکلات دیرینه دو کشور را حل کند؟

به نظر دکترهومن پیمانی، رئیس بخش امنیت انرژی و جغرافیای سیاسی انستیتوی مطالعات انرژی در دانشگاه سنگاپور، برخی از مشکلات ایران و ترکمنستان راه حلی فوری ندارند. مسئله تعیین رژیم حقوقی به نظر این کارشناس به دلیل اهمیت آن از جمله این مسائل هستند. اختلافات در بخش جنوبی دریاچه خزر میان ایران و ترکمنستان و آذربایجان لاینحل مانده است. این کارشناس به دویچه وله میگوید: «ایران و ترکمنستان به این نتیجه رسیده‌اند که نمی‌توانند توسعه مناسبات خود را برمبنای این مسئله تنظیم کنند».

علاقه حضور بیشتر شرکتهای ایرانی علیرغم مشکلات

آقای پیمانی درباره مشکلات تاجرهای ایرانی هم میگوید که این مسئله فقط به ترکمنستان مربوط نمی‌شود، بلکه تاجرهای ایرانی در جمهوری آذربایجان هم مشکل دارند. مقامهای دو کشوراینگونه مسائل را طرح نمی‌کنند چون فکر میکنند بزرگ کردن آن به حل مشکل کمکی نمی‌ند.

علیرغم مشکلات موجود مالی، تاجران ایرانی قصد دارند در بازار ترکمنستان حضور فعالی داشته باشند. مقام‌ای ایران گفته‌اند که در حاشیه نشست کمیسیون مشترک اقتصادی، همايش بزرگ تجار بخش دولتی و خصوصی دو كشور نیز برگزار میشود. در این همایش بيش از ۷۰ نفر از تجار ايرانی شرکت کرده‌اند.

به نظر امین گلی ترکمنستان تنها کشور همسایه ایران است که به رغم مشکلات حل نشده، در قیاس با دیگر همسایگان، مناسبات بسیار خوبی با ایران برقرار کرده است و با ایران مشکلی ندارد. در ۲۰ سال اخیر بین دو کشور هیچگونه برخورد مرزی اتفاق نیافتاده و مناسبات "برادرانه و دوستانه" دو کشور با روی کار آمدن دولت‌های رفسنجانی، خاتمی و حتی احمدی‌نژاد تغییری نکرده است.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: علی امینی