هومن مجد، نویسنده و روزنامه‌نگار ایرانی-آمریکایی مقیم نیویورک به تازگی کتابی در مورد زادگاهش ایران نوشته که در رسانه‌های آمریکایی و اروپایی با استقبال گرمی مواجه شده است. مشخصات کتاب او، ("آیت الله نظری متفاوت دارد، ناسازنمای ایران مدرن")، چنین است:

Hooman Majd: The Ayatollah Begs to Differ: The Paradox of Modern Iran, New York 2008.

توصیفی بی‌تعارف از تعارف

"لوس آنجلس تایمز" اثر هومن مجد را چنین معرفی کرده است: این شاید بهترین کتابی باشد که تا کنون درباره‌ی تناقضات ایران معاصر نوشته شده باشد. در این کتاب از رمز و راز های فرهنگی و اجتماعی ایران سخن می‌رود، از آن چیزهایی که باید insider بود، یعنی از درون آن جامعه آمد، تا از آنها سر درآورد.

یک سایت آمریکایی مشوق کتابخوانی (Campaign for the American Reader) به آمریکاییان توصیه می‌کند این کتاب را بخوانند تا دریابند آن کشوری که سی سال است «آمریکا را سر کار گذاشته»، از چه مقوله‌ای است.

ملاقات با مقامات جمهوری اسلامی، توصیف قم، شرح تریاک‌کشی و می‌نوشی، قضیه‌ی لات‌ها و جاهل‌ها و حمایتشان از انقلاب اسلامی، مراسم عاشورا و پارتی‌های آنچنانی از برخی موضوع‌های کتاب ۲۸۸ صفحه‌ای هومن مجد هستند.

مجد، توصیف بی‌تعارفی از تعارف ایرانی به دست داده و این موضوعی است که در اکثر معرفی‌ها از "آیت الله نظری متفاوت دارد" جای برجسته‌ای یافته است.

رسم ایرانی

هفته‌نامه‌ی آلمانی "دی تسایت" (Die Zeit) معرفی کتاب هومن مجد را با ذکر مشکلی که خارجی‌ها با تاکسی‌رانان ایرانی پیدا می‌کنند، می‌آغازد. تاکسی‌ران با صراحت میزان کرایه را اعلام نمی‌کند و می‌گوید که قابلی ندارد. مسافر حرف او را جدی می‌گیرد و چنین می‌فهمد که سفر رایگان است. آخر سر ممکن است کار به پلیس بکشد.

در اینجا ما با یک تعارف مواجه هستیم. بنابر توصیف مقاله‌ی "دی تسایت"، خارجی مسافر، ظاهر حرف راننده را می‌فهمد، اما معنای آن را درک نمی‌کند. «تعارف یک رسم ایرانی برای شکسته نفسی نمایشی است. وقتی دو نفر به مراوده می‌پردازند، تعارف ایجاب می‌کند که هر کس مقام دیگری را بالا برد، آن هم به بهای پایین‌ترین مقام خود.» تعارف، از مقوله‌ی چاپلوسی در بزرگداشت کسی یا کوچک کردن دشمن اوست.

تعارف و دیپلماسی

مقاله‌ی "دی تسایت" می‌گوید که تعارف باعث می‌شود که یک عمل ساده، مثل خرید روزمره، به یک چک و چانه‌زنی طولانی تبدیل شود. نویسنده بر این قرار به دیپلمات‌های غربی توصیه می‌کند که برای اینکه بتوانند مذاکره با ایرانیان را به درستی پیش برند، بایستی با تعارف ایرانی آشنا باشند. مقامات ایرانی می‌گویند برای مذاکره آماده‌اند؛ حقیقت را می‌گویند، یا تعارف می‌کنند؟ دیپلمات‌ها بایستی «زبان سیاسی» ایران را بشناسند. «در درون سیستم تعارف، دیپلماسی هم اخلاقی است، هم بعدی زیبایی‌شناسانه دارد. با فهم تعارف حتی می‌توان فهمید که چرا مذاکرات اتمی به رهبری اروپاییان طول می‌کشد و نتیجه‌ای نمی‌بخشد.»

تعارف و حق

چرا مذاکرات نتیجه نمی‌دهد؟ باید با ایرانیان تعارف کرد؟ مثلا به رهبران جمهوری اسلامی گفت: مخلص شما هم هستیم، چقدر اورانیوم تقدیم حضور کنیم؟ ۳۰۰۰ دستگاه سانتریفوژ که عددی نیست، شما مقامتان بالاتر از این حرفهاست!

به نوشته‌ی "دی‌تسایت" رهبران جمهوری اسلامی شیفته‌ی عزت و احترام‌اند. عزت و احترام را با مفهوم شیعی "حق" بیان می‌کنند، آنجایی که غنی‌سازی را "حق" مسلم خود می‌دانند. به نظر نویسنده، مفهوم "حق"، هم تباری دینی دارد، هم مبتنی بر ناسیونالیسم ایرانی است.

برای شناختن «زبان سیاسی» ایران، هم باید "تعارف" را شناخت، هم "حق" را. کسی که اینها را بشناسد، درمی‌یابد که نبایستی سیاست خود را در کشمکش اتمی با ایران با اصطلاح "چماق و هویج"، یعنی چماق تحریم و هویج تشویق، عنوان‌گذاری کند.

خاتمی، استاد تعارف

مقاله‌ی "دی تسایت" این نکته‌ی جالب دیگر را در کتاب هومن مجد یافته است:

«کتاب مجد این را نیز مشخص می‌سازد که محمود احمدی‌نژاد و گروه گرد محمد خاتمی اصلاح‌طلب دو روی یک سکه هستند. در سال ۲۰۰۵ یک چرخش رخ داد: از خاتمی، استاد تعارف، که به جهان روی خوش نشان می‌داد، به احمدی‌نژاد، که در کله‌اش تعارف با دفاع از حق درآمیخته است.»