تقی رحمانی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی با توضیح درباره‌ نقش و وزن سپاه در رویدادهای جاری، ظرفیت جامعه‌ مدنی را کماکان بالا می‌داند و نخبگان و مردم را به سماجت و صبوری توامان فرا می‌خواند.

دویچه‌وله: از سپاه پاسداران و زیرمجموعه‌های تجاری و اقتصادی آن بعنوان طبقه‌ی جدیدی در ایران نام برده می‌شود. این تعبیر دقیق است؟

تقی‌ رحمانی: این فرمولبندی دقیقی به معنای دانشگاهی و علمی نیست و تعبیری است که از میلوان جیلاس گرفته شده است. اما روشن است که ما از بورژوازی دولتی بوروکرات به طرف بورژوازی دولتی نظامی می‌رویم. این در گذشته هم بود، اما الان شدیدتر شده است. حیطه‌ی کار وقتی روشن می‌شود که ببینیم طرف قرارداد عظیم مخابرات، بنیاد تعاونی سپاه و قرارگاه خاتم‌الانبیاست.

مهم این البته واژه‌ها نیستند. مهم این است که این حد انحصار توسط نظامیان، باعث توسعه‌ هیچ کشوری نشده است. اگر می‌خواهند تجربه‌ چین را به کار گیرند، باید بدانند که اقتصاد این کشور را حزب کمونیست و بوروکرات‌ها پویا می‌کنند.

به نظر نمی‌رسد بحث سر پویایی اقتصاد کشور باشد، بلکه بحث بر سر منافع مادی نظامیان حاکم و تضمین آن با تکیه بر اهرم‌های سیاسی است.

بله. آقای رحیم صفوی سال پیش گفت که بخش خصوصی، آنقدر سرمایه و قدرت ندارد که وارد پروژه‌های کلان اقتصادی شود و این تنها کار سپاه است. آقای احمدی‌نژاد هم می‌گوید هرکجا قرارگاه هست، دل من آرام می‌گیرد. حضور موفق نظامیان دراین پروژه‌های کلان اقتصادی مربوط به کشورهایی است که در آن پول نفت جریان ندارد. در کشورهای نفت‌خیز، پروژه‌های اقتصادی هرچه دولتی‌تر باشند، غیراقتصادی‌تر وهرچه نظامی‌تر باشند، بدتر می‌شوند. کشورهای نفتی همواره با تزریق درآمد نفت، عدم پیشرفت اقتصادی را می‌‌‌‌‌پوشانند و تنها با افت قیمت نفت، متوجه وضع وخیم خود می‌شوند.

مهندسی حوادث کلان سیاسی، از جمله انتخابات دهم توسط نظامیان، برای پیشرفت اقتصادی بیشتر بود یا امکانات اقتصادی بیشتر؟

در این شکی نیست که حفظ منافع، مانع چرخش قدرت در انتخابات شد. آقای موسوی، نخست وزیر سال‌های جنگ و در برخی سیاست‌ها، اصولگراتر از احمدی‌نژاد است. موسوی می‌خواست به بخش خصوصی میدان بدهد و توجه بیشتری به جنبش‌های مدنی در چارچوب نظام داشت. موسوی به توسعه و تولید اعتقاد داشت و می‌دانست نهادهای نظامی دنبال این نیستند. تازه موسوی نمی‌خواست همه‌ سهم را از آنها بگیرد، بلکه می‌خواست با نگاهی کارشناسانه، آنها را محدود کند.

دکتر شریعتی می‌گوید بگو از کجا می‌خوری، تا بگویم چگونه فکر می‌کنی. نگاه جناحی از حاکمیت این بود که اگر قوه‌ی مجریه را از دست بدهد، از امکانات اقتصادی خود محروم می‌شود.

گفتید جناحی از حاکمیت این تلاش ها را می‌کند. یعنی معتقدید که هنوز نبرد "که بر که" در دستگاه قدرت جمهوری اسلامی وجود دارد و سیطره‌ی نظامیان یکسره نشده است؟

بخش‌های بوروکراتیک حاکمیت، ضعیف شده‌اند، اما هنوز گرایش‌های اصلاح‌‌‌طلبانه دارند. توجه کنید که حاکمیت تنها دولت نیست. در حوزه‌های علمیه، قدرت مخالفان اقتدارگرایی زیاد است. بخشی از اصلاح‌طلبان میانه‌رو چون کارگزاران و هاشمی، نفوذ قابل توجهی دارند. نمونه‌ این ظرفیت این است که در برخورد با آقایان کروبی و موسوی احتیاط می‌کنند. اگر برخورد با آنها هزینه‌زا نبود، کار را یکسره می‌کردند. می‌توان گفت مانور قدرت جریان دارد، ولی البته قدرت جناح نظامی امنیتی بسیار زیادتر از حریف است. اما آنها هنوز کل امور را قبضه نکرده‌اند.

گفته می‌شود چون نیروهای سپاه منشاء مردمی دارند، به تدریج در عرصه‌ی فساد و آلودگی های اداری و اقتصادی یا روند سرکوب مردم، دچار ریزش می‌شوند. شما فکر می‌کنید این نگاه اخلاقی و آرمانی به سپاه درست است؟

این ریزش البته وجود دارد، اما چون بحث مشروعیت مردمی در کار نظام نیست، اهمیتی پیدا نمی‌کند. در کشوری که جامعه‌ مدنی قوی ندارد و بر عکس، دولتی دارد که تا حد ممکن پیشروی می‌کند، این مسئله نیست. بحث اصلی افق و توجیه ایدئولوژیک است. جمهوری اسلامی برای مقابله با کفر جهانی آمده و هر کس در مقابل این نگاه باشد، چه مردم باشد، چه غیر مردم، دشمن تلقی می‌شود. نگاه حاکم نیز استفاده از هر وسیله‌ای برای نابودی دشمن را موجه می‌داند.

برگردیم به مسائل روز: آقای خامنه‌ای در نماز جمعه، پیام‌هایی به مخالفان و مردم دادند. چقدر باید نگران روزهای در پیش بود؟

آقای خامنه‌ای به حضرت علی اشاره کرد، در حالیکه حضرت علی در وهله‌ اول حکمیت را پذیرفت. رادیو تلویزیون ما حاضر نشد ده دقیقه به آقایان کروبی و موسوی فرصت توضیح مستقیم به مردم را بدهد. اینک هیات سه نفره گزارش داده که حرف‌های آقای کروبی بی پایه است. آیا آقای کروبی امکان پیدا کرد به مردم بگوید ماجرا چیست؟ هیات سه نفره، دستکم می‌توانست آقای کروبی را در یک دادگاه با هیات منصفه محکوم کند، نه یکطرفه. امام علی، مخالفان را تا قبل از دست بردن به اسلحه آزاد می‌گذاشت، اما امروز اتهام انقلاب مخملی می‌زنند که اصلا توضیح قانونی و حقوقی ندارد.

فکر می‌کنید توضیحات مفصل آقای خامنه‌ای درباره‌ی حکومت حضرت علی را اهل حوزه و اهل دین به راحتی بپذیرند؟

نه. اگر ایشان به سندهای حکومت امام علی استناد می‌کنند، دیگران هم آنها را خوانده‌اند. حکومت علی را خیلی‌ها می‌شناسند. به نظر من باید علما بیایند این را بررسی و نقد کنند. مثلا الان نسبتی بین جرم و مجازات وجود ندارد، درحالیکه علی گفت تنها یک ضربه به قاتل من بزنید چون او یک ضربه زد.

ممکن است با همین رفتارهای تند و خشن، اعتراض‌های مردم صورت رادیکال به خود بگیرد؟

من فکر می‌کنم این خواست جناح مقابل است که مردم رادیکال شوند. مردم هم تیزهوشی به خرج داده و تاکنون به دام نیفتاده‌اند. به نظر من، مردم باید صبوری و سماجت را همراه با هم در اعتراض‌ها داشته باشند تا نتیجه بگیرند. من عقیده دارم که مسئله‌ ما، چگونه حکومت کردن است، نه این که چه کسی حکومت می‌کند. وظیفه‌ روشنفکران و پیشروان جامعه است که این بحث را بشکافند.

آقای موسوی از روزهای سهمگین در پیش گفته است. فکر می‌کنید که در روزهای آینده و بخصوص روز قدس چه می‌شود؟

من نمی‌دانم. شاید اصلا روز قدس را لغو کنند. اما به نظر من مردم و طبقه‌ متوسط شهری از هر مجرایی که باشد، خودجوش به میدان می‌آیند و اقشار دیگر هم به دلیل بحران اقتصادی به آنها خواهند پیوست. طبقه‌ میانه‌حال شهری، بوروکراسی حکومتی را می‌گرداند و حاکمیت به آن نیاز دارد. به این قشر توهین و بی اعتنایی شده. این جنبش ضد تحقیر و توهین است. این قشر می‌خواهد از این زاویه‌ احترام به هویت و نظر خود، وارد تعامل و دیالوگ با قدرت شود.

وطیفه‌ روشنفکران و رهبران و احزاب و گروه‌ها و نهضت سبز این است که این حرکت به اشکال مختلف و پویا متبلور شود و به حالت جنبش اعتراضی خاصی محدود نشود. نمی‌توان چیزی را پیش‌بینی کرد، اما باید امیدوار بود. سیاست کنترل و سرکوب نتیجه نداده، هرچند تاریخ را برای یادگرفتن ننوشته‌اند. خواست‌های مردم، زمینه‌ای دارند که ایران را وارد فاز جدیدی از دمکراسی خواهی می‌کند، به شرطی که آنها صبور و پایدار باشند.

مصاحبه‌گر: مهیندخت مصباح

تحریریه: کیواندخت قهاری