آمار کمیساریای عالی امور پناهندگان سازمان ملل متحد، تکان دهنده و هولناک است: تعداد فراریان جهان، به بیش از ۴۳ میلیون نفر رسیده و رکورد ۱۵ سال گذشته را شکسته است. مناطق بحرانی، ده‌ها سال است که از طریق خشونت، جنگ‌های خانگی و تنش‌های قومی، مردم را مجبور به فرار از خانه‌های خود می‌کنند.

رکورد افغانستان، عراق و سومالی

آمار نشان می‌دهد که بیشترین پناهجویان جهان را افغان‌ها تشکیل می‌دهند. به خاطر وضعیت دشوار افغانستان، از میان حدود ۳ میلیون پناهنده و پناهجوی افغانی، کمتر کسی است که حاضر باشد داوطلبانه به کشور خود بازگردد. عراقی‌ها و سومالیائی‌ها، جایگاه دوم و سوم را در میان پناهجویان جهان دارند. تعداد فراریان عراق به یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر، و تعداد پناهجویان سومالی به ۷۷۰ هزار نفر رسیده است.

اما تعداد فراریان سومالی به شدت رو به افزایش است. صدها هزار نفر از مردم این کشور، به خاطر فاجعه قحطی در شمال آفریقا، به تازگی به سیل پناهجویان پیوسته‌اند.

کمیساریای عالی امور پناهندگان، تنش‌های حل نشده را زمینه‌ساز افزایش دائمی تعداد پناهجویان می‌داند. تنش‌های جدید، همواره بر تنش‌های کهنه افزوده می‌شوند. از آغاز سال‌جاری میلادی، ساحل عاج، لیبی، سوریه و یمن نیز به مناطق بحرانی و پرتنش جهان افزوده شده‌اند. کمیسر امور پناهندگان سازمان ملل، نیمه ژوئن امسال هنگام معرفی گزارش تازه این نهاد در رم گفت:«اکنون ما می‌فهمیم که بسیاری از تنش‌ها قدیمی پایان ندارند.»

ایتالیا و "سونامی پناهندگی"

رم، به عنوان محل ارائه گزارش سال ۲۰۱۰ کمیساریای امور پناهندگان، به عمد برگزیده شده بود. دولت ایتالیا همواره از "امواج فراریان" و حتی "سونامی پناهندگی" از کشورهای آفریقائی حرف می‌زند و این موضوع، به عنوان تکراری و اصلی گزارش‌های بسیاری از رسانه‌های ایتالیا تبدیل شده است.

از آغاز بحران سیاسی لیبی تاکنون ۱۸ هزار لیبیائی توانسته‌اند خود را به جزیره لامپه‌دوسا برسانند و از این‌طریق قدم به خاک اتحادیه اروپا بگذارند. مصر و تونس، به عنوان کشورهای همسایه لیبی، تاکنون پنج برابر این تعداد را راه داده‌اند.

فشار اصلی بر دوش جهان سوم

برپایه گزارش کمیسیاریای امور پناهندگان، از هر پنج پناهجوی جهان چهار نفر در کشورهای جهان سوم زندگی می‌کنند. کمیسر امور پناهندگان می‌گوید:«حقیقت این است که فشار و مسئولیت اصلی حفظ پناهندگان بر دوش کشورهای در حال توسعه است.» پاکستان در این زمینه بهترین نمونه است: این کشور خود به شدت از فقر و بی‌ثباتی سیاسی رنج می‌برد، اما نزدیک به ۲ میلیون پناهنده در آن زندگی می‌کنند.

کشور آفریقائی کنیا نیز از سال‌ها پیش مرزهای خود را به روی فراریان کشورهای همسایه گشوده است. این روزها، به‌خاطر فاجعه قحطی شاخ آفریقا هر روز هزار تا دوهزار فراری سومالیایی یا اتیوپیایی به اردوگاه‌های شمال کنیا می‌پیوندند. کنیا خود تعداد بی‌شماری قربانی خشکسالی دارد که به امید ادامه حیات در مناطق داخلی دیگر، محل سکونت خود را ترک کرده‌اند.

لیبریا، کشور آفریقائی دیگر نیز، ۱۸۰ هزار نفر از قربانیان خشکسالی شاخ آفریقا را پذیرفته است. گزارش کمیساریای عالی امور پناهندگان نشان می‌دهد که اکثریت این فراریان، به عنوان میهمان در خانه‌های مردم پذیرفته شده‌اند. آن‌ها نمی‌دانند که اصولا زمانی به میهن خود بازخواهند گشت یا نه؟

تنها جنبه امیدوار کننده گزارش کمیساریای امور پناهندگان این است که در سال‌های اخیر از حدود ۲۷ میلیون و ۵۰۰ هزار نفری که در کشورهای خودشان در به در شده‌اند، نزدیک به ۳ میلیون نفر توانسته‌اند به محل سکونت اصلی خود برگردند و زندگی را در آنجا از سر بگیرند. این وضعیت به‌ویژه در پاکستان، کنگو و اوگاندا محسوس بوده است.

فرار از مسئولیت در غرب

در چنین شرایط ناگواری، به گفته کمیسر امور پناهندگان، در کشورهای ثروتمند صنعتی، «مرزها همواره تنگ‌تر، ورود فراریان غیرممکن‌تر و درخواست پناهندگی دشوارتر می‌شود.» از زمانی که نخستین فراریان لیبی قدم به جزیره لامپه‌دوسا در خاک ایتالیا گذاشتند، کنترل مرزهای اروپا تشدید و بحث درباره توزیع پناهندگان در اتحادیه اروپا داغ‌تر شد.

کریستیان وولف رئیس‌جمهور آلمان به همین دلیل خواستار اتخاذ یک سیاست پناهندگی انسانی‌تر در اتحادیه اروپا شده است. وی گفته است:«برای اروپائی که در صلح و قانون و دموکراسی زندگی می‌کند، باید همبستگی با انسان‌هائی که نیازمند حفاظت هستند، طبیعی باشد.»

JT/MDM