بی‌تردید پیروز اصلی توافق هسته‌ای ژنو مردم ایران بوده‌اند. قرار بر آن بود که تحریم‌های اقتصادی و مالی هوشمند باشند و تحریم‌های هوشمند می‌بایست صاحبان قدرت در ایران را نشانه می‌گرفتند و از گستره عملکردشان می‌کاستند. به‌ویژه تحریم‌های نفت و گاز چنان فراگیر طراحی شده بودند تا شریان مالی حکومت را به تنگنا بکشند. تحریم‌ها البته اقتصاد کشور را به نفس نفس انداختند و ماموریت در مجموع با موفقیت انجام شد. اما تحریم‌هایی که با عنصر "هوشمندی" غنی‌سازی شده بودند٬ در عمل زیان‌های بس بیش‌تری به بار نشستند و آسیب‌های بس بیش‌تری وارد ساختند. و طبق رسم روزگار٬ صاحبان قدرت بار مالی اصلی تحریم‌ها را با وجدانی آسوده بر دوش مردم کوچه و خیابان افکندند و حتی برخی‌شان از این تنگناها ثروت‌ها اندوختند. چنین بود که قربانیان اصلی تحریم‌ها مردم کشور بودند.

ممکن است که شماری از ایرانیان از سر غروری ملی و شور نابخردانه برخاسته از آن زیر بیرق برنامه اتمی سینه می‌زدند و به هواخواهی از این برنامه به خیابان‌ها می‌ریختند. اما هرگاه بر آن نباشیم که خود را بفریبیم٬ باید اعتراف کنیم که گرسنگی با چنین شوری همساز نیست و نمی‌توان به جای نان سر سفره "کیک زرد" به خورد ملت داد.

مردم ایران مشتاق آن‌ بودند که کشور از این انزوای نفس‌گیر بدر آمده و از سر تعامل با جهان٬ اقتصاد شیرازه گسیخته کشور بهبود یابد. و اکنون مردم ایران بی‌صبرانه در انتظارند که تحریم‌ها کاهش یابند یا کاملاً برچیده شوند و از این منظر در سایه رفاه اجتماعی٬ حقوق مدنی‌شان و آزادی‌های بر باد رفته‌شان را به چنگ آورند. فاش باید گفت که پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری حاصل همین نیازها و الزام‌ها بوده است. و چنین بود که مردم ایران به "معجزه ژنو" امید بستند.

حکومت ایران و چرخش در سیاست

این تنها مردم ایران نیستند که از این توافق و برون‌رفت از انزوا سود می‌برند. رژیم ایران نیز در شمار برندگان این توافقنامه است. تحریم‌ها و تشدید مستمر این تحریم‌ها عملاً "مرگ قسطی" حکومت را هدف قرار داده بودند. از جانب دیگر٬ حملات تروریستی اخیر در داخل و خارج از کشور٬ افزایش تنش بین حکومت و اقلیت‌های قومی و مذهبی و از آن جمله در مناطق کرد و بلوچ‌نشین٬ با چاشنی‌ای از نارضایتی عمیق مردم کشور٬ و دخالت‌های آشکار و پنهان کشورهای بیگانه در امور داخلی و از همه مهم‌تر خطر مداخله نظامی و یک جنگ از جمله عللی بودند که تغییر رویکرد در سیاست داخلی و خارجی را به حکومت ایران تحمیل کردند.

از این منظر که بنگریم٬ توافق بر سر برنامه اتمی به سود صاحبان قدرت در ایران نیز هست و "بیمه عمر" معتبرتری برای آنان است و می‌تواند به دولت‌شان دوام و قوام بیش‌تری ببخشد. البته مشروط به آن که دولت جدید از چرخش نیکو در مناسبات بین‌المللی‌اش بهره برده و وعده‌های انتخاباتی دیگرش را اجرا کند و اوضاع آشفته کشور را نظم و سامان بخشد.

از جانب دیگر٬ آمریکا و دیگر قدرت‌های غربی نیز در شمار برندگان این توافقنامه و این تعامل‌اند. اوضاع حاکم بر جهان جنگ جدیدی در این منطقه پر‌آشوب را بر نمی‌تابد. آینده افغانستان به‌ویژه پس از خروج نیروهای نظامی خارجی ناروشن است و چه بسا تیره و تار٬ پاکستان بدل شده است به میعادگاه اسلام‌گرایان افراطی، اوضاع سیاسی و امنیتی در عراق کما فی‌سابق وخیم است٬ جنگی تمام‌عیار سوریه را به کام خود کشیده است و درخت "بهار عربی" تنها میوه‌هایی تلخ به بار آورده است. دست یازیدن به جنگی تازه در چنین منطقه‌ای جنون محض است و از این رو گفتن "نه" به جنگ یگانه نیروی محرک پرتوانی است که می‌تواند ره به راه حلی صلح‌آمیز و دیپلماتیک ببرد.

پس از گام نخست

بسیاری از کشورهای جهان از تحریم‌های ایران سودهای هنگفت به جیب زده‌اند. چه این از طریق دریافت نفت و گاز به بهای نازل بوده باشد٬ چه از طریق مبادله سودمند پایاپای برنج و طلا در برابر نفت و گاز٬ چه از طریق فروش کالاها و واسطه‌گری و یا از طریق معاوضه دلار گران در برابر ریال کم‌ارزش.

ترکیه٬ روسیه٬ چین٬ امارات متحده عربی و حتی افغانستان از جمله کشورهایی بوده‌اند که از این خوان گسترده و پر سود کام گرفته‌ و نصیب کلان برده‌اند. اما حتی این کشورها که نگران بهبود مناسبات بین "شیطان بزرگ" و "محور شرارت" بوده‌اند نیز خواهان جنگی جدید در منطقه نیستند. و اسرائیل نیز گرچه خواهان دریافت تضمین‌های امنیتی است٬ خواهان جنگی جدید در این منطقه آشوب‌زده نیست و نمی‌بایست جنجال‌های تبلیغاتی سران ایران٬ اسرائیل٬ عربستان و این یا آن سناتور آمریکایی را حمل بر جنگ‌طلبی آنان کرد.

توافقنامه ژنو نخستین گام در راستای حل مسالمت‌آمیز مناقشه هسته‌ای ایران است. اما این توافقنامه نه شاه‌کلید همه درهای بسته است و نه پادزهر همه دردهای بزرگ و کوچک. بدیهی است که هنوز زمان آن نرسیده که در کمال آرامش لم داده و به فرجام خوش مناقشه دل بندیم. چرا که اوضاع کماکان حساس است و هستند کسانی که از نزدیکی ایران با آمریکا و غرب ناخرسندند. اما مگر کسی انتظار دیگری از این مذاکرات داشت؟