روزنامه "کریستین ساینس مانیتور" به نقل از نمیک تان،‌سفیر ترکیه در واشنگتن گزارش داده است که «شاید هیچ کشوری به اندازه‌ی ترکیه که با ایران مرز مشترک دارد، برای دور نگاه‌داشتن تهران از دستیابی به سلاح هسته‌ای انگیزه نداشته باشد».

سفیر ترکیه در مصاحبه با این روزنامه‌ی آمریکایی که ویدئوی آن نیز در تارنمای آن منتشر شده، از "بدتر‌شدن و زوال" مناسبات دو کشور در سایه‌ی مسئله‌ی هسته‌ای سخن گفته است.

تشدید اختلاف میان ترکیه و ایران

اختلاف ایران و ترکیه در پی رویدادهای خونین سوریه و نیز موافقت ترکیه با طرح سپر دفاع موشکی ناتو شدت یافت. برخی مقام‌های نظامی ایران ترکیه را تهدید کردند و سخنان تندی علیه رجب طیب اردوغان، نخست وزیر این کشور بیان کردند.

کارشناسان ترک به دویچه‌وله می‌گویند، سخنان اخیر مقام‌های بلندپایه نظامی ایران، رهبران ترکیه را عصبانی کرده است.

هفته پیش بولنت آرنچ، معاون نخست وزیر در واکنش به سخنان مقام‌های ایرانی سکوت را شکست. وی گفت،حرف‌هایی که از سوی مقام‌های ایران مطرح می‌شود مورد قبول ترکیه نیست. معاون نخست وزیر این کشور از ایران خواست که اینگونه سخنان دیگر تکرار نشود.

"ایران صاحب بمب اتمی، به ضرر منافع ملی ترکیه است"

به نظر عارف کسگین، کارشناس "مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه" ،مسئله‌ی هسته‌ای ایران در ترکیه تا به حال بیشتر به عنوان مشکل آمریکا و ایران، اسرائیل و ایران و اروپا و ایران مطرح می‌شد و ترکیه از برنامه‌های هسته‌ای ایران ابراز نگرانی نکرده بود.

برخی از تحلیل‌گران ترک حتی می‌گفتند که «ایران صاحب بمب اتمی هم، ضرری به ترکیه نمی‌رساند». اما به نظر آقای کسگین اکنون در ترکیه پی ‌برده‌اند که این نگرش اشتباه بوده است.

عارف کسگین همچنین خاطرنشان می‌کند: «دیدگاه ارتش ترکیه و وزارت امور خارجه این بود که ایران هسته‌ای به ضرر منافع ملی ترکیه است. سخنان تند رهبران نظامی ایران افکار عمومی و سیاست‌مداران این کشور را آگاه کرد که ایران صاحب بمب اتمی به ضرر ترکیه است و ایران می‌تواند این بمب را علیه ترکیه استفاده کند».

مخالفت افکار عمومی ترکیه با ایران

افکار عمومی ترکیه پس از سخنان تند برخی از مقام‌های ایرانی علیه ترکیه به این نتیجه رسیده است که دسترسی ایران به بمب اتمی در وحله‌ی اول به ضرر ترکیه است.

کسگین می‌گوید: «اگر ایران به توانایی هسته‌ای برسد معادلات داخلی و منطقه‌ای به ضرر ترکیه تغییر می‌کند. ترکیه مجبور است به لحاظ نظامی یا تسلیم غرب شود و یا خود مجبوراست به سمت ساخت بمب اتمی حرکت کند. بنابراین دستیابی ایران به بمب اتمی بدترین کابوس ترکیه خواهد بود».

سخنان سفیر ترکیه در آمریکا حاوی چه پیامی است؟

پروفسور محمت سیف‌الدین ‌ارول، رئیس "مرکز استراتژیک اویروآسیا" (آسام) در ترکیه می‌گوید «سخنان سفیر ترکیه در واشنگتن ماهیت سمبولیک دارد و حاوی این پیام است که ما در مقابل سخنان تند رهبران نظامی ایران سکوت نمی‌کنیم و پاسخ تهدیدها را می‌دهیم».

برخی از تحلیل‌گران در روزهای اخیر ماهیت مناسبات ترکیه و ایران را یک روند "دوستی به دشمنی" توصیف کرده‌اند.

سیف‌الدین از مرکز استراتژیک "اویروآسیا" نظر دیگری دارد و می‌گوید: «نه دولت ترکیه و نه مردم این کشور هیچ دشمنی با ایران ندارند. ترکیه واکنشی به سخنان تحریک‌آمیز رهبران نظامی ایران نشان نمی‌دهد. اما سکوت ترکیه به قدم‌های بعدی ایران بستگی دارد».

«هنوز اختلافات به تنش و بحران تبدیل نشده است»

سفیر ترکیه در واشنگتن در مصاحبه‌ی خود به کاهش تبادلات تجاری ترکیه و ایران هم اشاره کرده است. عارف کسگین پیش‌بینی می‌کند که تبادلات تجاری کشور آنگونه که گفته می‌شد دیگر توسعه نخواهد یافت.

کسگین در این رابطه می‌گوید: «مناسبات اقتصادی متأثر روابط سیاسی ترکیه و ایران است. اگر روابط سیاسی دو کشور خوب باشد ، تبادلات تجاری بین دو کشور هم رشد می‌کند. اینها به هم وابسته‌اند».

بنا به گفته‌ی این کارشناس مقیم ترکیه، حدود ۲۰ درصد از نیازهای گازی ترکیه بوسیله‌ی ایران تامین می‌شود و ترکیه می‌تواند به‌جای گاز ایران جایگزینی پیدا کند.

حجم تبادلات ترکیه با ایران ۱۰ میلیارد دلار است. بخش عمده‌ی این مبادلات خرید نفت و گاز است و تبادلات غیرنفتی با ایران حدود ۳ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

کسگین نتیجه می‌گیرد: «ما شاهد بیشتر شدن اختلافات در روابط دو کشور هستیم ولی این اختلافات هنوز به نقطه تنش و بحران نرسیده است».

بدترین توهین به اردوغان از سوی ایران

مسئولین ایرانی از جمله سرتیپ پاسدار احمدرضا رادان از فرماندهان ارشد نیروی انتظامی و جانشین فرمانده‌ی نیروی انتظامی ایران، رجب طیب اردوغان، نخست وزیرترکیه را «نوکراسرائیل» خطاب کرد و سیاست‌های ترکیه را با نمایش و تئاتر و برهم زدن اوضاع کشورهای اسلامی توصیف کرد.

رسانه‌های ترکیه می‌نویسند این بدترین توهین از زبان یک مقام نظامی ایران علیه نخست وزیر این کشور بوده است.

پروفسور محمت سیف‌الدین ‌ارول، رئیس "مرکز استراتژیک اویروآسیا" (آسام) در ترکیه هم می‌گوید: «تهدیدهای ایران علیه ترکیه می‌تواند ابعاد خطرناکی برای این کشور داشته باشد، زیرا ترکیه عضو پیمان نظامی ناتو است و دفاع از ترکیه بر عهده‌ی ناتو خواهد بود».

آیا ترکیه به تحریم‌های جدید خواهد پیوست؟

جو بایدن، معاون رئیس جمهور آمریکا در سفر خود به ترکیه در ۱۲ آذر ۱۳۹۰ این کشور را تشویق کرد به تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اروپا بپیوندد. اما آیا ترکیه با این درخواست موافقت خواهد کرد؟

در این رابطه کسگین از مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه می‌گوید: «به‌رغم اینکه مناسبات ایران و ترکیه همچون گذشته نیست، اما این کشور فقط به تحریم شورای امنیت سازمان ملل متحد پایبند خواهد بود و به تحریم‌های یکجانبه‌ی اتحادیه اروپا و آمریکا نخواهد پیوست. اما اگرتنش و بحران بین دو کشور بوجود بیاید، ترکیه نیز به تحریم‌های جدید اروپا و آمریکا علیه ایران خواهد پیوست».

کارشناسان در گفت‌وگو با دویچه‌وله تائید کردند که سیاست کنونی ترکیه نسبت به ایران تغییر یافته و این کشور دیگر «ایران مجهز به بمب هسته‌ای را در همسایگی خود تحمل نمی‌کند».

گرچه اختلافات ایران و ترکیه به تنش و بحران تبدیل نشده، اما ادامه‌ی روند کنونی از بدترشدن هرچه بیشترمناسبات دو طرف حکایت دارد.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: داود خدابخش