اختلالاتی که بر اثر زمین‌لرزه و سونامی اخیر در نیروگاه‌های هسته‌ای ژاپن پدیدآمده، باعث نگرانی همه‌ی مردم جهان شده است. این رویداد فاجعه‌ی چرنوبیل را در اذهان تداعی می‌کند. اکنون برای بسیاری از مردم این پرسش کانونی مطرح است که تشعشعات رادیوآکتیو چه خطراتی برای تندرستی انسان‌ها دارند و چگونه می‌توان از خود در برابر آن‌ها محافظت کرد.

اشعه‌ی رادیوآکتیو دشمنی نامریی و کشنده است. پخش آن در هوا باعث می‌شود که از طریق تنفس وارد بدن شود و ذرات خطرناک آن در بافت‌های انسانی جمع شوند و به تدریج نیروی ویرانگر خود را آزاد سازند. رادیوآکتیو از طریق پوست نیز جذب بدن می‌شود.

بیست سال پس از فاجعه‌ی هسته‌ای چرنوبیل، در بیشتر مناطق نزدیک به نیروگاه آن، آمار بیماران مبتلا به انواع بیماری‌های سرطان تا ۴۰ درصد افزایش نشان می‌دهد.

ذرات رادیوآکتیو در بدن خصلتی یونیزه‌کننده دارند. معنای آن این است که از طریق آن‌ها دائما الکترون‌هایی به پیرامون شلیک می‌شود. همه‌ی ملکول‌های بیولوژیک و نیز آب در بدن انسان می‌توانند این پرتوها را ترمز کنند. ولی این باعث آزاد شدن انرژی‌ای می‌شود که پوسته‌های اتم ِ ملکول‌های بدن را نابود و الکترون‌های آن را آزاد می‌کند.

به این ترتیب، زنجیره‌ای از فعل و انفعالاتی شیمیایی در بدن آغاز می‌گردد تا بتواند با الکترون‌های آزاد شده ترکیبات پایداری ایجاد کند. این فعل و انفعالات شیمایی غیرقابل کنترل هستند و از جمله به ترکیبات تازه‌ای منجر می‌گردند که برای سلول‌های بدن بیگانه هستند.

در نتیجه آنزیم‌های بدن کارکرد خود را از دست می‌دهند و اجزای سازنده‌ی سلول‌ها نابود می‌شوند. اگر آسیب‌ها بزرگ باشند، به مرگ سلول‌ها می‌انجامند و این امر بر ژن وراثتی نیز تاثیر می‌گذارد. هر قدر آسیب‌های وارده به سلول‌ها بیشتر باشد، خطر ابتلا به بیماری سرطان در آدمی افزایش می‌یابد.

البته در هوا و زمین رادیوآکتیو بصورت طبیعی موجود است، ولی بدن انسان ساز و کار لازم را برای مقابله با آن دارد. ولی به هنگام افزایش رادیوآکتیو هوا در جریان فاجعه‌های اتمی از نوع چرنوبیل، این ساز و کار بدن محدودیت‌های مقاومت خود را نشان می‌دهد.

در جریان فاجعه‌ی اتمی چرنوبیل، بیش از همه کسانی آسیب دیدند که از نزدیک با آن مبارزه می‌کردند. طبق آمار تاکنون ۲۵ هزارتن در این رابطه جان خود را از دست داده‌اند.

نشانه‌های بیماری

شدت و ضعف بیماری‌های ناشی از تشعشعات رادیوآکتیو بستگی مستقیم به میزان رادیوآکتیو در هوا دارد. اولین نشانه‌های آن سردرد و حالت تهوع است. این عوارض چند ساعت پس از قرار گرفتن انسان در معرض اشعه‌ی رادیوآکتیو بروز می‌کنند. سپس این عوارض ناپدید می‌شوند، ولی بیمار پس از چند روز دچار کم‌اشتهایی و خستگی مفرط می‌شود که چند هفته طول می‌کشد.

اگر شخص در معرض تشعشعات زیاد رادیوآکتیو قرار نگرفته باشد، بهبود می‌یابد. ولی مصونیت بدن در برابر بیماری‌های دیگر و بویژه بیماری‌های عفونی غالبا تضعیف می‌شود و این ضعف تا پایان عمر باقی می‌ماند.

تاثیر تشعشات زیاد رادیوآکتیو بر بدن غالبا به بیماری‌های سخت و درمان‌ناپذیر منجر می‌گردد. یکی از شناخته‌شده‌ترین این بیماری‌ها سرطان خون است. تشعشع بالا به سلول‌های بدن آسیب‌هایی وارد می‌کند که ترمیم‌ناپذیر هستند. یکی دیگر از پیامدهای بیماری‌های ناشی از تشعشات رادیوآکتیو، سرطان استخوان است.

یکی از خطرناک‌ترین مواد رادیوآکتیو برای تندرستی انسان‌ها، پلوتونیوم ۲۳۹ است. گفته می‌شود که در جریان حادثه در نیروگاه اتمی فوکوشیمای ژاپن، پلوتونیم هم آزاد شده است. استنشاق هوای آلوده به پلوتونیوم می‌تواند در چند روز باعث مرگ شود.

قرص‌های ید برای محافظت

بهترین راه مقابله با خطر تشعشعات رادیوآکتیو، دور شدن به موقع از مناطق آلوده است. هنوز از میزان آلودگی‌های رادیوآکتیو در ژاپن اطلاعات دقیقی در دست نیست و همه امیدوارند که دولت این کشور به موقع مردم را مطلع و آنان را از مناطق خطرناک به نقاط امن منتقل کرده باشد.

همچنین با ید ۱۳۱ نیز می‌توان از انسان‌ها در برابر تشعشعات رادیوآکتیو محافظت کرد. بهتر از آن قرص‌های کالیوم ید است که ظاهرا مقامات ژاپنی به اندازه‌ی کافی در اختیار دارند و آماده‌اند تا در صورت لزوم میان مردم پخش کنند.

شرط موفقیت این روش واکنش به‌موقع و استفاده کافی از داروهاست. پیش از پخش رادیوآکتیو در هوا باید این داروها را مصرف کرد تا مانع جذب ید رادیوآکتیو بیشتر توسط بدن شوند. این داروها باعث می‌شوند که ید کافی در غده‌ی تیروئید انسان جمع شود و بدن دیگر نیازی به جذب ید رادیوآکتیو نداشته باشد.

جذب ید رادیوآکتیو و تراکم آن در غده‌ی تیروئید، به سرطان تیروئید می‌انجامد. ده سال پش از حادثه‌ی چرنوبیل، در میان کودکان آن منطقه ۴۲۴ مورد سرطان غده‌ی تیروئید مشاهده شده است.

هنوز معلوم نیست این دشمن نامریی در ژاپن چه آسیب‌هایی وارد کرده است. این امر بستگی به آن دارد که آیا مقامات ژاپنی می‌توانند بر مشکلات پدیدآمده در رآکتورهای اتمی غلبه کنند، یا باید منتظر فاجعه‌ای اتمی مانند چرنوبیل بود.

BM/BB