اینس پوهل، سردبیر دویچهوله، در تفسیری به مناسبت روز جهانی مطبوعات، علاوه بر دفاع از روزنامهنگاران دربند، "ظهور پدیدهی هشداردهندهی دیگری" را بررسی میکند که برای دموکراسی کشنده است.
تبلیغات
در حال حاضر آمار مربوط به اعمال فشار بر روزنامهنگاران هشداردهنده است: شاغلان این حرفه در سراسر جهان مورد تهدید قرار میگیرند، دستگیر، زندانی و حتی کشته یا به مرگ محکوم میشوند. با وجود تمام تلاشهای بینالمللی، رفتار کشورهایی مانند مصر و بروندی با روزنامهنگاران، همچنان خودکامانه است.
شرایط روزنامهنگاران و رسانهها در ترکیه پس از کودتای نافرجام تابستان گذشته نیز در پی موج سرکوبهایی بیسابقه وخیمتر شده است: ۱۵۰ خبرنگار از جمله دنیز یوجل، روزنامهنگار آلمانی ـ ترک در زندان بهسر میبرند. خبرنگاران در مناطق بحرانی و جنگی مانند سوریه، افغانستان، عراق و یمن همچنان از همهسو در معرض خطرهای مرگبار قرار دارند. از اینرو وظیفهی رسانههای بینالمللی چندزبانه در راستای اطلاعرسانی مستقل در کشورهای سانسورزده سنگینتر شده است.
ادبیات رسانهستیز
افزون بر این، ما شاهد ظهور پدیدهی هشداردهندهی دیگری هم هستیم: تازهترین آمار "گزارشگران بدون مرز" نشان میدهد که در کشورهای دموکراتیک نیز آزادی رسانهها به شدت محدود میشود. بهنظر میرسد که در حال حاضر سیاستمداران کشورهایی مانند لهستان و آمریکا از ادبیات ضد فعالیت آزاد رسانهها استفاده میکنند تا راه را برای تصویب قانونهای محدودکننده هموار سازند، اختیارات نهادهای نظارتی و ماموران امنیتی را گسترش و فعالان افشاگر دنیای مجازی (whistleblower) را مورد تهدید قرار دهند.
دونالد ترامپ که در جریان کارزار انتخاباتی خود ظرف کمتر از چند ماه توانست اعتبار اخبار رسانههای جدی آمریکا را زیر سوال ببرد، در صدر این سیاستمداران قرار دارد. او با پخش اطلاعات نادرست و گمراهکننده که شب و روز در توییتر منتشر میکرد، توانست میلیونها کاربر را با اخبار اغلب دروغ تغذیه کند و گزارشهای جدی و معتبر را با پخش اطلاعات غلط خدشهدار سازد؛ بهویژه گزارشهای انتقادی روزنامهنگاران دربارهی شخص و سیاست او.
این سیاست تنها مورد پسند هواداران ترامپ قرار نگرفت و به حوزهی منتقدان مصمم او نیز سرایت کرد. این گروه پس از آن که ترامپ به مقام ریاست جمهوری رسید، ادعای او را تایید کردند که میگفت رسانهها بهطور کلی آزاد نیستند؛ یا از سوی پولداران هدایت میشوند یا دستکم بخش کوچکی از واقعیت زندگی مردم عادی را در مییابند و به همین نسبت هم در گزارشها و اخبار خود بازتاب میدهند.
فقدان اعتماد
این نمونهها تنها به آمریکا محدود نمیشود. در کشورهایی مانند لهستان، فرانسه، هلند و همچنین آلمان نیز از ارزش واقعی روزنامهنگاری حرفهای بهگونهای بیسابقه کاسته شده است. این پدیده میتواند، به پشتوانهی امکانات دنیای مجازی، به بزرگترین خطر برای آزادی رسانهها بدل شود و به حس اعتماد شهروندان نسبت به نهادهای خبری و رسانهای لطمه وارد سازد.
زیرا هنگامیکه مردم به روزنامهنگاران حرفهای، به کسانی که این شغل را آموختهاند و به موازین اخلاقی پایبند هستند، اعتماد نداشته باشند، برای افرادی که منافع خاصی را دنبال میکنند بسیار ساده است که بحثها و گفتمانها را در شبکههای اجتماعی هدایت کنند و افکار را تحت تاثیر قرار دهند. این افراد شیوههای گوناگونی بهکار میگیرند؛ از دروغپراکنی هدفمند گرفته تا دامنزدن به تئوریهای توطئه یا تهدیدهای (موبینگ) سایبری علیه کسانی که محبوب نیستند و اغلب در رویارویی با این حملات از پا در میآیند. در چنین صورتی رسانهها و خبرگزاریهای معتبر و تثبیتشده نمیتوانند با این شیوهها مقابله کنند. زیرا به تدریج کاربرد و اهمیت خود را در بحثهای همگانی از دست میدهند.
دموکراسی در خطر است
این خطری جدی برای دموکراسی است. اگر افراد عوامفریب بتوانند توجه مردم را با گوشدادن و همدلی با آنان به خود جلب کنند، مقابله با این خطر چندان نخواهد بود؛ به ویژه اگر آنها بتوانند شهروندانی را جذب کنند که با مشکلات دست به گریبان هستند، که نسبت به جریان اطلاعات تردید دارند یا عقاید دیگری دارند که احساس میکنند با دشواریهای زندگی تنها گذاشته شدهاند و به این دلیل به پوپولیستها روی آوردهاند که برای همهی مسائل ریز و درشت زندگی جوابهای ساده و قطعی دارند.
روزنامهنگاران در چنین شرایطی باید نظرات و باورهای قشرهای اجتماعی را طبقهبندی کنند، نه این که از نظر اخلاقی دربارهی خوبی و بدی آنها به قضاوت بنشینند. دست کم ما در آلمان نظامی قانونمند داریم که خیلی خوب تعیین میکند چه باید گفت و چه نباید گفت.
اینس پوهل (سردبیر دویچه وله)
دلاوران سنگر دفاع از آزادی مطبوعات در جهان
دستگیر و شکنجه شدند، حتی به قتل رسیدند: صرفا به "جرم" خبرنگاری و خبررسانی. گاهی طعم خشونت دولتی را چشیدند، گاه قربانی باندهای مواد مخدر شدند و گاه هدف خشونت افراطگرایان. ۳ مه، روز جهانی آزادی مطبوعات است.
عکس: Getty Images/AFP/M. U. Zaman
روز جهانی آزادی مطبوعات
هزاران خبرنگار صرفا به علت حرفه خود به زندان افتاده، شکنجه شده و حتی به قتل رسیدهاند. در بسیاری از کشورها آزادی مطبوعات و بیان پایمال میشود. در این گزارش تصویری، نگاهی داریم به شماری از فعالانی که در راه برقراری آزادی مطبوعات مبارزه کردهاند. بدیهی است که گزینش این افراد، جنبه نمادین دارد. در بسیاری از کشورها و از جمله در ایران، افراد بسیاری در ارتباط با آزادی مطبوعات به زندان افتادهاند.
عکس: Getty Images/AFP/S. Hamed
بنگلادش: اویجیت روی
اویجیت روی یک وبلاگنویس بنگلادشی بود که رویکردی انتقادی به باورهای اسلامی داشت. خود را اومانیستی سکولار مینامید و دیگران او را به خاطر آزادگیاش میستودند. خشم نیروهای افراطی و اسلامگرایان را برانگیخت. اویجیت روی در آمریکا زندگی میکرد. اما، در فوریه سال ۲۰۱۵، زمانی که برای شرکت در نمایشگاه کتاب به داکا سفر کرده بود، توسط اسلامگرایان مورد حمله قرار گرفت و به طرز وحشتناکی به قتل رسید.
عکس: Getty Images/AFP/M. U. Zaman
مکزیک میروسلاوا بریچ
میروسلاو بریچ روز ۲۳ مارس ۲۰۱۷ در اثر اصابت ۸ گلوله در برابر منزل خود توسط یک آدمکش حرفهای به قتل رسید. گستره کار او گزارشدهی پیرامون فساد مالی و جنایات باندهای مواد مخدر در مکزیک بود. قاتل یک پیام هم در محل ارتکاب قتل به جای گذاشت: "مجازات یک خائن". میروسلاوا بریچ سومین خبرنگاری بود که ظرف ماه مارس در مکزیک به قتل رسید.
عکس: picture-alliance/NurPhoto/C. Tischler
روسیه: نیکلای آندروشنکو
در خیابانی واقع در سانپترزبورگ مورد حمله قرار میگیرد. آندرشنکو، روز ۱۹ آوریل سال ۲۰۱۷ در اثر شدت جراحات جان میبازد. حوزه کار او گزارشنویسی پیرامون موارد نقض حقوق بشر و اقدامات جنایتکارانه بود. در آخرین گزارش مستند خود، آندروشنکو اعلام کرده بود که ولادیمیر پوتین در اثر همکاری بین سازمان اطلاعت روسیه (کگب) و باندهای بزهکار به قدرت رسیده است.
عکس: picture-alliance/dpa/D. Usov
ایران: عیسی سحرخیز
روزنامهنگار سرشناسی که بارها به زندان افتاده است. پس از انتخابات مناقشهانگیز ۸۸، عیسی سحرخیز چند بار و هر بار در ارتباط با حکمی جدید به زندان افتاد. سحرخیز در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی، مدیرکل مطبوعات داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد بود.
عکس: iran-emrooz.net
عراق: شیفا گهردی
شیفا گهردی روز ۲۵ فوریه ۲۰۱۷ در جبهههای جنگ در شمال عراق و در اثر تماس با مین جان باخت. این گزارشگر ایرانیتبار برای آژانس خبری کردی رووداو در اربیل کار میکرد. گستره کار او گزارشدهی پیرامون نبرد با نیروهای وابسته به گروه تروریستی "دولت اسلامی" بود. بسیاری از خبرنگاران در اطراف موصل توسط نیروهای داعش ربوده شده و به قتل رسیدهاند.
عکس: picture alliance/dpa/AA/F. Ferec
عربستان سعودی: رائف بدوی
ده سال زندان و ۱۰۰۰ ضربه شلاق، محکومیت فعال اینترنتی عربستان سعودی، رائف بدوی بود. بدوی از سال ۲۰۱۲ تا کنون به اتهام "اهانت به اسلام" در زندان به سر میبرد. در ژانویه سال ۲۰۱۵ برای نخستین بار به طور علنی و در ملاء عام شلاق خورد. کارزاری جهانی برای آزادی او به راه افتاده است. همسر و فرزندانش به کانادا پناه بردهاند و در آن کشور زندگی میکنند.
عکس: Imago/C. Ditsch
ازبکستان: سالیجون عبدورحمانوف
از سال ۲۰۰۸ تا به امروز، رحمانوف زندانی است. به اتهام داشتن مواد مخدر، اتهامی ساختگی. بنا بر گزارش "گزارشگران بدون مرز" ماموران امنیتی به این بهانه کوشیدهاند او را وادار به سکوت کنند. "جرم" اصلی رحمانوف، راهاندازی یک رسانه اینترنتی بوده است و در عین حال او اطلاعاتی در زمینه فساد مالی، نقض حقوق بشر و تخریب محیط زیست منتشر کرده است، از جمله در گفتوگو با "صدای آمریکا".
ترکیه: دنیز یوجل
خبرنگار آلمانی ترکتبار، دنیز یوجل از فوریه ۲۰۱۷ تا کنون در ترکیه زندانی است. او که گزارشگر "دی ولت" است، به اتهام تبلیغ تروریستی و فراخوان به قیام زندانی شده است. اتهاماتی که ماموران تا کنون برای اثبات آنها هیچ مدرک و دلیلی ارائه نکردهاند. بهرغم اعتراضات گسترده آلمان، اردوغان گفته که یوجل را هرگز آزاد نخواهد کرد. از کودتای نافرجام سال گذشته تا کنون، بیش از ۱۴۰ خبرنگار در ترکیه زندانی شدهاند.
عکس: picture-alliance/dpa/C.Merey
چین: ٰگائو یو
فشار دولت بر خبرنگار منتقد، بلاگر و فعال چینی، گائو یو کماکان ادامه دارد. این خبرنگار که از جمله با دویچه وله نیز همکاری داشت، سال ۲۰۱۴ دستگیر شد و در آوریل سال ۲۰۱۵ به اتهام افشای اسرار دولتی به ۷ سال زندان محکوم شد. به دنبال اعتراضات گسترده جهانی، چین او را از زندان آزاد کرد. گائو یو حال در حبس خانگی به سر میبرد.
عکس: DW
ایران: محمدصدیق کبودوند
کبودوند روزنامهنگار کرد ایرانی است. او در کنار فعالیتهای روزنامهنگاری خود در عرصه حقوق بشر نیز بسیار فعال است. کبودوند سال۸۶ به ۱۱ سال زندان محکوم شد. کبودوند تا کنون بارها به خاطر پایداری خود و دفاع از آزادی بیان و مطبوعات مورد تحسین نهادهای مدنی بینالمللی قرار گرفته و موفق به دریافت جایزه شده است. از آن جمله: جایزه هلمن دیدهبان حقوق بشر و جایزه "برترین خبرنگار سال ۲۰۰۹" بریتانیا.
عکس: Rojapress
آذربایجان: مهمان حسینوف
حسینوف ناشر یک مجله اینترنتی سیاسی و اجتماعی بود. او گزارشهایی پیرامون فساد دولتی و نقض حقوق بشر در آذربایجان منتشر میکرد. او در شمار نامآشناترین ویدیوبلاگرهای آذربایجان است. او در رابطه با کمپین "شکار مسئولان فاسد" گزارشهایی درباره فساد مالی شماری از مسئولان ارشد این کشور منتشر کرده بود. حسینوف بارها مورد تهدید قرار گرفت و در ماه مارس ۲۰۱۷ به دو سال زندان محکوم شد.
عکس: twitter.com/mehman_huseynov
مقدونیه: تومسلاو کزاروفسکی
فعالیتهای افشاگرانه کزاروفسکی خشم مسئولان را برانگیخته بود. افشای بخشی از گزارشهای داخلی پلیس مقدونیه و تحقیقات پیرامون پرونده قتل یک ژورنالیست از جمله مواردی بود که به بهای آزادی او تمام شد. کزاروفسکی در یک محاکمه ناعادلانه، در اکتبر سال ۲۰۱۳ به چهار سال و نیم زندان محکوم شد. در دادگاه تجدید نظر، مجازات او به ۲ سال حبس خانگی تغییر کرد. او در حال نوشتن کتابی درباره دوران زندان خود است.