ترکیه و ایران از "رقابت به رفاقت"
۱۳۹۵ شهریور ۶, شنبه
کودتای نافرجام در ترکیه سرآغاز فصل جدیدی در مناسبات ایران و ترکیه شد، طوری‌که ترافیک سفر و دیدار دیپلمات‌های ایرانی و ترک هیچوقت تا این حد سنگین نبوده است. بینالی یلدریم نخست وزیر ترکیه اعلام کرد که اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری ایران ۱۶ شهریور (۶ سپتامبر) به آنکارا سفر میکند. وی تاکید کرد با مقام ایرانی تصمیمات مهمی درباره حل بحران سوریه و مناسبات دو جانبه ایران و ترکیه اتخاذ خواهند کرد.
بیشتر بخوانید:تبریک ظریف به مردم ترکیه به‌خاطر مقابله با کودتاگران
پیشتر محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران به آنکارا رفته بود. چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه در بدو ورود ظریف به آنکارا در روز ۱۲ اوت (۲۲ مرداد) گفت که وزیرخارجه ایران در شب کودتا ۴ یا ۵ بار با او تماس تلفنی گرفته و اظهار همدلی کرده است. درست یک هفته بعد از سفر ظریف به آنکارا چاووش اوغلو همتای او به تهران رفت. و بالاخره با سفر حسین جابر انصاری، معاون عربی وآفریقایی وزارت امور خارجه ایران در راس هیئتی به آنکارا درباره اهداف سیاسی این رفت و آمدها بیشتر صحبت شد که مهمترین آن توافق دو کشور بر سر اصل یکپارچگی سوریه بود.
ایران اعتراض رسمی هم به ورود تانکهای ترکیه به مرز سوریه نکرد. حتی برخی از رسانههای ایرانی از "اتحاد استراتژیک، تهران، مسکو و آنکارا" سخن به میان آوردند.
اتحاد ترکیه و ایران استراتژیک نیست
حسن هاشمیان تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه درباره تغییراتی که در روابط سیاسی ترکیه و ایران بعد از کودتای نافرجام انجام گرفته نظر دیگری را مطرح میکند و میگوید: «اتحاد استراتژیک و یا راهبردی بین ترکیه و ایران شکل نگرفته است. اما واضح است که بر سر مسئله کردها در سوریه بین دو کشور اتفاق نظر وجود دارد. عملیات "سپر فرات" ارتش ترکیه هم با موافقت ایران انجام گرفت و آمریکا هم در این راستا اعلام کرد که کردها تا شرق فرات عقب نشینی خواهند کرد.»
بیشتر بخوانید: ترکیه: ترکیه: شرط همکاری با ایران حفظ تمامیت ارضی سوریه است
هاشمیان براین باور است که ترکیه و ایران به لحاظ اقتصادی به هم نیاز دارند ولی به جهت سیاسی این وابستگی و نیازمندی وجود ندارد. این کارشناس تاکید میکند که ترکیه بازهم برای برکناری بشار اسد اصرار خواهد کرد.
وی در ادامه میگوید: «ما با "ایران روحانی و ظریف" و "ایران خامنهای و سپاه قدس" طرف هستیم. دولت روحانی نسبت به آنچه که در سوریه هزینه شده معترض است. اما خامنهای و سپاه قدس خط دیگری دارند و سیاست دیگری را دنبال میکنند. بنابراین من فکر میکنم در چارچوب و اصول کلی سیاستهای ایران و ترکیه تغییری ایجاد نخواهد شد، چون در این عرصه راهبردی خط خامنهای تعیین کننده است. اما نباید فراموش کرد که دولت نیز در خصوص وزارتخانه‌ها دستش بازتر است.»
آقای هاشمیان به این موضوع هم اشاره میکند که ترکیه تمایل دارد نشان بدهد که به طرف ایران گام برمیدارد تا از آمریکا بر سر استرداد فتح الله گولن امتیاز بگیرد. گولن، رهبر جماعت گولن است که در پنسیلوانیای آمریکا زندگی میکند و دولت ترکیه او را به طراحی کودتای نافرجام در این کشور متهم میکند.
"رقابت توام با احترام متقابل"
حسین زمانلو کارشناس ارشد علوم سیاسی از دانشگاه حاجت تپه ترکیه هم میگوید: «با نگاه به تاریخ روابط بین دو کشور خصوصا در دوره معاصر شاهد هستیم که یک تغییر استراتژیک خصوصا با اوج گیری اسلامگرایان، درروابط بین دو کشور رخ داده است. اربکان اسلامگرایان سنتی در ترکیه و حزب سعادت، اولین پیشگامان این تغییر استراتژیک بودند. نزدیکی و گسترش روابط بین کشورهای اسلامی از آرمان‌های آن حزب به شمار میرفت. اردوغان همان مسیر را با برخی تغییرات پیمود. البته که یک نگاه سنتی و رقابتی بین دو دولت ایران و ترکیه وجود دارد اما در کلیت روابط، نیازهای استراتژیک دو کشور به یکدیگر و مبحث انرژی و ژئوپلتیک، این دو کشور را به اتخاذ تصمیمات راهبردی و در قامت احترام متقابل هدایت نموده است.»
بیشتر بخوانید:عملیات تانکهای ترکیه در سوریه هم‌زمان با سفر بایدن
به گفته این کارشناس، همگرایی ترکیه با ایران و روسیه دلایل اقتصادی دارد. وی تاکید میکند: «اقتصاد ترکیه و خصوصا امنیت اجتماعی ترکیه به شدت وابسته به ثبات سیاسی است؛ اقتصادی که از یک طرف روسیه واز طرف دیگر ایران منبع انرژی (گاز) آن هستند. امروز با نزدیک شدن به فصل سرما و نیاز ترکیه به انرژی میتوان این همگراییها را به درستی درک کرد.»
به عقیده این کارشناس مقیم ترکیه ورود تانکهای ترکیه به سوریه و درغرب فرات، نمونه بارزی از رویکردهای پراگماتیکی روسیه، ترکیه، ایران و آمریکا در منطقه است. وی تاکید میکند تجزیه عراق و سوریه در واقع ناامنی خارج از ظرفیت کنترل دولتها در مرزهای مربوط به عراق و ترکیه و ایران ایجاد خواهد کرد. همه اینها از عواملی هستند که دو کشور ایران و ترکیه در راستای تامین شرایط قابل قبول، در سطوح مختلف امنیتی و استراتژیک با یکدیگر همکاری میکنند.
مقام ایرانی: با ترکیه اختلاف دیدگاه و موضع نداریم
مقامات ایرانی بر خلاف گذشته اکنون لحن ملایمتری نسبت به ترکیه دارند. حتی سیاستمداران نزدیک به محافل سپاه پاسداران نیز بعد از کودتای نافرجام رویکردی تازه ای را در مقابل ترکیه اتخاذ کردند. خبرگزاری ایرنا (۴ شهریور) مصاحبه امیرعبداللهیان دستیار ویژه رئیس مجلس شورای اسلامی ایران در امور بین الملل با خبرگزاری اسپوتنیک روسیه را منتشر کرد که در آن این مقام ایرانی گفته است که ایران و ترکیه در قبال بحران سوریه دیدگاه مشترکی دارند.
وی تصریح میکند: «در این سالها (در ۵ سال گذشته بحران سوریه) یکی از رفتارهای هنرمندانه دو کشور ایران و ترکیه در عرصه سیاست خارجی این بود که هیچ کدام از طرفین اقدامی را که منجر به تخریب روابط راهبردی متاثر از اختلاف دیدگاه در مورد سوریه باشد، انجام ندادند.»
دستیار ویژه رئیس مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه ایران نه تنها در محور و موضوع راجع به مسائل سوریه، با ترکیه اختلاف دیدگاه و موضع ندارد بلکه اشتراک دیدگاه هم دارد، تصریح کرد: «اما در یک مورد که آن هم آینده سیاسی آقای بشار اسد رئیس جمهور قانونی کشور سوریه بود اختلاف دیدگاه داشته و به دنبال آن بودیم تا گفت وگوهای بیشتری را در این موضوع داشته باشیم.»
معاون پیشین عربی و آفریقای وزارت امور خارجه در مورد آینده سیاست ترکیه در قبال سوریه هم میگوید برای اینکه شاهد تغییر رویکرد ترکیه در قبال مسائل سوریه باشیم، احتمالا هنوز راه طولانی را پیش رو داریم.