"ترکیه تمایلی برای میزبانی مذاکرات هسته‌ای ندارد"
۱۳۹۱ فروردین ۱۷, پنجشنبه
حدود یک هفته مانده تا انجام دور بعدی مذاکرات هسته‌ای ایران با شش قدرت بزرگ جهان، به‌دلیل تشدید اختلاف‌‌ها میان تهران و آنکار، احتمال تغییر محل برگزاری این مذاکرات از استانبول به مکانی دیگر بیش از پیش جدی شده است.
به‌گفته هوشیار زیباری وزیر خارجه عراق هیاتی از ایران که روز سه‌شنبه ۳ آوریل در بغداد بوده، ابراز تمایل کرده که مذاکرات بعدی ایران با اعضای دائم شورای امنیت و آلمان در بغداد برگزار شود. پیش از این محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام پیشنهاد کرده بود که دور بعدی مذاکرات ایران با گروه ۱+۵ به جای استانبول در یکی از شهرهای بغداد، دمشق یا بیروت برگزار شود.
در رسانه‌ها و مطبوعات دولتی ایران این طور عنوان شده است که تردید و تزلزل ایران درباره میزبانی ترکیه برای دور بعدی مذاکرات اتمی، با حاشیه‌های سفر دو روزه رجب طیب اردوغان به تهران و تفاوت مواضع ایران و ترکیه بر سر سوریه مرتبط است.
علاالدين بروجردی رييس كميسيون امنيت ملی و سياست خارجی مجلس شورای اسلامی گفته است: « به دليل سياست‌های غيراصولی تركيه در رابطه با سوريه مصلحت نيست كه مذاكرات آتی ايران و ۵+۱ در استانبول برگزار شود.»
در همین راستا ایران هياتی را به رياست علی باقری، معاون دبيرخانه شورای عالی امنيت ملی راهي بغداد كرد تا تمايل ايران را برای برگزاری نشست‌های تهران و گروه ۵+۱ در بغداد اعلام كند.
دکتر رضا تقی‌زاده استاد روابط بین‌الملل دانشگاه گلاسکوی لندن اما نظر دیگری دارد. او معتقد است: «این نظر تهران نیست که در مورد میزبانی مذاکرات هسته‌ای عوض شده، بلکه بی‌میلی ترک‌ها است که ایران را در وضعیت دشواری قرار داده است.»
بشنوید: گفتوگو با رضا تقی‌زاده درباره بی‌میلی ترکیه برای میزبانی مذاکرات هسته‌ای
دویچه وله: چرا نظر ایران درباره میزبانی ترکیه برای مذاکرات هسته‌ای یک‌باره عوض شد؟
رضا تقی‌زاده: این نظر تهران نیست که در مورد میزبانی مذاکرات هسته‌ای عوض شده، بی‌میلی ترک‌ها است که ایران را در وضعیت دشواری قرار داده است. ترک‌ها پیش از این تصور می‌کردند که با میانجی‌گری در برنامه اتمی ایران، مورد قدردانی قرار می‌گیرند. اما بعد از سفر آقای اردوغان نخست‌وزیر ترکیه به تهران، رسانه‌های وابسته به جبهه راست حاکمیت ایران لحن دیگری در پیش گرفتند. آن‌ها از امتیازاتی حرف زدند که ترکیه در نتیجه این میانجی‌گری ممکن بود به دست بیاورد. به نظر می‌رسد این موضوع ترک‌ها را تا حدودی ناراضی کرده است. به‌خصوص با توجه به انتقاداتی که از موقعیت ترکیه و موضع ترکیه در قبال سوریه در همان مطبوعات مطرح شد، ترکیه نارضایتی بیشتری پیدا کرده و در نتیجه تصمیم گرفته که میزبانی را پس بگیرد.
چرا هم‌اکنون محل برگزاری مذاکرات اتمی اهمیت پیدا کرده است؟
برگزاری مذاکراتی از این دست، محل مذاکرات را تا حدودی بااهمیت می‌کند. چون اگر این محل نزدیک به یکی از طرف‌ها باشد، آن‌ها قدرت چانه‌زنی ظاهرا بیشتری دارند، بر مطبوعات محلی تأثیر بیشتری می‌گذارند و همین‌طور از موقعیت خانگی می‌توانند استفاده کنند. در حقیقت، شبیه فوتبالی است که در خانه بازی می‌شود یا در خانه‌ی حریف بازی می‌شود.
به این علت وقتی جامعه اروپا تاریخ و محل برگزاری مذاکرات را پیشنهاد کرد، ایران تا حدی ناراضی بود و تصور می‌کرد در یک کشور مسلمان همسایه موقعیت بهتری دارد. ایران در مقابل ژنو که پیشنهاد جامعه اروپا بود، استانبول را پیشنهاد کرد. البته چون مکان برگزاری مذاکره اهمیت خارق‌العاده‌ای ندارد، جامعه‌ی اروپا بعد از تصویب تاریخ (سیزدهم و چهاردهم ماه آوریل)، با محل برگزاری آن در ترکیه موافقت کرد.
تفسیر رسانه‌های ایران این است که به دلیل مواضع ترکیه نسبت به سوریه، ایران دیگر علاقه‌ای به میزبانی ترکیه ندارد. فکر می‌کنید این ارزیابی تا چه حد واقعی است و تا چه حد روی تصمیم ایران تأثیر داشته است؟
بر خلاف آن‌چه رسانه‌ها و حتی مسئولان ایران مطرح می‌کنند، این ایران نبوده است که خواستار تغییر محل برگزاری مذاکرات شده و به عراق یا جاهای دیگر تمایل بیشتری پیدا کرده، بلکه این ترک‌ها هستند که میزبانی خودشان را پس گرفته‌اند و ایران را در وضعیت دشواری قرار داده‌اند. البته موضع ترکیه در قبال سوریه، ایرانی‌ها را پریشان کرده و نارضایتی‌هایی هم ایجاد کرده است، ولی فراموش نکنید که ترکیه با اهمیت‌ترین همسایه ایران در وضعیت فعلی است و بسیاری از بارهای اقتصادی- مالی را می‌تواند برای ایران سبک کند.
ترکیه یک شریک تجاری بزرگ برای ایران، تنها خریدار گاز ایران و یکی از مشتریان بزرگ نفت ایران است و جزو معدود کشورهایی است که موازنه تجاری آن با ایران، با وجود تامین کالاهای مصرفی، موازنه‌ای مثبت است. ایران نمی‌خواهد این وضعیت را تغییر بدهد. ایران نباید و نمی‌تواند تحمل کند که ترکیه را به یک کشور دشمن تبدیل کند. در وضعیت فعلی، آرامش در مناسبات با ترکیه برای ایران اهمیت حیاتی دارد.
من تکرار می‌کنم که این ایران نبوده که موضع خود را تغییر داده و داوطلبانه به دنبال پیدا کردن جانشین است، بلکه به علت افزایش بی‌تمایلی در نزد ترک‌ها و آماده نبودن بیش‌تر آن‌ها برای میزبانی مذاکرات ایران با گروه ۵+۱، ایران مجبور به پیدا کردن شهر جانشین شده است.
از سوی ایران، عراق به عنوان یکی از گزینه‌های برگزاری مذاکرات اتمی مطرح شده است. آیا عراق واقعا قادر است در موعد پیش‌بینی شده، امکان گفتوگو میان ایران و غرب را فراهم کند؟ و اگر عراق هم چنین توانایی داشته باشد، کشورهای غربی آن را خواهند پذیرفت؟
بدون تردید این گفت‌وگوها بایستی هرچه زودتر، آن‌طور که وزیر خارجه امریکا هم به آن اشاره کرد، شروع شود و به هرحال وقتی مذاکرات شروع می‌شود، باید جائی هم به عنوان میزبان مذاکرات تعیین شود. ولی عراق و شهر بغداد فاقد این قابلیت‌ها هستند. وضعیت امنیتی در بغداد هم‌چنان حساس است و به نظر نمی‌رسد که بقیه کشورهای عضو گروه ۵+۱ تمایل چندانی برای حضور در بغداد داشته باشند و به نظر من، تلاش ایران در این مورد، تلاش بی‌حاصلی است.
به این ترتیب، به نظر می‌رسد مناسبات ایران و ترکیه وارد دوره تازه‌ای شده است. پیش‌بینی شما در این‌باره چیست؟
همه شواهد نشان می‌دهد مناسبات ایران و ترکیه رو به سردی گذاشته است. احضار سفیر ایران به وزارت خارجه ترکیه، یکی از نمادهای این سردی است. البته می‌شود جلوی پیشرفت این سردی را گرفت و مناسبات را به حال تعادل برگرداند. ایران و ترکیه به همان اندازه که دارای منافع مشترک فراوان، مثلا در مورد حفظ امنیت در کردستان و بقیه مسائل منطقه‌ای هستند، دارای اختلافات جدی هم هستند. تنها مناسبات ترکیه با سوریه، نبایستی بر مناسبات بسیار بااهمیت‌تر ایران و ترکیه در شرایط عادی تأثیر بگذارد.
اگر سیاست‌مداران ایران و همین‌طور ترکیه، وضعیت موجود و حساسیت آن را خوب درک نکنند، بی‌تردید مناسبات ایران با ترکیه در همان مسیری قرار خواهد گرفت که دو سال پیش مناسبات ایران و روسیه قرار گرفت. مفهوم دیپلماسی فعال، فرار کردن از مشکلات و پشت کردن به کشورهایی که با ما موافق نیستند، نیست. بایستی روابط را مستحکم کرد؛ این چیزی است که متاسفانه امروز دیپلماسی ایران فاقد آن است و از نداشتن آن رنج می‌برد.
مصاحبه‌کننده: حسین کرمانی
تحریریه: جواد طالعی