ترکیه و ایران: بازار سرد سیاست، بازار گرم اقتصاد
۱۳۹۱ مهر ۱۰, دوشنبه
چهارمین کنگره "حزب عدالت و توسعه ترکیه" با حضور۸۰ میهمان خارجی از جمله محمد مرسی، رئیس جمهور مصر، آلمازبک آتامبایف رئیس دولت قرقیزستان، اسامه نجفی، رئیس مجلس ملی عراق، مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق، راشد الغنوشی، رئیس "حزب اسلامی النهضه تونس"، راجه پرویز اشرف، نخست وزیر پاکستان و گرهارد شرودر صدراعظم پیشین آلمان روز یکشنبه (۹ مهر/ ۳۰ سپتامبر) برگزارشد. در این کنگره، از مقام‌های ایرانی کسی شرکت نداشت.
اردوغان در سخنرانی دو ساعته‌ی خود از جمله هنگام پرداختن به موضوع سوریه گفت:«ما بار دیگر از ایران، روسیه و چین می‌خواهیم که در موضع‌شان بازنگری کنند، چرا که تاریخ هرگز کسانی را که در کنار نظام‌های سنگدل ایستاده‌اند، نخواهد بخشید».
دیدگاه مشترک ترکیه و مصر در قبال سوریه
آیخان شیمشک از بخش ترکی دویچه وله که مسائل سوریه و ایران را تحلیل می‌کند، می‌گوید:«پیام اردوغان درکنگره‌ی چهارم حزبش درباره ایران چیز تازه‌ای نیست.» شیمشک ضمن تائید "افزایش تنش و اختلاف بین ترکیه و ایران"، خاطرنشان می‌کند که اکنون بحران سوریه به اوج خود رسیده است و ایران و ترکیه تمام تلاش‌های خود را می‌کنند تا پیامدهای منفی آن در مناسبات دو کشور کاهش یابد.
وی همچنین می‌گوید:«ظرف یک‌سال گذشته به دلیل حمایت اردوغان از مخالفین اسد میان اردوغان و ایران، عراق و سوریه شکاف بیشتر شد. گرچه اردوغان سیاست قاطعی علیه رژیم بشاراسد در سوریه اتخاذ کرده، اما قصد هم ندارد در منطقه جنگ شیعه و سنی به راه بیافتد.»
تشدید احتمالی اختلافات ترکیه و ایران
شیمشک پیش‌بینی می‌کند که ادامه‌ی بحران سوریه مناسبات ترکیه و ایران را در ماه‌های آینده بحرانی‌تر خواهد کرد. به‌نظر وی ترکیه سیاستی را که در قبال بحران سوریه اتخاذ کرده تغییر نخواهد داد و ایران نیز از رژیم بشاراسد حمایت خواهد کرد و این تضاد به قوت خود باقی خواهد ماند.
این کارشناس ضمن اشاره به اجلاس مشترک وزاری خارجه‌ی ایران، مصر، ترکیه و نماینده‌ی عربستان در قاهره، تاکید می‌کند که این نشست بدون نتیجه به پایان رسید. به‌گفته وی احمد داوود اوغلو وزیر امور خارجه‌ی ترکیه در قاهره سیاست دوگانه ایران را مورد انتقاد قرار داد و صریحا اظهار داشت:«نمی‌توان مواضع حمایت از انقلاب مصر از یک سو و نادیده گرفتن حقوق و مطالبات مردم سوریه از سوی دیگر را پذیرفت».
شیمشک نیتجه می‌گیرد که بحران سوریه مناسبات دو کشور را به بن‌بست کشانده و کمیته‌ی چهارجانبه ترکیه، ایران، مصر و عربستان سعودی نیز در عمل موفقیتی نداشته است.
مقام‌های ایرانی: ترکیه در سوریه بازنده است
محمد صالح خاتم، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسائل ترکیه از شهر استانبول هم می‌گوید، این نخستین بار نیست که اردوغان از رهبران ایران درخواست می کند تا به حمایت از سوریه پایان دهند. ایران به پیام‌های اردوغان و دیگر مقام‌های عالی‌رتبه ترک واکنش رسمی نشان نداده، اما این واکنش‌ها را می‌توان از زبان مقام‌های ارشد سپاه پاسداران و فرماندهان ارتش شنید.
وی در این رابطه به اظهارات اخیر سرلشکر سید یحیی صفوی، دستیار و مشاور عالی فرماندهی آیت‌الله علی خامنه‌ای اشاره می‌کند که گفته بود:«مردم ترکیه مردمی مسلمان هستند و قاعدتا معترض اقدامات ترکیه علیه سوریه خواهند بود. در هدف قرار دادن سوریه در حقیقت میدان‌دار اصلی به نیابت از آمریکایی‌ها و حمایت مالی برخی کشورهای عربی، ترکیه است و البته بازنده اصلی این میدان نیز ترکیه است.»
آقای صالح خاتم در ادامه به صحبت‌های باهنر، عضو "مجمع تشخیص مصلحت نظام" هم اشاره می‌کند که از مواضع ترکیه پیرامون سوریه انتقاد کرد و گفت: «لطماتی که ترکیه و سران مرتجع عرب به سوریه وارد کردند، بدون مجازات نخواهد بود و آن‌ها باید هر چه زودتر به هوش بیایند.»
بازتاب منفی سخنان مقام‌های ایرانی در ترکیه
صالح خاتم می‌گوید: «سخنان مقام‌های ایران در جامعه، احزاب سیاسی و رهبران ترکیه بازتاب بسیارمنفی دارد و باعث تجدید نظر در سیاست راهبردی ترکیه در قبال ایران شده است. وی ادامه می دهد : «در ترکیه این باور هست که ایرانی‌ها برخلاف آنچه که اظهار می‌کنند، عمل می‌کنند. لحن رهبران ترکیه تغییر کرده است و اردوغان ایران را به بی‌صداقتی و غیر شفاف بودن متهم می‌کند.»
به‌نظر این کارشناس پیام اردوغان به رهبران ایران تاثیری روی سیاست‌های ایران در قبال سوریه نخواهد داشت. سیاست‌های ایران ثابت هست و با توصیه اردوغان تغییر نخواهد کرد. اما انتقاد اردوغان از ایران بازتاب وسیعی در منطقه و جهان یافت و ایران تحت فشار افکارعمومی جهان قرار گرفت.
همسوئی اپوزسیون ترکیه با سیاست ایران
محمد صالح خاتم ، کارشناس مقیم استانبول در توضیح تشدید تنش بین ایران و ترکیه به همسوئی مواضع اپوزسیون ترکیه و ایران هم اشاره می‌کند:«کمال قلیچ داراوغلو، رهبر حزب مخالف جمهوری خلق ترکیه از سیاست‌های اردوغان انتقاد و به دوری متحدین سابق ترکیه از جمله ایران اعتراض می‌کند. این حزب گرچه یک حزب لائیک است، اما با ایران هم صدا شده است.»
محمد صالح ادامه می‌دهد، این حزب با ماهیت وجودی جمهوری اسلامی ایران در تضاد است و اعتقاد دارد که دین نباید در سیاست دخالت کند. ولی اکنون منافع آن با منافع ایران هم‌راستا شده است. وی اضافه می‌کند:«سخنان قلیچ داراوغلو در انتقاد از سیاست اردوغان درباره ایران و سوریه، بیشتر برای تحت تاثیر قراردادن افکار عمومی ترکیه ایراد شده است.»
تلاش‌های بی‌نتیجه برای رفع اختلافات
مقام‌های ایرانی برای کاهش اختلافات پیش آمده، در روزهای گذشته دست به تحرکات تازه‌ای زده‌اند. خبرگزاری فارس گزارش می‌دهد که محمد رضا رحیمی، معاون اول احمدی‌نژاد قرار است روز پنجشنبه ۱۳ مهر ۱۳۹۱ به دعوت اردوغان به ترکیه سفر کند. گفته می‌شود
برپایه این گزارش سفر دو روزه رحیمی در راستای پیش‌برد همکاری‌های اقتصادی تهران و آنکارا خواهد بود و به امضای چند سند مهم اقتصادی نیز منتهی خواهد شد.
گرچه این دیدارها و ملاقات‌ها تابحال نتایج سیاسی ببار نداشته، اما در عقد قراردادهای اقتصادی بین دو کشور پیشرفت‌هایی حاصل شده است. کارشناسان مسائل ایران و ترکیه همزمان با اوج اختلافات سیاسی از رشد تبادلات تجاری میان دو کشور خبر می‌دهند.
کارشناسانی که با دویچه وله صحبت کردند، همچنین تاکید دارند، اختلاف ترکیه و ایران در حال حاضر بر سر سوریه به اوج رسیده و غیر قابل حل است. رهبران ترکیه تا سرنگونی رژیم اسد پیش خواهند رفت.
محمد صالح خاتم از استانبول می‌گوید: «ترکیه به همراه مصر، عربستان سعودی، قطر و دیگر کشورهای سنی، راه خود را خواهد رفت و ایران نیز به پشتیبانی از رژیم سوریه ادامه خواهد داد.»
آیخان شیمشک از بخش ترکی دویچه وله هم گرچه به بن‌بست رسیدن بحران سوریه و تشدید اختلاف ایران با ترکیه را تائید می‌کند، اما تاکید می‌ورزد که ترکیه برای جلوگیری از ایجاد یک "جبهه‌ی سنی و شیعی" و بوجود آمدن نوعی "جنگ سرد" میان آن‌ها تمامی تلاش‌های خود را به‌کار خواهد بست.